Sosoniylar davlati: Versiyalar orasidagi farq

'''Sosoniylar davlati''' - Yaqin va Oʻrta Sharqsa sosoniylar sulolasi boshqargan davlat (3—7-a.lar). 224 y. Ardashir I Parfiya shohi Artabon V ni magʻlubiyatga uchratib, 226 y. poytaxt Ktesifon sh.nishahrini egallab, yangi davlat taxtiga utiradi. Bu davlatning barcha hukmdorlari "shahanshoh" unvoni bilan taxtni boshqarganlar, davlat esa Eronshahr ("oriylar podsholigi" yoki "eroniylar shoxligi") deb atalgan. Eron, uning gʻarb va sharqidan hududlar (Ardashir I va Shopur I davrida) birlashtirilgan. S.d.daSosoniylar davlatida shoxlar koxinlarga tayanib ish koʻrishgan, yangi otashkada ("olov saroylari") bunyod etilgan, Ardashir I davrida zardushtiylik davlat di ni deb eʼlon etilgan, zardushtiy ruhoniylar davlatda katta siyosiy, iktisodiy taʼsir kuchigaega bulishgan, boshqa dinlar taʼqib qilingan. 3-a.ning oxiri — 4-a.ning boshlarida S.d.Sosoniylar davlati inqirozi boshlangan. Bahrom II Rim bilan boʻlgan jang (282 y.)da magʻlubiyatga uchragan. S.d.Sosoniylar davlati sharkdagi bir qancha viloyatlaridan ajragan. Shopur II davrida ular qayta bosib olingan. Mesopotamiyaning ayrim r-nlari, Armaniston podsholigining bir qismi Rim bilan boʻlgan urushlarda S.d.Sosoniylar davlati tobeligiga oʻtgan. Shopur II davrida S.d.Sosoniylar davlati markazlashtirilgan, majusiylik kuchaygan. S.d.Sosoniylar davlati sharqiy va shim. qabilalar birlashmasi (xioniylar, kidariylar va b.boshqalar)ga qarshi 5-a. oʻrtalarigacha muvaffaqiyatli kurash olib borgan, lekin eftaliylar bilan boʻlgan jangda yengilgan, shoh Feruz oʻldirilgan (484). Natijada Marvdan sharqda boʻlgan yerlaridan ajrab, eftaliylarga ogʻir soliq toʻlash majburiyatini olgan. S.d.Sosoniylar davlati aholisi rasmiy ravishda 4 tabaqaga: kohinlar, harbiy zodagonlar, amaldorlar hamda dehqon va hunarmandlarga boʻlingan. 3-a.da moniylik, 5-a.da mazdakiylik diniy taʼlimotlari keng tarqalgan. Mazdakiylar harakati tormor etilgach, S.d.Sosoniylar davlati shohlari bir necha islohotlar oʻtkazganlar. Qubod I va Xusrav I davridagi soliqlar 5-a.dagi soliqlardan ancha yengil boʻlgan. Kohinlar va yirik yer egalari mulki "oddiy jangchilar" foydasiga musodara qilingan. S.d.Sosoniylar davlati iqtisodiy tomondan 6-a. boshida ancha rivojlangan, tashqi siyosatda ham katta yutuklarga erishgan. S.d.Sosoniylar davlati 558—568 y.lardayillarda eftaliylarni yengib, Amudaryoning soʻl qirgʻogʻi va Afgʻonistondagi katta hududni oʻziga qoʻshib olgan, Yaman zabt etilgan (570 y.). S.d.Sosoniylar davlati hududiga bostirib kirgan turklar tormor etilgan (589 y.). Taxt uchun kurash avj olgan, 20 y. davom etgan urushlar S.d.ningSosoniylar davlatining iqtisodi va siyosiy qudratiga putur yetkazgan. Eron madaniyati sosoniylar davrida juda yuksalgan. Yazdigard III davrida (632—651) S.d.niSosoniylar davlatini arablar bosib olgan.

* Istoriya stran zarubejnogo Vostoka v sredniye veka, M., 1957; Pigulevskaya N.V. i dr., Istoriya Irana s drevneyshix vremen do konsa XVIII veka, L., 1958; Lukonin V. G., Kultura sasanidskogo Irana, M., 1969.