Surinam: Versiyalar orasidagi farq

'''Surinam''' (Suriname), Surinam Respublikasi (Repudlick Suriname) — Jan. Amerikaning shim,sharqiy qismida joylashgan davlat. Mayd.Maydoni 163,3 ming km². Agʻolisi 436,5 ming kishi (2002). Poytaxti — Paramaribo sh. Maʼmuriy jixatdan 9 okrug (district)ra boʻlinadi.

S. — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1987 y. 30 sent. da qabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident (2000 y.danyildan Ronald Venetian), u parlament deputatlari tomonidan 5 y. muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni Milliy assambleya (bir palatali parlament), ijrochi hokimiyatni prezident va u tayinlaydigan vazirlar maxkamasi (vitseprezident bosh vazir hisoblanadi) amalga oshiradi.

S. hududining koʻp qismi Gviana yassitogʻligida (eng baland joyi — Vilgelmina togʻi, 1280 m) joylashgan. Shim. payettekislik, qisman botqoqyaikdan iborat. Asosiy foydali kazilmalari: boksit, oltin rudalari, neft; shuningdek, temir rudalari, marganets, xrom, kamyob metallar (berill, niobiy, tantal) rudalari, gaz konlari ham bor. Ikdimi subekvatorial, issiq va sernam. Oʻrtacha oylik tra 26—28°. Yillik yogʻin 2300– 3000 mm. Koranteyn, Maroni, Surinam daryolari sersuv, serostona, faqat quyi qismida kema qatnaydi. Pasttekislikning shim. savanna, jan.dagi va yassitogʻlikdagi laterit tuprokdarda doim yashil oʻrmonlar oʻsadi. Mamlakat hududining 90% oʻrmon bilan band. Oʻrmonlarda maymun, puma, tapir, yaguar, qushlar, sudralib yuruvchilar (jumladan, anakonda), savannada chumolixoʻr, zirhlilar va b.boshqa yashaydi. Braunsberg tabiiy bogʻi va bir necha qoʻriqhonalar bor.

Aholisi surinamliklar — kreollar, hind va pokistonlik, indonez, negr, indeys, xitoy, yevropalik va b.boshqa Rasmiy til — niderland tili. Dindorlari xristian, islom, hinduiylik dinlariga eʼtiqod qiladi. Shahar aholisi 51%. Muhim shaharlari: Paramaribo, NivNikkeri.

Iqtisodiyotining asosini konchilik tashkil qiladi. Yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 32%, qishloq xoʻjaligi.niki 10%, xizmat koʻrsatish sohasiniki 58%. Boksit qazib chiqarish sohasida dunyoda oldingi oʻrinlardan birida turadi. Oltin ham qazib olinadi. Sanoati alyuminiy, shakarqand, yogʻ, margarin ishlab chiqarish., taxta tilish, yogʻochsozlik, konserva korxonalaridan iborat. Yiligaoʻrtacha 1,7 mlrd. kVtsoat elektr energiya hosil qilinadi. Q.x.Qishloq xoʻjaligi mamlakatning oziqovqatga boʻlgan ehtiyojini qondirmaydi. S. hududining 1%dan kamroqerida dehqonchilik qilinadi. Asosiy qishloq xoʻjaligi. ekinlari: sholi, shakarqamish, banan, sitrus mevalar, kokos yongʻogʻi, sabzavot. Qoramol, choʻchqa, qoʻy, echki boqiladi. Oʻrmonlarda qimmatbaho nav yogʻoch tayyorlanadi. Baliq va krevetka ovlanadi. T.y.Transport yoʻli uzunligi 301 km, avtomobil yoʻllari uz. 4,5 ming km. Asosiy dengiz portlari — Paramaribo va Mungo. S. chetga boksit, alyuminiy oksidi va alyuminiy, sholi, sitrus mevalar, yogʻochtaxta sotadi; chetdan xom ashyo, chala tayyor mahsulotlar, sanoat uskunalari, transport vositalari, yoqilgʻi, oziqovqat sotib oladi. AQSH, Niderlandiya, Norvegiya bilan savdo qiladi. Pul birligi — surinam guldeni.

Maorifi. 1976 y. 6—7 yohdan 12 yoshgacha boʻlgan bolalar uchun majburiy taʼlim joriy etilgan. Boshlangʻich maktabda oʻqish muddati 6 y., oʻrta maktabda 5— 6 y. Davlatga qarashli maktablarda oʻqish bepul, xususiy oʻquv yurtlari ham bor. Darslar kreol, niderland, ingliz tillarida olib boriladi. Pedagog kadrlar 1 ped. va 2 oʻqituvchilar institutida tayyorlanadi. Paramariboda S. universiteti (1968 y.danyildan), Tropiklar i.t. instituti, Madaniyat markazi (kutubxonasi bilan), S. muzeyi (kutubxonasi bilan) ishlaydi.

"Vare tayd" ("Xaqiqiy vaqt", kundalik gaz., 1957 y.danyildan), "Vest" ("Gʻarb", kundalik gaz., 1909 y.danyildan), "Omxoog" ("Choʻqqi", katolik xaftanoma, 1955 y.danyildan). S. axborot agentligi (SNA), milliy axborot mahkamasi, 1977 y. asos solingan; "Stixting RadioOmrup Suriname", hukumat tijorat xizmati, 1965 y. tuzilgan. "Surinamse Televisi Stixting", hukumat telekoʻrsatuv tijorat xizmati, 1965 y. tashkil etilgan.