Esvatini: Versiyalar orasidagi farq

'''Svazilend''' (Svaziland), Svazilend Qirolligi (Kingdom of Svaziland) — Jan. Afrikada joylashgan davlat. Mayd.Maydoni 17,4 ming km². Aholisi 1,12 mln. kishi (2002). Poytaxti — Mbabane sh. Hukumat Mbabane sh.dashahrida, Qirol qarorgohi va qonun chiqaruvchi organlar Lobamba sh.dashahrida joylashgan.

S. — konstututsiyali monarxiya. Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik tarkibiga kiradi. Mamlakatda qirol tomonidan inʼom qilingan va davlat tuzumi asoslarini mustahkamlaydigan bir qancha konstitutsiyaviy hujjatlar amal qiladi. Davlat boshligʻi — qirol (1986 y.danyildan Msvati III). Qonun chiqaruvchi hokimiyatni 2 palatali parlament (Majlis palatasi va Senat), ijrochi hokimiyatni qirol tomonidan tayinlanadigan bosh vazir boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi.

1830y.lar oxirida S. xududida yirik svazi qabilalari shakllandi. Keyinchalik ular bilan zulu va b.boshqa qoʻshni qabilalar oʻrtasida toʻqnashuvlar boʻlib turdi. 1836 y.gi gʻalaba natijasida svazilar mustaqilligi saqlanib qolsi. 30y.lar oxirida mamlakat shim.da yangi yerlar qoʻshib olindi va svazi urugʻlari birlashtirildi. 1840y.lar boshida yevropalik mustamlakachilar — inglizlar, burlar, portugallar S.ga koʻz olaytira boshladilar. Burlar, ayniqsa, faol harakat qilib, qirol Msvatidan kattagina yerlarni arzon narxda sotib oddilar. 1894 y. mamlakat hududi burlarning Transvaal respublikasi tarkibiga kiritildi. 1899—1902 y.lardagiyillardagi inglizburlar urushidan soʻng Buyuk Britaniya mulki, 1903 y.danyildan esa uning protektorati deb zʼlon qilindi. S. aholisi milliy ozodlik uchun toʻxtovsiz kurashdi. 1920y.lar oxiri — 1930y.lar boshida mahalliy ziyolilarning dastlabki tashkilotlari paydo boʻldi. 50y.lar oxiri — 60 y.lardayillarda mustamlakachilarga qarshi kurash yanadi kuchaydi. 1963 y. Buyuk Britaniya S.ga cheklangan oʻzini oʻzi boshqarish huquqini berdi. 1968 y. 6 sent. kuni S Hamdoʻstlik tarkibidagi mustaqil konstitutsiyali monarxiya deb eʼlon qilindi. S. — 1968 y.danyildan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 6 sent. — Mustaqillik kuni (1968).

S. — iqtisodiy jihatdan zaif rivojlangan agrar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda q.x.qishloq xoʻjaligi ulushi 10%, sanoat ulushi 42%, xizmat koʻrsatish sohasi ulushi 48%. Q.x.daQishloq xoʻjaligida dehqonchilik ustun. Makkajoʻxori, shakarqamish, sitrus mevalar, sholi, oq joʻxori, dukkaklilar, yer yongʻoq, ananas, paxta, tamaki yetishtiriladi. Chorvachiligida qoramol, echki, qoʻy, choʻchqa boqiladi. Oʻrmon xoʻjaligi rivojlangan, yogʻoch tayyorlanadi. Asbest, toshkoʻmir va barit qazib olinadi. I.ch.Svazilend sanoati qishloq va oʻrmon xoʻjaligi xom ashyosini qayta ishlaydi. Qandshakar, toʻqimachilik, yogʻochsozlik, sellyuloza, meva konservalash, unyorma korxonalari bor. Suyak uni i.ch. fabrikasi, elektr asboblari, mineral oʻgʻit i.ch., televizor yigʻuv z-dlari, bosmaxona barpo etilgan. Hunarmandchilikda sayyohlar uchun esdalik sovgʻalar tayyorlash rivojlangan. Yiliga oʻrtacha 415 mln. kVtsoat elektr energiya hosil qilinadi. T.y.Transport yoʻli uzunligi 301 km, avtomobil yoʻllari uz. 3,8 ming km. Chetga qandshakar, mineral oʻgʻit, yogʻochtaxta, paxta, sitrus mevalar, ananas, sholi, asbest chiqaradi. Chetdan mashina, uskuna va transport vositalari, neft mahsulotlari oladi. AQSH, Buyuk Britaniya, JAR bilan savdo qiladi. Pul birligi — lilangeni.

Maorifi, madaniy-maʼrifiy va ilmiy muassasalari. Boshlangʻich maktabda oʻqish muddati 7 y. (6 yoshdan), oʻrta maktabda 5 y. (3 y. quyi oʻrta va 2 y. yuqori oʻrta maktabda oʻqitiladi). Boshlangʻich maktabning kichik sinflarida darslar svazi tilida, yuqori sinflari va oʻrta maktabda ingliz tilida olib boriladi. Oʻrta maktabni bitirganlar universitetga kirish huquqiga ega boʻladilar. Boshlangʻich va toʻliqsiz oʻrta maktab negizida hunartexnika taʼlimi tashkil etilgan (1—3 y.). Manzinidagi 2 ta ped. kolleji boshlangʻich maktab va quyi oʻrta maktab uchun oʻqituvchilar tayyorlaydi. 1964 y. Kvalusenida (Manzini yaqinida) S. davlat universiteti tashkil etilgan. Manzinida milliy kutubxona (1972), Lobamba sh.dashahrida Milliy muzey (1972) va b.boshqa bor. Ilmiy tadqiqotlar bilan Loufeld (1964 y.dayilda asos solingan), Malkernsdagi q.x.qishloq xoʻjaligi (1959), Mpisidagi chorvachilik tajriba st-yalari, shuningdek, Mbabanedagi geol. departamenti shugʻullanadi.

Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. S. da nashr etiladigan asosiy gaz.lar: "Nyus from Svazilend" ("Svazilend yangiliklari", haftanoma), "Svazi nyus" ("Svazi xalqi yangiliklari", haftanoma, 1983 y.danyildan), "Svazilend observer" ("Svazilend kuzatuvchisi", ingliz tilida chikadigan kundalik gaz., 1981 y.danyildan), "Tayme of Svazilend" ("Svazilend vaktivaqti", ingliz tilida chiqadigan kundalik gaz., 1897 y.danyildan), "Tikxatsi Temasvati" (svazi tilida chiqadigan kundalik gaz., 1983 y.danyildan), "Umbiki" ("Reportyor", ingliz va svazi tillarida haftasiga 2 marta chiqadigan gaz., 1968 y.danyildan). Milliy axborot agentligi yoʻq. S. radioeshittirish va axborot xizmati 1966 y.dayilda tuzilgan; xukumat tomonidan nazorat qilinadi. S. televizion korporatsiyam, 1978 y. asos solingan.