Tiva: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Qatorga koʻchirish toʻgʻrilandi |
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: sh.da → shahrida (2), Mayd. → Maydoni, y.lar → yillar (8), va b.) → va boshqalar) (2), va b. → va boshqa (7) using AWB |
||
Qator 1:
'''Tiva''' (Tuva), Tiva Respublikasi — Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi respublika. Osiyo markazida, Sharqiy Sibir jan.da joylashgan.
Davlat tuzumi. T. — respublika. Davlat boshligʻi — prezident. Krnun chiqaruvchi hokimiyatni Oliy xural (parlament), ijrochi xrkimiyatni prezident boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi.
Tabiati. T. togʻli mamlakat (butun hududning 82% togʻlardan iborat). Markaziy va gʻarbiy qismlaridagi Gʻarbiy Sayan, Oltoy, TannuOla togʻ tizmalari va Sharqiy Tuva togʻlari oraligʻida Tuva soyligi bor. Jan.gʻarbdagi MongunTayga massivi — respublikaning eng baland joyi (3970 m), Sharkda Sharqiy Sayan jan.gʻarbiy yon bagʻirlari, Tojin soyligi, Sharqiy Tuva va Sangilen togʻliklari joylashgan. Foydali qazilmalari: toshkoʻmir, rangli va nodir metall, temir rudalari, asbest, kobalt, oltin, simob, binokorlik materiallari va
Aholisi. Tiva, rus, xakas va
Tarixi. T. hududida yuqori paleolit davriga mansub arxeologiya yodgorliklari topilgan. Mil. av. 2-a.ning oxiridan mil. 12-a.gacha boʻlgan uzoq davr mobaynida T. hududi turli kabila va davlatlar, jumladan, Turk va Uygʻur xoqonliklari, Yenisey qirgʻizlari davlati hukmronligi ostida boʻlgan. 1207 y. T.ni Chingizxon qoʻshinlari bosib oldi; 13— 14-a.larda Xitoyda hukmronlik qilgan Yuan moʻgʻul sulolasi qoʻl ostida boʻdsi. 16-a. oxiridan 17-a.ning 2yarmigacha Oltinxonlar gʻarbiy moʻgʻul davlati tarkibiga kiritilgan. 16—17-a.larda T.da lamaizm rasmiy din sifatida qaror topdi. 17-a. oxirlarida T. hududining talaygina qismini jungʻarlar bosib oldi. 1757—1912
Xoʻjaligi. Yalpi mahsulotda sanoatning ulushi 13,5%, qishloq xoʻjaligi.niki 18,8%, kurilishniki 3,5 %, transportniki 2,2%, savdoniki 13,1% ni tashkil etadi.
Sanoati ning asosiy tarmoqdari orasida konchilik (rangli metallar, asbest va
Qishloq xoʻjaligida yetakchi tarmoq — chorvachilik. Salkam 2,5 mln. gektar yerning 159,1 ming gektari (6,4%) haydaladi, qolgan qismi pichanzor va yaylov. Mayin junli qoʻychilik, goʻshtsut chorvachiligi, choʻchqachilik va parrandachilik rivojlangan. Yilqi, tuya, echki, bugʻu qadimdan boqib kelinadi. Dehqonchilikda, asosan, gʻalla (bugʻdoy, arpa, suli, tariq) va yemxashak ekinlari yetishtiriladi. Moʻynachilik va darrandachilik muhim ahamiyatga ega.
Transporti. Avtomobil yoʻllari uz. —2472 km. Qizil — Minusinsk — Abakan va Qizil — Oq Dovurak avtomagistrallari respublikani boshqa respublikalar bilan bogʻlaydi. Katta Yenisey va Kichik Yenisey daryolarida kema qatnaydi, yogʻoch oqiziladi. Ichki suv yoʻllari uz. 1000 km dan ortiq. Qizil
Tibbiy xizmati. T.da har 10 ming aholiga 36 vrach toʻgʻri keladi. 10 ga yaqin sanatoriykurort va dam olish muassasasi bor (UshBeldir, Cheder kurortlari va
Maorifi va ilmiy muassasalari. Maorifi va xunartexnika taʼlimi RFda qabul etilgan tizimga muvofiq tashkil qilingan.
Qator 23:
163 umumiy oʻrta taʼlim maktabida 61 ming , 5 oʻrta maxsus oʻquv yurtida 3,7 ming oʻquvchi, 1 oliy oʻquv yurti (Tiva unti)da 2,8 ming talaba taʼlim oladi. Til tarixi va adabiyot i. t. instituti, Rossiya FAning Sibir boʻlimi filiali, 164 kutubxona bor.
Adabiyoti milliy yozuv paydo boʻlgandan (1930) keyin boy xalq sheʼriy ijodiyoti asosida vujudga keldi. 30-
Meʼmorligi va tasviriy sanʼati. T. hududida paleolit va neolit davriga oid turar joylar, neolit va jez davriga mansub naqshli sopol idishlar topilgan. Skiflar davridan fil suyagi va jezdan yasalgan hayvon haykalchalari, ov manzaralari tasvirlangan toshlar saqlangan. Tivalar, asosan, kigiz oʻtov ("kidisyog")larda yashaganlar. Oʻtovning ichi rangbarang naqshli yogʻoch sandiq va karavotlar bilan jihozlangan, devorlariga sodda geometrik nakshin namatgilamlar osilgan. 1940
Musiqa sanʼati qadimdan marosim va muhabbat qoʻshiqlari, laparlar, qahramonlarga atalgan madhiyalardan iborat boʻlgan. Xalq musiqasi oʻziga xos ohanglar, metrik va ritmik tuzilishlarning xilmaxilligi bilan ajralib turadi. Cholgʻu asboblari: torlikamonli dopshuluur, bizaanchi, igil; chertma sozlardan chadagan shanzi, shelerxomus, kuluzunxomus; puflama sozlardan murgu, shoor va
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
|