Ulugʻbek rasadxonasi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Olaf Studt (munozara | hissa)
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: U.r. → {{subst:FULLPAGENAME}} (5), y.da → yilda, va b. → va boshqa (3) using AWB
Qator 1:
[[file:Observatie Ulugbek Museum.JPG|thumb|]]
'''Ulugʻbek rasadxonasi''' - [[Samarqand]]dagi [[XV asr|15-a.]] [[meʼmorlik|meʼmorligi]]ning nodir namunalaridan biri, qoʻxna astronomik kuzatuv muassasasi. [[Mirzo Ulugʻbek|Ulugʻbek]] [[farmoyish]]i bilan [[1428]] — [[1429|29]] y.dayilda Koʻxak ([[Choʻponota maqbarasi|Choʻponota]]) tepaligida ulkan [[silindr]] shaklida bunyod etilgan; ayrim [[qoʻlyozma]]lar ("[[Boburnoma]]")ga koʻra, [[balandlik|bal.]] 30,4 m dan iborat 3 qavatli qilib [[qurilish|qurilgan]]. Unda oʻndan ortiq turli astronomik qurilma va [[asbob]]lar bulgan. Ulardan eng asosiysi radiusi 40,2 m li qoʻshaloq [[yoy]]dan iborat [[kvadrant]] (yoki [[sekstant]]ga yaqin) qurilma hisoblanadi. Kvadrantning [[janub|jan.]] qismi yer ostida, qolgan qismi [[shimol|shim.]] tomonda yer sathidan 30 m cha balandda joylashgan. Asbob [[aylana]]sida bir gradus yoy 701,85  mm va bir minut yoy 11,53  mm ga toʻgʻri keladi. [[Rasadxona]] [[oʻrta asr]]larda asbob uskunasi jihatdan ham beqiyos boʻlgan. Asbob astronomiyaning asosiy doimiyliklari — ekvator va ekliptika orasidagi burchakni oʻlchash, yillik [[pretsessiya]] doimiysini, [[tropik yil]] davomiyligini va b.boshqa fundamental astronomik doimiyliklarni aniqlashga imkon bergan. Rasadxonada kichik [[oʻlcham]]li asboblar: [[armillyar sfera]], 2, 4 va 7 [[halqa]]dan iborat oʻlchov asboblari, triangula, [[quyosh soati|quyosh]] hamda yulduz [[soat (asbob)|soat]]lari, [[astrolyabiya|asturlob]] va b.boshqa boʻlgan. Bu ilmiy uskunalar yordamida [[Quyosh]], [[Oy (tabiiy yoʻldosh)|Oy]], [[sayyora]]lar va alohida [[yulduz]]lar kuzatilgan. Mirzo Ulugʻbekning eng yirik astronomik [[asar]]i "[[Ziji Koʻragoniy]]" rasadxonada yaratilgan. Uning qurilishi va keyingi ilmiy [[faoliyat]]i Ulugʻbek [[taklif]]i bilan yigʻilgan qator mashhur [[olim]]lar Gʻiyesiddin [[Koshiy]], [[Qozizoda Rumiy]], [[Ali Qushchi|Ali Kushchi]] va b.boshqa [[nom]]i bilan bogʻliq.
 
U.r.ningUlugʻbek rasadxonasining arxeologik [[qoldiq]]lari 1908 y. [[Vasiliy Vyatkin|V.L. Vyatkin]] rahbarligida olib borilgan [[arxeologik qazish|qazilma ishlari]] natijasida topilgan. Xususan, bu yerda diametri 48 m keladigan, qalinligi bir [[gʻisht]] boʻlgan [[aylanma]] [[devor]] borligi va uning markazida qoʻshaloq yoydan iborat ulkan bosh qurilmaning qoldiq qismlari aniqlangan. Uning katta [[zal]]lari, turli kattakichik xonalari boʻlgan. [[Bobir]]ning yozishicha, U.r.ningUlugʻbek rasadxonasining [[sirt]]i [[koshin]] va sirli parchinlar bilan bezatilgan. Rasadxona ichiga oʻrnatilgan juda katta asbob yordamida Quyosh, Oy, sayyora va yulduzlar katta aniqlik bilan oʻrganilgan. Rasadxonada [[kutubxona]] ham boʻlgan. Ichki devorda [[osmon]] [[tasvir]]i, [[yulduz xaritalari|yulduzlar xaritasi]], [[togʻlar|togʻ]], [[dengiz]], [[mamlakat]]lar belgilangan [[Yer]] shari tasviri ishlangan. Keyinchalik u qarovsiz qolib, [[XVI asr|16-a.]]da vayron qilingan. Hozir U.r.dagiUlugʻbek rasadxonasidagi katta asbob — kvadratning yer ostida saqlangan qismi balandligi bilan 11 m keladi. 1964 y. U.r.Ulugʻbek rasadxonasi yonida Ulugʻbek muzeyi ochilgan. U.r.ningUlugʻbek rasadxonasining asl koʻrinishi, ichki tuzilishi, bosh qurilmasi haqida Oʻzbekiston va chet el olimlari tomonidan [[ilmiy tadqiqot|tadqiqot]] ishlari olib borilmoqsa.
 
<gallery>
Qator 15:
 
</gallery>
{{stub}}
 
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
Qator 22 ⟶ 21:
[[Turkum:Astronomik rasadxonalar]]
[[Turkum:Samarqand]]
 
 
{{stub}}