Akademiya: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Cekli829 (munozara | hissa)
Tahrir izohi yoʻq
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: Hoz. → Hozirgi, sh.da → shahrida, y.da → yilda, va b.da → va boshqalarda, va b. → va boshqa (2) using AWB
Qator 1:
'''Akademiya''' (yun. — Akademos — afsonaviy qahramon Akadem nomi-dan)— ko‘pgina ilmiy muassasa, jamoat tashkilotlari, o‘quv yurtlarining nomi. Mil. av. 4- a.da Platon (Aflotun) asos solgan yunon falsafiy maktabi (q. Pla-ton akademiyasi), Afina yaqinidagi joy ham uning nomi bilan atalgan. Sharq mam-lakatlarida A. tarzidagi muassasa va ja-miyatlar 8—9-a.larda tarkib topa boshla-gan. Xususan, arab xalifaligida Horun ar-Rashid hukmronligi davri (786—809)da "Bayt ul-hikmat" ("Hikmat xona-si")ga asos solinib, xalifa Ma’mun hukmronligi davri (813— 833)da "Bayt ul-hikmat"ning faoliyati yanada rivoj topgan, uning rasadxonasi va katta ku-tubxonasi bo‘lgan (buyuk matematik Muso Xorazmiy va astronom Ahmad Farg‘oniy 253shu yerda ishlagan). Mashhur olim va shoir Ibn Hamdon (935 y. v. e.) Mosul sh.dashahrida ku-tubxonali "Dor ul-ilm" ("Ilm uyi") ochgan va bu joy ilmga intilganlarning kirishi uchun bemalol bo‘lgan. Bunday Alar Bag‘dodda, shuningdek Misrda ham ochilgan. 1010 y.dayilda Urganchda Mamun akademiyasiga asos solingan. Abu Rayhon Beruniy shu A.ning rahbari bo‘lgan (bu A. doirasida Abu Ali ibn Sino, fayla-suf Abu Saxl Masihiy, tabib Abulhasan Hammor va b.boshqa ish olib borishgan). Amir Temur tomonidan Samarqandda to‘plangan olim, yozuvchi va me’morlar 15- a. fani va madaniyati taraqqiyotiga munosib hissa qo‘shganlar. Ulug‘bek ma-drasasi va rasadxonasi ham o‘z davrining A. sidir (q. Ulug‘bek akademiyasi); bu A. Qozizoda Rumiy, G‘iyosiddin Jamshid al-Koshiy, Ali Qushchi va b.boshqa buyuk matematik hamda astronomlarni birlashtirgan. 15- a. ning 2- yarmida ilmiy va madaniy mar-kazga aylangan Hirotda, Navoiy atrofi-da olim, yozuvchi, rassom, sozanda va b.danboshqalardan tarkib topgan o‘ziga xos ilmiy va badiiy jamiyat yuzaga kelgan. Hirot miniatyura maktabinn o‘rta asr Sharqida davlat to-monidan ta’sis etilgan birinchi badi-iy A. deb hisoblash mumkin (Behzod shu A.ning eng yirik vakilidir). 15—16-a.larda Yevropada (Italiyada) turli ilmiy jamiyatlar A. deb atala boshlagan; ular-ning faoliyati asosan ijtimoiy fanlar yo‘nalishida bo‘lgan. 17-a.da bir qancha ilmiy jamiyatlar — A.lar tuzilib, ular asosan tabiatshunoslik masalalari bilan shug‘ullangan. 17-a.ning 2- yarmidan dav-lat hokimiyati yordami bilan bir qancha mamlakatlarda milliy ilmiy markaz sifatidagi A.lar tuzildi; mas, Lon-dondagi Qirollik jamiyati (1660), Pa-rij FA (1666), Berlindagi Prussiya FA (1700), Peterburg FA (1724). Hoz.Hozirgi vaqtda kompleks turdagi FA yoki ularga o‘xshash muassasalar ko‘p mamlakatlarda bor; bu mamlakatlarning ko‘plarida fan yoki ma-daniyatning biror tarmog‘ini qamragan soha A. lari ham mavjud.O‘zbekistonda O‘zbekiston Respubli-kasi Fanlar akademiyasi mamlakatning oliy ilmiy tashkiloti hisoblanadi; O‘zbekistonda O‘zbekiston Respubli-kasi Badiiy akademiyasi ham mavjud. O‘zbekiston va ba’zi mamlakatlardagi ayrim oliy o‘quv yurtlari ham A. deb ataladi (mas, O‘zR Qurolli Kuchlarining Harbiy A.si, O‘zR Ichki ishlar vazirli-gi A.si, Rossiyadagi K. A. Timiryazev no-midagi Moskva Qishloq xo‘jalik A.si). Shuningdek respublikamizda Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi ham fao-liyat yuritadi. Mamlakatlar FA haqida shu mamlakat FA haqidagi alohida maqolalarga q., mas, Avstriya Fanlar aka-demiyasi, Ukraina Fanlar akademiyasi.
 
== Adabiyotlar ==
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 
{{stub}}
{{OʻzME}}
 
 
{{stub}}