Balx: Versiyalar orasidagi farq

'''Balx''' — Shim. [[Afgʻoniston]]dagi koʻhna [[shahar]], hozirgi [[Mozori Sharif]] sh.ningshahrining gʻarbida. Mil.Miloddan av.avvalgi 7- a.dan maʼlum. B. tarixda Umm ul-bilod (Shaharlar onasi) deb yuritilgan. [[Yunonlar]] uni [[Baqtra]] deb ataganlar. [[Mudofaa]] devori bilan oʻralgan Bolo Hisorda va undan jan.roqdagi Yangi Balxda B.ning eng qad. harobalari va turli topilmalar uchraydi. Kushonlar davrida va undan ilgari shahar maydoni Tepai Zargaron hisobiga kengayadi. Shahar qalʼasi Bolo Hisordan Yangi Balxga koʻchirilgan. Natijada Bolo Hisor, Tepai Zargaron va Yangi Balx hududlarini birlashtiruvchi shahar devori vujudga kelgan. Arxeologik qazishlar tufayli B.dan qad. devor va shahar arki devorlari topilgan. B. Axomaniylar davlatiga, undan keyin [[Aleksandr]] (Iskandar) saltanatiga qaram boʻlgan. Uning inqirozidan keyin. yangi tashkil topgan Yunon-[[Baqtriya]] podsholigining poytaxtiga aylangan (mil.miloddan av.avvalgi 250 — 130y.lar). B. mil.miloddan av.avvalgi 2- alan yuyechjilar, soʻngra [[Kushon]] podsholigi tarkibiga oʻtdi. Bu davrda B.da hunarmandchilik rivojlandi, [[Eron]], [[Hindiston]] va [[Xitoy]] bilan savdo-sotiq olib borildi, pul zarb qilindi. Aholi zichligidan shahar tashqarisida uy-joylar qurildi. Natijada B. Sharq bilan Gʻarbni bogʻlab turgan "Buyuk ipak yoʻli"dagi yirik savdo shaharlaridan biriga aylandi. 711 y. B.ni arablar fath etgan. Gʻaznaviylar (962 — 1148), gʻuriylar (1148 — 1206) hukmronligi davrida B. Oʻrta Sharqning yirik shaharlaridan edi. Bu davrda hunarmandchilik mahallalari vujudga keldi. 1221 y. B.ni moʻgʻullar bosib olib vayron qilgan. 13 — 14- a.larda [[Chigʻatoy]] ulusi tarkibida boʻldi. 1370 y.dan boshlab [[Temur]] saltanati tarkibiga kirdi. [[Temuriylar]], shayboniylar va ashtarxoniylar zamonida (15 — 18- a.lar) B. muhim viloyat hisoblangan. Shayboniylardan [[Pirmuhammadxon]] (1546 — 67) va ashtarxoniylardan [[Nadr Muhammadxon]] (1611 — 42) noiblik qilgan zamonda ancha rivojlandi, katta ilmiy markazga aylandi, koʻplab tarixiy, jugʻrofiy va adabiy asarlar yaratiddi. Shahar bu vaqtda ikki qism: shahri darun (ichki shahar) va shahri berun (tashqi shahar) dan iborat boʻlgan. Shu yillarda qurilgan masjid, Madrasa, hammom, rasta va b.boshqa binolar saqlanib qolgan. 19- a.ning 60- y.laridayillarida B. Afgʻoniston tarkibiga kirdi. B. atrofida Budda monastiri va stulalari (jumladan, 2- a.ga oid pishiq gʻisht bilan qoplangan ulkan "Tapa (tepa) Rustam" stupasi) bor. U 54 x 54 m li murabba tarhli supa ustiga qurilgan boʻlib, diametri 43 m. Qad. shahar yodgorliklaridan Bolo Hisor qalʼasi saqlangan. Oʻrta ar shahridan ark, shahriston va ularning paxsa devorlari qolgan. 15- a. oxirida qurilgan Xoja Abu Porso masjidi va maqbarasi yaxshi saqlangan.

{{stub}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->