Komi: Versiyalar orasidagi farq

'''Komi''', Komi Respublikasi — Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi respublika. Rossiyaning Yevropa qismi shim.sharqida joylashgan. Maydoni 415,9 ming km². Aholisi 1135,5 ming kishi (2000). K.da 12 tuman, 8 shahar, 40 sha-harcha bor. Poytaxti — Sektivkar sh.shahri

Tarixi. K. hududida aholi yuqori paleolit davridan yashab kelgan va asosan, ovchilik bilan shugʻullangan. Mezolit va neolit davrlarida Vichegda va Pechora havzasiga jan.dan kelgan qabi-lalar joylashib borgan. 2-ming yillikning boshida hozirgi komi (ziryan) xalqi avlodlarining qabilaviy birliklari shakllandi. 11 —14-a.largaasrlarga oid manbalarda vichegdalik permlar nomi eslatib oʻtiladi. Ular oʻrta va quyi Vichegda havzasida yashab, dehqonchilik va chorvachilik bilan shugʻullangan. Oʻtroq hayot boshlanib, hunar markazlari vujudga kelgan. Vichegdalik permlar 12— 14-a.asr lar davomida Novgorodga xiroj toʻlab turdi. 14-a.daasrda Moskva knyazligining taʼsiri kuchaydi. 14-a.asr oxiridan aholi xristian diniga oʻta boshladi. 1478 y.yil Komi oʻlkasi rasmiy ravishda Rus davlati tarkibiga qoʻshib olindi. 15— 18-a.lardaasrlarda muhim savdo yoʻllari (Vyatka-Kama havzasi — Arxangelsk va Velikiy Ustyug — Sibir) Komi oʻlkasi orqali oʻtardi. 18-a.daasrda bir necha savdo markazi paydo boʻldi. Choʻyan quyish zavodlari, neft haydash korxonalari va h.k. qurildi. Komi xalqi tarkib topdi. 19-a.ningasrning 1-yarmida dehqonlar Rossiya davlati va mahalliy ekspluatatorlar zulmiga qarshi ommaviy isyon koʻtardi. 1918 y.yil yanvar—mart oylarida K.da shoʻro hokimiyati eʼlon qilindi. 1921 y.yil avg .da RSFSR tarkibida K. (Ziryan) muxtor viloyati tuzildi, u 1936 yilda K. muxtor respublikasiga aylantirildi. 1990 y.yil suverenitet haqidagi Deklaratsiyaga muvofiq, 1992 yilda K. Respublikasi maqomini oldi.

Xoʻjaligida ogʻir sanoat tarmoqlarining ulushi katta: elektroenergetika, koʻmir, neft, gaz qazib chiqarish va qayta ishlash, oʻrmon sanoati yetakchi oʻrinda. Energetika-sini bir qancha issiqlik elektr stansiyalari va Pechora GRES tashqil etadi. Yiliga oʻrtacha 10,1 mlrd. kVt-soat elektr energiyasi hosil qilinadi. Yogʻoch, asosan, Vichegda, Pechora va Mezen havzalarida tayyorlanadi. Yogʻochsozlik, mebel, sellyulozaqogʻoz sanoati barpo etilgan. Timan-Pechora neft-gaz konlari negizida neft va gazni qayta ishlash sanoati rivoj topgan. Mashinasozlik va metallsozlik korxonalari Sektivkar, Uxt a, Nyuvchim, Inta, Shelyayurda joylashgan. Qurilish ashyolari koni (gʻisht, sement, ohak, temir-beton konstruksiyalar) i.ch.ishlab chiqarish yoʻlga qoʻyilgan. Yengil sanoat korxonalari koʻn-poyabzal k-ti, tikuvchilik f-kalari va boshqalardan, oziq-ovqat sanoati sut zavodlari, goʻsht k-tlari, toʻz olish zavodi, un k-ti, qandolat va makaron f-klaridan iborat. Asosiy sanoat markazlari: Sektivkar, Uxt a, Vorkuta, Inta, Pechora.

Respublikada t.y.temir yoʻl (3,1 ming km) va avtomobil yoʻli (15,3 ming km) asosiy transporot turidir. Mikun— Uxt a—Vorkuta t.y.temir yoʻl, Vuktil—Uxt a-Torjok gaz quvuri, Usinsk—Uxt a-Yaroslavl neft quvuri oʻtkazilgan. Asosiy avtomobil yoʻllari: Sektivkar—Yemva—Uxt a, Ust-Vim—Yarensk, Aykino—Mikun, Uxt a—Vuktil, Sektivkar—Ust-Kulom, Ust-Sisolsk— Troitsko-Pechorsk. Yuk tashishda suv transporti, yoʻlovchi tashishda havo transporti muhim rol oʻynaydi. Sektivkar, Uxt a, Pechora, Vorkutada aeroportlar bor.

Meʼmorligi va tasviriy sanʼati. Respublika hududida mezolit davriga oid geometrik naqshli yogʻoch va tosh asboblar, turli rasmlarga boy shisha idishlar, suyak buyumlar topilgan. Respublikaning oʻrmonga boyligi yogʻoch meʼmorligining rivojlanishiga imkon berdi. Ibodatxonalar yogʻoch va toshdan ishlangan (18-a.asr). Susol va vim uslubidagi uylar goʻzal va ifodali. 19-a.daasrda 1—2 qavatli, baland poydevorli serqasham va yogʻoch uylar qoʻproq qurilgan. Tomi ikki tomonga nishab qilingan. Derazalari oqqa boʻyalgan, ustki taxtasi hashamdor qilib yasalgan. 20-a.daasrda Sektivkarda qurilish ishlari avj oldirildi. Vorkuta (1943), Uxt a (1943), Pechora (1949) va boshqa shaharlar barpo etildi, 5—9 qavatli gʻishtin va yirik panelli uylar, koʻplab jamoat binolari va boshqa qurildi.

K. xalq sanʼati, asosan, kiyim va roʻzgʻor buyumlarini tayyorlashdan boshlangan. Har bir joyning sevimli ranglari bor: jan.da ayol bosh kiyimlari va koʻylaklari juda mayda zich kashtali qilib, koʻpincha, qizil va qora rangda tikiladi. Shim.da moʻynali kiyimlar, koʻlqoplar, sumkalar qizil, koʻk, yashil rangdagi movut parchalari bilan "mozaika" usulida bezatiladi. Qayin poʻstlogʻidan turli buyumlar toʻqish keng rasm boʻlgan. Professional tasviriy sanʼati 20-a.ningasrning 20-yillarida paydo boʻldi. V.V.Polyakov asos solgan kitob grafikasi, plakat va gaz. suratkashligi M.P. Beznosov, V.P. Malaxov, V.A. Bausovlar tomonidan rivojlan-tirildi. 40-yillarda tarixiy mavzuda manzara va rasm chizish (V.G.Postnikov), portretlar yaratish (M.P.Beznosov) avj oldi. 40—50y.larda40—50 yillarda dastlabki syujetli rasmlar va portretlar yaratildi. Haykaltaroshlik, oʻymakorlik sanʼati paydo boʻldi. Keyingi yillarda sanʼatning barcha tarmoqlari ravnaq topdi. Xalq hunarmandchiligi turlarida yogʻoch oʻymakorligi, yogʻochsozlik, moʻynachilik, kashtachilik, koʻnchilik, kulollik, toʻqimachilik rivoj topgan.