|
'''Manjurlar''', manchjurlar, (oʻzlarini manzu deb atashadi) — xalq, umumiy soni 10 mln. kishi (1990-yillar oʻrtalari). Asosiy qismi XXRning shim.-sharqiy qismi Dunbey (Manjuriya)da yashaydi. Tili — Oltoy moʻgʻul-tungus tiliga mansub, 16-a.danasrdan moʻgʻul yozuviga ega. Dindorlari — buddizm, daosizm va boshqa dinlarga eʼtiqod qiladi. Hozirda M. orasida xitoy tilida soʻzlashish keng tarqalgan, manjur tili ayrim qishloqlarda, ayniqsa, Xeylun-gjyang oʻlkasida saqlanib qolgan. M. hayotida hunarmandchilik va dehqonchilik (galla, soya, yer yongʻoq, tamaki, sabzavot) bilan shugʻullanish muhim oʻrin tutadi. Manchjur (xitoychamanchjou) etnonimi 1635 yildan joriy etilgan, ungacha M. "nyuychjeng" ("Sharq odamlari") deb atalgan.
M.ning etnogenezi mil.milodiy 4-a.dagiasrdagi "moxe-vuji" qabilalar ittifoqiga borib taqaladi. Dastlab ushbu ittifoq tarkibiga Manjuriyadagi Sungxuajang va Xeylungjyang daryolari boʻyida ovchilik va dehqonchilik bilan shugʻullanuvchi sumuo, buoduo, anchegu, funis, ben-xay xaoshi, xeyshuy, bayshan kabi 7 kabila kirgan, keyinchalik ularning soni 16 taga koʻpaygan. 7—8-a.lardaasrlarda xeyshuy va moxe kabilalari kuchayib Bo-xay davlatini tuzganlar. 926 y.buyilbu davlat kidonlar tomonidan tugatilgan, 10-a.oxiriasroxiri —11-a.daasrda M. vanʼyan qabilasi asosida yana birlashganlar, ularni umumiy holda nyuyjeng deb atashgan. 12-a.asr boshida Aguda boshchiligida nyuyjen-glarning Jin (Szin — oltin) davlati tashkil etilgan (1115—1234). Bu davlat yemirilgach, nyuyjenglar tarqab ketganlar. 1635 y.yil Nurxachi (Nurxatsi) ularni qayta birlashtirib, Jin davlatini tiklagan. Shundan soʻng nyuyjenglar oʻzlarini man (toʻla, tugal maʼnosini bildiradi), yashagan joylarini esa Manchjou (Manlar vohasi) deb atashgan. 1636 y.yil bu davlat nomi Chin (rus adabiyotida Sin — tiniq, toza maʼnosida)ga oʻzgartirilgan. M. 17-a.asr oʻrtalarida Koreya, Xitoyni bosib olib Sin imperiyasini tuzdi. Soʻngra Mon-goliyani, 18-a.daasrda Tibet, Jungʻoriya, Torim vohasidagi davlatlarni tugatib, ular hududini ham egallab olgach, u yerlarda mustamlakachilik rejimini oʻrnatishgan.
Chin (Sin) imperiyasi agʻdarilgunga qadar (1911) M.ga keng imtiyozlar berilgan edi. M.ning koʻpchiligi ona tilini unutib, xitoy tili va madaniyatini oʻzlashtirgan va xitoy madaniyatiga ham taʼsir koʻrsatgan. Urugʻchilik qoldiqdari bir qadar saqlanib qolgan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
|
