Qozogʻiston: Versiyalar orasidagi farq

 

== Tarixi ==

 

10-asrning 1-yarmida Yettisuvga [[sharqiy Turkiston]]dan yagʻmolar bostirib kirdi. Ularning hujumi natijasida Qarluq xoqonligi parchalanib, uning oʻrnida [[Qoraxoniylar]] davlati paydo boʻldi. 1219—21 yillarda moʻgʻullar tomonidan bosib olinib, [[Chingizxon]] oʻgʻillari oʻrtasida taqsimlandi. Moʻgʻullar hukmronligi davrida Qozogʻiston [[Oltin Oʻrda]] tarkibida, u parchalangach, [[Oq Oʻrda]] va Moʻgʻuliston tarkibida boʻlgan. [[Amir Temur]] [[1391-yil]] Toʻxtamishta qarshi yurishi chogʻida Qozogʻistondagi Ulugʻtogʻ (Ulutov)da [[qarorgoh]] qurgan va toshtaroshlarga safari haqida xarsang toshga bitik bitishga farmon bergan. Oradan 200 yil oʻtgach, [[Abdullaxon II]] ham Dashti Qipchoqqa yurishidan yodgorlik sifatida Ulugʻtogʻda masjid qurdirgan. Katta hududni birlashtirgan Oq Oʻrda 14-aar oxiri — 15-asr boshlarida bir necha mulklarga ajralib ketdi (asosiy hududlarni birlashtirgan [[Noʻgʻay Oʻrda]] va Oʻzbek xonligi ularning eng yiriklari boʻlgan). 15-asr oxirida Yettisuvda [[Qozoq xonligi]] vujudga keldi. 16-asr boshlarida qozoq elatining uzoq davom etgan shakllanishi nihoyasiga yetdi. Qosimxon davri (1511 — 23)da Qozoq xonligi mustahkamlanib, chegarasi kengaidi, aholi soni ortdi. 16-asr oʻrtalarida Noʻgʻay Oʻrdasi, keyinroq Moʻgʻuliston va Sibir xonliklari parchalanib ketdi. Qozoq xonligi juzlarga boʻlinib, [[Katta juz]] (Yettisuv), [[Oʻrta juz]] (Markaziy Qozogʻiston) va [[Kichik juz]] (Gʻarbiy Qozogʻiston) deb atala boshladi. 17-asrda juzlar hududlarida mustaqil xonliklar paydo boʻldi. 18-asr boshlarida Qozogʻistonga [[Jungʻariya]] xonligi xavf solib turdi ([[1729-yil]] jungʻarlar Katta juzning talay yerlarini bosib oldi). [[1726-yil]] Abulxayrxon Kichik juz oqsoqollari nomidan Rossiya podshosiga fuqarolikka olishni iltimos qilib murojaat qildi. [[1731-yil]] Kichik juz Rossiya tarkibiga kira boshladi. 1731—40 yillarda Oʻrta juzning ayrim xon va sultonlari Rossiya fuqaroligini qabul qildilar. 18-asr oʻrtalarida qozoq sultonlari orasida nizo kuchayib, pirovardida Abulxayrxon oʻldirildi (1748). Uning oʻgʻli Nurali kichik juz xoni boʻlib, podsho maʼmuriyatiga tayandi va oʻz hokimiyatini Oʻrta juzning bir qismiga, shuningdek, [[Xiva xonligi|Xivaga]] ham yoyishga urindi. Ammo u muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Jungʻarlarning Xitoydan magʻlubiyatga uchrashi (1758) natijasida hududining katta qismi jungʻarlar hokimiyati ostida boʻlgan Katta juzda manjurlar hukmronligi oʻrnatilishi xavfi paydo boʻldi. Qozogʻistonning janubiy hududlari, jumladan, [[Chimkent]] ham [[Qoʻqon xonligi]] tarkibiga kirdi. 19-asr boshlarida Oʻrta juz xonlari Buke (1815), Vali (1819) vafotidan soʻng podsho hukumati xon hokimiyatini tugatib, [[1822-yil]]dan yangicha boshqarish tizimini joriy etdi. [[1824-yil]] Kichik juzda ham xon hokimiyati tugatildi; urugʻ oqsoqollari hokimiyatini cheklaydigan hududiy boshqaruvga oʻtildi. Dasht yerlarning janubiy hududlari Qoʻqon va Xiva xonliklari tarkibida qoldi. [[1853-yil]] Orenburg va Samara general-gubernatori V.A.Perovskiy Qoʻqon xonligiga qarashli [[Oqmachit]] qalʼasini ishgʻol qilib, uni tayanch punktga aylantirdi. [[1854-yil]] Verniy istehkomi (hozirgi Olmaota) qurildi.

 

=== Tuproqlari ===

 

=== Oʻsimliklari ===

 

== Meʼmorligi ==

 

== Tasviriy sanʼati ==