|
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Ruteniy''' (lot. Ruthenium), Ru -[[Mendeleyev davriy sistemasi]]ning VIII guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib rakami 44, atom massasi 101,07. Tabiiy R.Ruteniy massa sonlari 96, 98—102 va 104 boʻlgan 7 ta barkaror izotopdan iborat, eng koʻp tarqalgani 102Ru (31,61%). R.Ruteniy 1844 yilda Qozonda K.Ruteniy Klaus tomonidan kashf etilgan va Rossiya sharafiga R.Ruteniy deb atalgan. R.Ruteniy Yer poʻstining massa jihatidan 510—7% ini tashkil qiladi. R.Ruteniy, asosan, platina guruhidagi metallar bilan birga uchraydi. Tugʻma platinada 0,02% atrofida R.Ruteniy boʻladi. Ural konlaridan olinadigan osmiyli iridiyda 20% gacha R.Ruteniy bor. R.Ruteniy kumush rang , juda qattiq metall, suyuqlanish trasi 2250°, kaynash trasi 4900°, zichligi 12,2 g/sm³. R.ningRuteniyning amorf va kristall modifikatsiyalari mavjud. Amorf R.Ruteniy kora tusli kukun, u R.Ruteniy birikmalarini eritmalarda qaytarish natijasida hosil boʻladi. Amorf R.niRuteniyni suyuq qalayda eritib, qayta kristallash yoʻli bilan kristall R.Ruteniy olinadi.
R.ningRuteniyning oʻz birikmalarida valentligi 0 dan 8 gacha. R.ningRuteniyning metall boʻlagi zar suvida ham erimaydi, lekin kukun holatdagisi sulfat va perxlorat kislotalar bilan reaksiyaga kirishadi. R.ningRuteniyning RuO4 tarkibli oksidi, Ru(OH)3nH2O tarkibli gidroksidi, RuCl2, RuCl3, RuCl4, RuBr3, Rul3, RuF5 tarkibli galogenidlari, RuS2 tarkibli sulfidi va Ru(NO3)36H2O tarkibli kristallogidrati maʼlum.
R.Ruteniy juda koʻp kompleks birikmalar hosil qiladi. Osmiy bilan R.Ruteniy qotishmasidan pero, baʼzi asboblarning magnit xossalarga ega boʻlmagan detallari tayyorlanadi. R.ningRuteniyning nikel, kobalt, molibden, volfram, bor va kumushli qotishmalaridan elektr lampalarning choʻgʻlanish tolalari, zargarlik buyumlari, lab. jihozlari, kontakt materiallar va simlar ishlanadi. Katalizator sifatida, chinni va sopol uchun boʻyoq tayyorlashda, K2[RuCl6] tarkibli kompleks tuzi fotografiyada qoʻllanadi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
|
