Encyclopædia Britannica: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
k kichik o'zgarishlar, replaced: [[File: → [[Fayl: (8)
Qator 33:
 
=== Nashrlar ===
[[FileFayl:EB1 titlepage.gif|thumb|right|200px|„Encyclopædia Britannica“ birinchi nashrining bosh sahifasi.]]
„Britannica“ 15 nashrda chiqarilgan. 3- va 5-nashrlari uchun koʻp jildli qoʻshimchalar tayyorlangan (quyida berilgan [[#Nashrlar haqida qisqacha maʼlumot|jadvalga]] qarang). 10-nashr 9-nashrga qoʻshimcha boʻlgan xolos. 12- va 13-nashrlar boʻlsa 11-nashrga qoʻshimcha boʻlgan. 1985-yil 15-nashr keskin oʻzgartirilgan. Bunga qaramasdan, yangilangan hozirgi nashr 15-nashr deb aytiladi.
 
Qator 43:
Bu davrda bir necha boshqa raqib ensiklopediyalar boʻlgan. Bular orasida [[Abraham Rees]]ning „Cyclopædia“si, [[Samuel Taylor Coleridge]]ning „Encyclopaedia Metropolitana“si,<ref>On editions of the ''Britannica'' through 1803 see Kafker and Loveland, eds., ''Early Britannica''</ref> va [[David Brewster]]ning „Edinburgh Encyclopaedia“si boʻlgan.
 
[[FileFayl:Rosetta Stone.jpg|thumb|left|200px|„Encyclopædia Britannica“ning 19-asrning boshlarida chiqqan nashrlarida olamshumul yangi izlanishlar yozilgan. Masalan, Thomas Youngning Misr haqidagi maqolalari kiritilgan. Bu maqolalarda Rosetta toshida (rasmga qarang) yozilgan Misr iyerogflilarning tarjimasi berilgan.]]
 
==== 1827-1901 ====
Qator 55:
Powell „Britannica“ning obroʻsiga tayanib yangi taʼlim mahsulotlarini tayyorlagan. 1943-yil egalik huquqi [[William B. Benton]]ga oʻtgan, u 1973-yil vafotigacha boshqaruvchilik qilgan. Benton Benton Fondiga asos solgan. Bu fond „Britannica“ni 1996-yilgacha boshqargan. 1968-yil „Britannica“ oʻzining 200 yilligini nishonlagan.
 
[[FileFayl:EncycBrit1913.jpg|right|thumb|200px|11-nashr uchun AQSHda reklama. U.S. [[National Geographic Magazine]]nign 1913-yil mayda chiqqan nasrhidan.]]
 
==== 1974-1994 ====
Qator 74:
 
=== Obroʻsi ===
[[FileFayl:EB1 Plate 003 lark flower.gif|thumb|left|200px|1-nashr uchun [[Andrew Bell]] tayyorlagan tasvir]]
 
3-nashrdan beri „Britannica“ga tanqidchilar yuqori baho berib kelayapti.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995">{{cite book | last = Sader | first = Marian | coauthors = Lewis, Amy | year = 1995 | title = Encyclopedias, Atlases, and Dictionaries | publisher = R. R. Bowker (A Reed Reference Publishing Company) | location = New Providence, New Jersey | isbn = 0-8352-3669-2}}</ref><ref name="library_association_1996">{{cite book | year = 1996 | title = Purchasing an Encyclopedia: 12 Points to Consider | edition = 5th | publisher = Booklist Publications, American Library Association | isbn = 0-8389-7823-1 | author = reviews by the Editorial Board of Reference Books Bulletin ; revised introduction by Sandy Whiteley.}}</ref> AQSHda 3- va 9-nashrlarning noqonuniy nusxalari tayyorlangan.<ref name="kogan_1958" /> „Britannica“dagi maqolalar noqonuniy koʻchirilib tayyorlangan birinchi ensiklopediya „[[Dobson's Encyclopædia]]“dir.<ref>{{cite book | last = Arner | first = Robert D. | year = 1991 | title = Dobson's Encyclopaedia: The Publisher, Text, and Publication of America's First Britannica, 1789–1803 | publisher = University of Pennsylvania Press | location = Philadelphia | isbn = 0-8122-3092-2}}</ref> 14-nashrdan keyin Time jurnali „Britannica“ni „kutubxona boshchisi“ deb nomlagan.<ref>{{cite news | url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,732859-1,00.html | title = Patriarch Revised | work= [[Time (magazine)|Time]] | volume = XIV | number = 13 | date = 23 September 1929 | pages = 66–69}}</ref> Bir reklamada [[William Beebe]]ning „Britannica“ni solishtirib boʻlmaydi, chunki unga mos raqib yoʻq" degan soʻzlari ishlatilgan.<ref>{{cite news | title = A Completely New Encyclopaedia (''sic'') Britannica | work= [[Time (magazine)|Time]] | volume = XIV | number = 12 | date = 16 September 1929 | pages = 2–3}}</ref> „Britannica“ ingliz adabiyotida koʻp tilga olingan. Masalan, [[Arthur Conan Doyle]]ning [[Sherlok Xolms]] haqidagi „Qizil boshli liga“ hikoyasida. Bu hikoyani „Britannica“ning 200 yilligida Gilbert Inglefield tilga olgan.<ref name="EB_bicentennial" />
Qator 86:
 
=== Qamrovi ===
[[FileFayl:Britannica 1. baskı.JPG|thumb|right|150px|Encyclopædia Britannica, 1-nashr]]
„Britannica“da mavzular „[[Propædia]]“dagi „Bilimning qisqacha sxemasi“ga qarab tanlanadi.<ref name="propedia_preface" /> „Britannica“da jugʻrofiya („[[Macropædia]]“ning 26 %i), biografiya (14 %), biologiya va tibbiyot (11 %), adabiyot (7 %), fizika va astrnomiya (6 %), din (5 %), sanʼat (4 %), gʻarb falsafasi (4 %) va huquqshunoslik (3 %) haqida maqolalar yozilgan.<ref name="kister_1994" /> Bir izlanishga koʻra „[[Micropædia]]“da geografiya boʻyicha maqolalar 25 % ni, ilm boʻyicha — 18 % ni, ijtimoiy fanlar boʻyicha — 17 % ni, biografiyalar — 17 % ni, boshqa gumanitar fanlar boʻyicha maqolalar qolgan 25 % ni tashkil qiladi.<ref name="sader_1995" /> 1992-yil bir taqrizchi: "mavzularning koʻlami, chuqurligi va universalligi boʻyicha „Britannica“ga teng keladiga ensiklopediya yoʻq, " — deb yozgan.<ref>{{cite book | last = Lang | first = JP | year = 1992 | title = Reference Sources for Small and Medium-Sized Libraries | edition = 5th | publisher = American Library Association | location = Chicago | page = 34 | isbn = 0-8389-3406-4}}</ref>
 
Qator 102:
 
=== „Encyclopædia Britannica“ tanqidi ===
[[FileFayl:2ndBritannica.jpg|thumb|left|350px|Encyclopædia Britannica, 2-nashr]]
„Britannica“ni nashrlar eskirgan sari tanqid qilishadi. Ensiklopediyaning yap-yangi nashrini chiqarish juda qimmat boʻlgani uchun muharrirlar yangi nashr chiqarishni iloji boricha choʻzishgan (odatda 25 yilgacha).<ref name="encyclopaedia_1954" /> Masalan, muntazam yangilash metodiga qaramasdan 14-nashr 35 yildan soʻng (1929-1964) eskirib qoldi. 1964-yil Amerikalik fizik [[Harvey Einbinder]] oʻzining „Britannica mifi“<ref>{{cite book | last = Einbinder | first = Harvey | authorlink = Harvey Einbinder | year = 1964 | title = The Myth of the Britannica | publisher = Grove Press | location = New York | isbn = 978-0-384-14050-9}}</ref> ({{lang-en|„The Myth of the Britannica“}}) kitobida ensiklopediyani tanqid qilganidan keyin „Britannica“ ishchilari yangi nashr ustida ishlay boshlashgan va bunga 10 yil sarflashgan.<ref name="kister_1994" /> Bir tanqidchi „eskirgan yoki tahrir qilinishi kerak boʻlgan maqola topish qiyin emas“,- deb yozgan. Unga koʻra, „Macropædia“dagi uzun maqolalar „Micropædia“dagi qisqa maqolalarga qaraganda koʻproq eskiradi.<ref name="kister_1994" /> „Micropædia“ berilgan maʼlumot baʼzan „Macropædia“ga toʻgʻri kelmadyi, chunki ikkovidan biri yangilanmay qolgan boʻlishi mumkin.<ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" /> „Macropædia“dagi biografiyalar maqolalardan koʻra koʻproq eskirishi tanqid qilinadi.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" />
 
Qator 114:
 
== Raqobat ==
[[FileFayl:3rdBritannica.JPG|thumb|200px|right|Encyclopædia Britannica, 3-nashr]]
„Britannica“ universal ensiklopediya boʻlgani uchun maxsus ensiklopediyalar bilan raqobat qilmaydi. „Matematika ensiklopediyasi“, „Oʻrta asrlar ensiklopediyasi“ kabi ensiklopediyalarda tanlangan mavzular haqida yozish uchun joy koʻproq. „Britannica“ning ilk raqibi „[[Ephraim Chambers]]“ universal ensiklopediyasi boʻlgan. Keyin „[[Rees's Cyclopædia]]“ va „[[Encyclopaedia Metropolitana]]“ kabi raqiblar chiqqan. 20-asrdagi raqiblar qatoriga „[[Collier's Encyclopedia]]“, „[[Encyclopedia Americana]]“ va „[[World Book Encyclopedia]]“larini kiritish mumkin. Shunday boʻlsa ham, 9-nashrdan boshlab „Britannica“ inglizcha universal ensiklopediyalar orasida eng sarasi hisoblanib keldi.<ref name="thomas_1992" /> Bunga sabab maqolalarning keng koʻlami va atoqli mualliflarning koʻpligi boʻldi.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" /> „Britannica“ning bosma nashri raqib ensiklopediyalardan ancha qimmat boʻlgan.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" />
 
Qator 120:
 
=== Bosma ensiklopediyalar ===
[[FileFayl:Encyclopædia Britannica, 1993.jpg|thumb|left|250px|Encyclopædia Britannica, 15-nashr]]
„Encyclopædia Britannica“ni sifat va son jihatda boshqa bosma enskilopediyalarga solishtirish mumkin.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" /> [[Kenneth Kister]] „Britannica“ni „[[Collier's Encyclopedia]]“ va „[[Encyclopedia Americana]]“ga solishtirgan.<ref name="kister_1994"/> Son jihatdan solishtirish uchun 10 ta tasodifiy maqola tanlangan: [[sunnat qilish]], [[Charles Drew]], [[Galileo Galiley]], [[Philip Glass]], [[yurak xastaligi]], [[IQ]], [[panda]], [[seksual shilqimlik]], [[plashanitsa]] va [[Oʻzbekiston]] ({{lang-en|circumcision, Charles Drew, Galileo, Philip Glass, heart disease, IQ, panda bear, sexual harassment, Shroud of Turin, Uzbekistan}}). Toʻrtta kategoriyada A dan D gacha yoki F (muvaffaqiyatsizlik) baholari berilgan. Bu kategoriyalar maqolalarning qamrovini, aniqligini, ravshanligini va zamonga mosligini oʻlchagan.
 
Qator 126:
 
=== Optik mediyadagi ensiklopediyalar ===
CD/DVD-ROM ensiklopediyalardan „Britannica“ uchun eng muhim raqib [[Microsoft]] kompaniyasining „[[Encarta]]“ multimediya ensiklopediyasi boʻlgan.<ref name="seymour_2006" /> „Encarta” hozirda chiqmaydi. „Encarta”da uch bosma ensiklopediya birlashtirilgan: „[[Funk & Wagnalls]]“, „[[Collier's Encyclopedia]]“ va „[[New Merit Scholar's Encyclopedia]]“. „Encarta“ AQSHda 2000-yil yanvardan 2006-yil fevralgacha boʻlgan savdo boʻyicha eng bozori chaqqon multimediya ensiklopediya boʻlgan.<ref>{{cite web | publisher = [[Microsoft]] | title = Microsoft Encarta—Premium 2007: Overview | url = http://www.microsoft.com/products/encarta/ProductDetails.aspx?pid=002 | accessdate =6 April 2007}} Sales figures for January 2000&nbsp;— February 2006 as provided by the [[NPD Group]].</ref> „Encarta Encyclopedia“ va „[[Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite]]“ deyarli bir xil narxda sotilgan. „2007 Encyclopædia Britannica Ultimate“ning CD yoki DVD nusxasi $50 ga, <ref name="Britannica Store">{{cite web |url= http://store.britannica.com/shopping/product/detailmain.jsp?itemID=765&itemType=PRODUCT&iMainCat=4&iSubCat=14&iProductID=765&show=all|title= The Britannica Store| work = Encyclopædia Britannica| accessdate =21 November 2006}} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref> „Microsoft Encarta Premium 2007“ DVD boʻlsa $45 ga sotilgan.<ref name="Encarta Store">{{cite web |url= http://www.amazon.com/Microsoft-FB7-00442-Encarta-Premium-2007/dp/B000FL2DQS|title= Amazon.com: Microsoft Encarta Premium 2007: Software|accessdate=21 November 2006}}</ref>
 
„Britannica“ CD/DVDda 100,000 maqola va „[[Merriam-Webster’s Dictionary and Thesaurus]]“ bor (faqat AQSHda). Boshlangʻich va oʻrta maktab uchun alohida nashrlari bor.<ref name="Britannica Store"/> „Encarta“da 66,000 maqola, qulay vizual brauzer, interaktiv xaritalar, matematika, til va uy vazifalari uchun asboblar, lugʻatlar va bollar uchun nashr bor.<ref name="Encarta Store"/> „Encarta“ ham, „Britannica“ ham asosan AQSHdagilar uchun moʻljallashtirilgani tanqid qilingan. Britaniya haqidagi maqolalar kamroq yangilangan, AQSH xaritalari boshqa mamlakatlarnikiga qaraganda batafsilroq boʻlgan va Britaniya lugʻati boʻlmagan.<ref name="seymour_2006">{{cite web |url= http://www.pcadvisor.co.uk/reviews/index.cfm?reviewid=502|title= Encyclopedia face-off: Encarta vs Britannica|accessdate=21 November 2006|last= Seymour|first= Ursula|date= 9 November 2006|work= PC Advisor|publisher= IDG}}</ref> Ikkala ensiklopediyani ham onlayn koʻrish uchun pul toʻlab oboʻna boʻlish kerak boʻlgan. Shunday boʻlsa ham, baʼzi materiallarni bepul koʻrish imkoni berilgan.<ref>{{cite encyclopedia | url = http://encarta.msn.com/artcenter_0/Encyclopedia_Articles.html | title = Encarta's Encyclopedia Article Center | accessdate=11 April 2007|archiveurl=http://www.webcitation.org/5kwbm2bZC|archivedate=31 October 2009|deadurl=yes}}</ref>
Qator 180:
| 1777-1784
| 10 jild, 8,595 sahifa, 340 tasvir
| 1,500<ref name="kogan_1958"/>
| 1,500<ref name="kogan_1958">{{cite book | last = Kogan | first = Herman | year = 1958 | title = The Great EB: The Story of the Encyclopædia Britannica | publisher = The [[University of Chicago Press]] | location = Chicago | lccn = 588379}}</ref>
| [[James Tytler]]
| Asosan Tytler yolgʻiz oʻzi tayyorlagan; 150 uzun maqola; sahifalarni nomerlashda xatolar; barcha xarita „Geografiya“ maqolasida; 1,500 toʻplam sotilgan <ref name="kogan_1958" />
Qator 348:
* [http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/615/536 „Elektron nusxalash asrida ensiklolediya ishi“], ''First Monday'' {{ref-en}}
* [http://www.kellogg.northwestern.edu/faculty/greenstein/images/htm/Research/Cases/EncyclopaediaBritannica.pdf „Encyclopædia Britannica“da inqiroz"], ''Kellogg School of Management'' {{ref-en}}
 
{{bu tanlangan maqola}}
 
[[Turkum:Ensiklopediyalar]]
[[Turkum:Inglizcha ensiklopediyalar]]
 
{{bu tanlangan maqola}}