Ismlar imlosi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
|||
Qator 29:
Ushbu risola (kitob)ni tasnif qilmoq (yozmoq)din birinchi maqsadi shul kim biz [[Turkiston]] ([[Markaziy Osiyo]])lik [[musulmon]] ([[oʻzbek]])lardan aksarimiz [[farzand]]larimizga ism qoʻymoqda [[ulamo]] va fuzalolarga va ushbu azizlarga oʻxshagan zotlarga kitobga muvofiq qoidadagi [[ism]]larni kamdan-kam qoʻydiramiz. Oʻzlarimizga yodimizga kelgan [[ism]]larni qoʻyar ekanmiz, [[farzand]]larimizni xunuk ismda qolmogʻiga sabab boʻlamiz. Misol, oʻgʻil boʻlsa Oʻroqboy-Ottoʻqoʻr. Qiz boʻlsa Beram, Burma va shunga oʻxshash vaqtincha omonat qoʻyilgan ismlarni vaqtida oʻzgartirolmay beparvolik bilan, kamolga etsa ham shul nomunosib ism bilan qolib ota-onalaridan norizo boʻlsalar kerak. Hammaga maʼlumdirkim, ota-onani farzandi uchun qiladigan ishlarini biri ushbu ism qoʻymoqda andisha va mulohaza qilmoqdir. Bizni ushbu risolada ham baʼzi qoidaga zid ismlardan oz-moz bordir. Ammo ular juda ham nomunosib emasdir. Shul ismlarni xolislagan (tanlagan)dirmiz. Noboblarni yozmadik, binobarin, ushbu risolani [[ijod]] qildik to kim ushbugʻa qarab har kim xohlagan ismini qoʻymoqqa oson boʻlishi uchun. Va ham aksar darkor boʻlgan vaqtda baʼzi odamlarni ismini kishi hayolidan faromish (chiqarib) qoladir. Oʻshandoq vaqtda, ushbu risolani baxr olib faslidan boshlab to oxirgi fasligacha qaysi faslda boʻlsa qarab topmoqqa rahbardir. Chunki baʼayni (baʼzi) odamlar ismi yodidan koʻtarilgan kishining nomini bosh harfi yodidan chiqmaydir. Shundoq odamlarga koʻproq zarurdir. Maʼlumlari ulgʻaykim ushbu risola ichidagi nomlar, xususan biz [[Turkiston]] ([[Markaziy Osiyo]])lik [[musulmon]]lar ([[oʻzbek]]lar) orasida koʻproq ataladirgan ismlardir. Gʻayri (chet) [[mamlakat]]lardagi [[musulmon]] ([[oʻzbek]]) qardoshlarimiz oʻz qoidalariga qarab bulardin boʻlak ham nomlar qoʻyurlar. Bul kamina faqir alxaqir saropo tasipini oftobdin zarra va daryodin qatra topgan fikr qasronim va justjoʻy ojiza namni etgan joyi alxol ushbu minvolgʻacha kamina oʻqib koʻrguchi zotlardan umid shulkim daf ato ijtihodimizga shikast bermasalar ekan, [[inson]] xatosiz boʻlmagay. Balkim sahu-sarvu xatolari boʻlsa, bizni ogox qilib, bilmaganimizni bildirib, buzilgan joylari boʻlsa islox (tuzatib) qilib oʻtmoqlarini riji etamiz!!! Ushbu birinchi marotibadagi risolamizda baʼzi ismlar mastur boʻlmay notamomdir. Binobarin, har bir harf faslini etagidan oxiridan oz-ozdan boʻsh joy qoldirdik, to kim har kimni oʻz hayoliga kelib mundin koʻrinmagan nomlardan boʻlsa, marhamat aylab yozib qoʻymoqlari uchun, inshoollo biz oʻzimiz ham just-joʻ aylab [[kitob]]lardan koʻrib, mundin qolgan nomlarni keyincha chiqadirgan risolaga qoʻshsak kerak. Ushbu risolani avvalida mozkurlarni (oʻgʻillarni) va oxirida munisalar (qizlarni) ismi bayon qilinur. Hammasi avjad (alifbe, harf, kofiya oʻziga mos) tartib bilan. Ammo maxsus boʻlgan nomlardan ham zikr boʻlindi. Agarchandiki darkor boʻlmasa ham qadimlardin yodgori uchun bul toʻgʻrida munislarni xaqir koʻrmasdan orzu-iltimoslarini ham darcha iltifotga olib [[muallim]]lardin (otincha, [[oʻqituvchi]] xotin-qizlardin degan gap) musavda olib va ham jon roʻyxatdan koʻtarib ushbuni oxiriga tirkadik, aybga buyurmagaylar. Chunkim barcha [[inson]]ni tuqqan onasi xotin kishi boʻlgandan soʻng, 2-jidadil shul kim oʻgʻil ham [[farzand]], qiz ham farzand. Qiz bolalar ismlarini ham aksar [[erkak]]lar qoʻyadirlar.
* '''Oʻgʻil bolalarning ismlari'''.
'''A.O'''
Ollo rizo — Ollo panx — Olloberdi
Qator 40:
Abzoil — Elmurod
''Izoh'' tushuncha: bizda O.A. harflariga I.E. harflarini aralashib ketishini sababi, masalan: O.A. harfdagi ismlarda Olloyor, Ibrohim, Elmurod, Eshnazarlarni aralashib ketishini sababi, arabchada „alif“ degan harf Ollo rizo, Ibrohim, Elmurod soʻzlarida hammasida qoʻllaniladi. Arabchada bitta harf uchta-toʻrtta harfni xizmatini bajaradi.
Akbar ali — Asqar ali — Er ali — Ali — Ahmad ali.
(ali, bek, boy, jon, Gʻulom) qoʻshimchalar bilan ham ishlatilishi mumkin. Masalan: Ahmadali — Ahmadbek — Ahmadboy — Ahmadjon, Ahmad Gʻulom.
Qator 49:
(Ibtido, Iltijo. Oro, Aʼlo, ulyo — Agʻniyo).
'''A.a'''
Abobakir, Abomuslim
Qator 55:
Isxoq, Afoq, Ishtiyoq, Uzoq, Inomiddin, Isomiddin, Anvardin, Anvariddin, Akmaliddin, Ashrafiddin, Abzoliddin, Asiriddin, Anisiddin, Unsiniddiq, Ilhom, Inʼom, Islom, Akram, Adham, Ahtam, Oʻktam, Ibnitolib, Ibniyamin, Amin, Imin, Oʻrun, Oʻrmon, Arslon, Istixson, Oyxon, Oytoʻla, Oʻlja, Odina, Erka, Ofarin, Ehson, Oxun, Obil, Asil, Anoqul, Ozodbaxt, Idris, Anis, Avas, Ilyos, Olmos, Oʻlmas, Ergash, Oldosh, Ortiq, Axror, Iftixor, Iftor, Asfandiyor, Anor, Iskandar, Axtar, Afsar, Oʻsar, Avjir, Oʻjar, Avsar, Axi, Avji.
''Izoh'': Ibni degani oʻgʻli degani. Masalan: Oʻrinboy Ibni Rahmonberdi (Oʻrinboy Rahmonberdi oʻgʻli).
Imon, Salom, Imomnazar, Eshonxon.
Yoki — berdi qoʻshimchasi bilan, Imomberdi.
Qator 62:
Sayid — Keldi.
'''B'''
Bobo, Burxoniddin, Baxoviddin, Siroliddin, Sirojiddin, Badriddin, Badinddin, Boqir, Bahodir.
Qator 69:
Bek, San, Poʻlod, Foʻlod, Murod, Boʻta, Nazarquli.
'''T'''
Tanho, Turdi, (-qul, boy), masalan: Turdiqul, Turdiboy
Qator 77:
Tursunmuhammad, Tursunqul, Tursunboy, Toshmuhammad, Toshmurod, Toshfoʻlod, Toshtemir, Toshboy, Turdiali, Turq.
'''J'''
Jaloliddin, Jamoliddin, Jahongir, Jahonboy, Jabborali, Jabborquli, Jiyanbek, Janibek, Jalilboy, Jamilboy, Jahfar, Javhar, Joʻra, Jontoʻra, Juma, Jamshid, Juvonmard, Javlon, Jalil, Joʻlon, Jovli, Joʻli.
'''H'''
Hamidullo, Habibullo, Halimullo, Haliliddin, Habibiddin, Halimiddin, Hsamiddin, Haqnazar, Haqquli, Hasan-Husayin, Homidjon, Hobil, Hosil, Hoji, Honim, Hoʻkim, Hakim, Hafiz, Haydarali, Hodjat, Hojatmurod, Hayit, (-qul, -jon, -boy qoʻshimchalarini qoʻllasa boʻladi).
'''X'''
Xayrullo, Xayriddin, Xudoberdi, Xudoyquli, Xudoyor, Xidoyat, Xoliqberdi (-jon, -nazar, -quli, -berdi qoʻshimchalarini qoʻllasa boʻladi). Masalan: Xaliljon, Xalilnazar, Xalilberdi.
Qator 92:
Xolmuhammad, Xolnazar, Xolboy, Xolboʻta, Xolbobo, Xoʻjaxon, Xojabek, Xojanazar, Xoʻjaqul, Xoʻjakeldi, Xonxoja, Xonbobo, Xonboʻta, Xonkeldi, Xonsuydi.
'''Ch'''
Chilton, Chahqon, Chamandar, Choʻyandi.
'''D'''
Dono, Doro, Dovud, Dolim, Doʻstmuhammad, Damin, Dadajon, Dodxojon, Dildorbek, Davronbek, Davlatbek, Darvishbek, Devonbegi, Devona, Dadojon, Dexqonbek, Donishbek, Dilshod, Dilmurod, Doniyor.
'''Z'''
Zikiryo, Zako, Zakot, Zilkafil, Zulfiqor, Zokir, Zulkun, Zulfat, Zulqarnin, Zabida, Ziyodxon, Zaynullo, Zayniddin, Zaynobiddin, Zoxid, Zamon, Zaki, Zirak, Zoʻbira, Zvor, Zavra, Zuxr.
'''R'''
Rahmonberdi (-ali, quli, jon)
Rahimberdi, Rizo, Razzoq, Rofeʼ, Rauf, Raxmatullo, Rashidxon, Rasuljon, Ramazon, Rohat, Rifat, Roʻzi, Rustam, Rajab, Rafiq, Ravshan.
'''S'''
Saʼdullo, Sadiddin, Sadriddin, Sayfullo, Sayfiddin, Sirojiddin, Sulaymon, Sulton, Subxonquli, Soqi. Soli, Sanjar, Samandar, Soxi, Saodat, Sayid, Safar, Suyar, Salom, Salim, Satim, Sitam, Stat, Sarafraz, Sarimsoq, Surma.
'''Sh'''
Shaʼid, Shahobiddin, Sharobiddin, Shujoiddin, Shamshiddin, Shafoʻat, Shokir, Shukur, Shakar, Shafix, Sharif, Shavkat, Shodmon, Shirin, Sher -ali, -gʻozi.
Qator 119:
r-x- Mirzod, Murod, Shomurod, Shoxzoda, Shorahim, Shoburxon.
'''S'''
Safo, Sanʼatulla, Sadrulla, Sadiriddin, Soxobid, Silojiddin, Solih, Sobir, Sabur, Sodiq, Siddiq, Soxib, Sodir, Sayfur, Sanobar, Safur, Sayfulmalik, Sufat, Soʻfi.
Izoh: Biz „S“ harfini yozib bitganmiz. Eski arab alifbosida „S“ harfi ikki xil boʻlib va ikki xil talaffuz etiladi, „Z“ harfi va „T“ harflari boʻlsa uch xil boʻlib uch xil talaffuz etilur. Bizda esa birgina „Z“ aytilur. Tilni burro qilib aytilur boshqalarida.
'''Z'''
Zayoʻiddin, Zarif, Zaxok, Zuhriddin, Zahriddin, Zafar.
'''T'''
Tillo, Talʼat, Tohir, Tolib.
''Izoh'': Arabchada koʻp harflar ikki-uch, xatto toʻrt xil harflar bilan yozilib, uch-toʻrt xil talaffuz etiladi. Lekin ikki-uch, toʻrt xil hammasi oʻziga xos. Bizda esa harf yoʻqki alohida yozgani. „A“ harfi tagʻin keldi oʻz navbatida.
'''A'''
Abdullo, Ibodullo, Ibaydullo, Izzatullo, Ataullo, Abdulrahmon, Abdulhamid, Abdulrahim, Abdulhalim, Abdulkarim, Abdulhalin, Abdulsattor, Abdulazim, Abdulolim, Abdulqaxxor, Abdulsattor, Abduljabbor, Abdulrazzoq, Abdulroziq, Abdulqodir, Abdulsobir, Abdulgʻofur, Abdulgʻafur, Abdulshukur, Abduljalol, Abduljalil, Abdulxalil, Abduljamil, Abdulrasul, Abdulsalom, Abdulrayim, Abdulnabi, Abdulgʻani, Abdulboqi, Abdulhomid, Abdulmajid, Abdulaxad, Abdulsamad, Abdulvohid, Abdulvali, Abdulvahob, Abdulmatlab, Abdulmutalib, Abdulaziz, Abdulmalik, Abdultayuf, Abdulmannon, Abdulmannof, Abdulrauf, Abdulxaq.
Qator 141:
Izoh: „A“ harfi „I“, „O“, „Oʻ“ va boshqalar ham boʻlib qoldi. Masalan: Ibodullo.
'''Gʻ'''
Gʻoyibullo, Gʻayibullo, Gʻoyibnazar, Gʻolib, Gʻofur, Gʻafur, Gʻozi, Gʻani, Gʻarib, Gʻazanfar, Gʻiyosiddin, Gʻavsiddin, Gʻulomiddin, Gʻulommuhammad, Gʻulomshox, Gʻulomnabi.
'''F'''
Fatxullo, Fazrullo, Fayzullo, Fayziddin, Fasliddin, Fatxiddin, Faxriddin, Faqriddin, Fasixiddin, Faliliddirin, Foroliddin, Farmon, Farzin, Farzoyin, Faridon, Fayzulrahmon, Fursad, Farosat, Fayyoz, Fattoxberdi, Forfi, Fayarali, Fayarmuhammad, Forimashkur, Frimushkur, Frimqul, Fotix, Fozil, Farrax, Foʻlod.
'''P'''
Purot, Porsa, Podshoxoja, Paxlavon, Parosat.
'''Q'''
Qudratillo, Qanoatullo, Qaxxorjon, Qamarrizamon, Qoflon, Qurbon, Qahramon, Qozixon, Qutbiddin, Qomoliddin, Qitmiriddin, Qambar, Qalandar, Qayum, Qosim, Qobil, Qochti, Qoʻzi, Qumri, Qunduz, Qoʻchibek, Qoʻychi, Qaroyoy, Qozoqboy, Qirgʻizboy, Qipchoq, Qutliq, Qodir (-berdi, -ali, -quli, -qul, -muhammad, -temir qoʻshimchalarini ishlatsa boʻladi).
'''K'''
Kamoliddin, Karomiddin, Komil, Kozim, Karomat, Kazomat, Kottaxoja, Kenja, Kimsan, Kiyomors, Kabir, Kibir, Kikavs, Kihisrov, Kiqabod, Kabu, Koʻmak, Kalib (-berdi, jon)
'''L'''
Lutfullo, Lutfiddin, Latif, Luqmon, Layli, Laʼli, Loʻli, Lobar, Lola.
'''M'''
Mullo, Muxabilla, Mexabillo, Muxtoriddin, Masxabiddin, Maxiliddin, Majiliddin, Miniromiddin, Maniromiddin, Mazhariddin, Matlabiddin, Maslaxiddin, Masud, Masjud, Maxbub, Matlub, Magʻlub, Mashrab, Maʼshuq, Moʻsi, Mustafi, Murtazi, Mustafo, Murtazo, Maxtum, Maxzum, Maxkam, Muqim, Mahammadazim, Mahammadjon, Mehmon, Marjon, Mavlonboy, Majnun, Moʻminjon, Muxsin, Malla, Meli, Moyit, Mirot, Miros, Maʼmur, Minavvar, Muzaffar, Muxlis, Maqbal, Masar, Mubora, Matex, Mirza, Qand, Mirzod, Mansur, Mayram (-ali).
Qator 171:
-Mirzo soʻziga qoʻshib ham koʻp ismlar aytiladi.
'''N'''
Nurullo, Nazirullo, Nasiriddin, Naziriddin, Nematullo, Najimiddin, Noʻkariddin, Normahammad, Norali, Norbobo, Norqoʻzi, Norvali, Norbadal, Norcha, Nortoji, Norboy, Nosir, Nodir, Norxoliq, Norun, Norvon, Nurmuhammad, Nurqoʻzi, Nurvali, Nurcha, Nurvoli, Nuriddin, Noʻmon, Nishon, Nabi, Nasim, Nazar, Nabira, Nozim, Niyoz, Nuruz, Nurvaz, Nushron, Nushiravon, Nasimiy.
'''V'''
Vosil, Vors, Vomiq, Vofiq, Voxidjon, Vijyatiddin, Vali, Vazir, Viloyat.
'''H'''
Hamrox, Hamza, Hoshim, Hashom, Hushom, Hodi, Horun, Horvon, Homun, Hofiz, Hafiz, Hurmahammad, Hushnud, Hushnaq, Hushmand, Hushyor.
Izoh: „H“, „X“ harflari ikki xil talaffuz etiladi, ruschada bir xil.
'''Ya, Yo, Y, Yu'''
Yaxyo, Yahudo, Yormahammad, Yorboy, Yusuf, Yunus, Yoʻlbars, Yoʻli, Yoʻldosh, Yondosh, Yaqub, Yoqub, Yaxshiboy, Yangiboy, Yodgor.
Izoh: Eski arabcha alifboda „Ya“, „Yu“, „Y“, „Ye“ harflari birgina „Y“ harfi ishlatilar edi.
* '''Qiz bolalarning ismlari'''.
'''O, A, E, I, Oʻ'''
Oyimniso, Istixfo, Iltijo, Oysora, Oypodshox, Oyparcha, Oyfayzilat, Oyxon, Oyimxon, Oyaʼzam, Oysha, Oysa, Omina, Onisa, Anisa, Ozoda, Arzanda, Unsun, Oʻrun, Orzu, Ortiq, Ikrom, Umigulsum, Iqlim, Onor, Anor, Ulfat, Anzirat, Ergash, Oʻgʻil.
Izoh: O, A, E, I, Oʻ harflari arab alifbosida bir harfdir.
'''B'''
Bahriniso, Badijmidjabo, Badiljamol, Bibixon, Bibisora, Bibisoliha, Bahrom, Bonu, Basira, Bashira, Bashorat, Bakiraxon, Bokira, Baxti, Baxridilxon.
'''T'''
Tojiniso, Turdi, Toʻxta, Toxta, Turgʻun, Toʻtiniso, Tolma, Toʻxfa, Tohira.
'''J'''
Javharniso, Jilo, Jannat, Jahon, Jamol, Jamila, Janon.
'''Ch'''
Chehra, Chamandar, Choʻlfon.
'''X'''
Hojiniso, Xanifa, Halima, Xafiza, Xosila, Xomida, Hurmat, Xalovat, Xasanbonu, Xayriniso, Xadicha, Xosiyat, Hislat, Xonbibi, Xolbibi, Xolisxon, Xumor, Xalichaxon.
'''D'''
Dilorom, Diloso, Dilidono, Dilsoʻz, Diljoʻ, Dirxon, Diliraʼno, Dilfuza, Dilbar, Dilbaxro, Dilrabo, Dilafruz, Dilnoza, Dilyora, Dilyoraxon, Dilyorabonu.
'''Z'''
Zulfiniso, Zufnun, Ziyoda, Zabida, Zuljahon, Zamira, Zebuniso, Zebo, Zuhra, Zaynab, Zaynularab, Zaʼfaron, Zarifa, Zarafa.
'''R'''
Raxbarniso, Rasbarniso, Raʼno, Risolat, Riyozat, Rafoat, Raʼfat, Rohat, Raxmat, Ruxsat, Ruxsora, Robiya, Roziya, Roxila, Rokiya, Rofiya, Ruqiya, Raxima, Ruzvon, Rayxon, Revziyaxon, Roxidil, Rayyona, Rumayzo.
'''S'''
Savriniso, Saʼdiniso, Somia, Sattora, Satfora, Sojida, Salima, Sakina, Samida, Salomat, Saltanat, Sulton, Sayli, Sotqin, Sabriniso, Soliha, Sobira, Sabohat, Sufat, Soʻfiya, Sofiya, Sanam, Samar, Sarvinoz, Sabrina, Soraxon.
'''Sh'''
Shamsiniso, Shamsilzixo, Sharofsat, Sharofat, Shafoat, Shafqat, Shox, Shoxzoda, Shahrizoda, Shahribonu, Shamshilayon, Shamsilisyon, Shodmon, Shirin, Shamsilqamar, Sharifa, Shirmonxon.
'''Oʻ, I, A, O'''
Oʻmirniso, Izro, Azro, Ibodat, Inoyat, Inobat, Arofat, Ofiyat, Oqibat, Izzat, Oysha, Obida, Otika, Oqila, Oliya, Orifa, Aqida, Ibayda, Ashur, Anbar, Asal.
'''Gʻ'''
Gʻamza, Gʻayrat, Gʻazal.
'''P'''
Parichexra, Parpi, Parcha.
'''F'''
Fayziniso, Fotima, Fayzilat, Farfi, Foʻlod, Farojniso, Farangiz.
'''Q'''
Qumriniso, Qunduz, Qorakoʻz, Qoida, Qanoat, Qimmatxon, Qamar, Qambar, Qutbar.
'''K'''
Kibriyo, Kimyo, Kimsan, Karomat, Karomanda, Kulparcha.
'''G'''
Gavharniso, Gulandom, Guljahon, Guljamila, Guljamol.
'''L'''
Laylo, Layli, Laʼli, Loʻli, Lobar, Lola.
'''M'''
Mehriniso, Mehriliqo, Moxliqo, Moʻro, Moxro, Moxparcha, Moxpari, Maloxat, Maʼrifat, Maxfirat, Marhamat, Maslaxat, Moida, Moxira, Mahmuda, Masʼuda, Masjida, Mavjuda, Maftuna, Movtoʻfa, Maʼrufa, Maqbula, Mashxura, Mashkura, Margʻuba, Matluba, Matlyubaxon, Mahzuna, Mastura, Mastra, Maxzoda, Maofa, Mofa, Moʻxtaram, Maʼzam, Mukarram, Maryam, Moʻtabar, Moʻnis, Masar, Misir, Manzura, Mushtariy, Mubina.
'''N'''
Nuriniso, Norjon, Nazoxatilzamon, Nazokatxon, Nabuvat, Nushbat, Nasibat, Nusrat, Nazir, Nishon, Nozikoy, Nozidil, Nozima, Nozanin.
'''V'''
Viloyat, Vosil, Vasil.
'''H'''
Hur, Huriniso, Hurliqo, Humayro, Hamroh, Hamza, Holshiya, Hoshiya, Huvaydo.
'''Yo'''
Yodgorniso, Yosman, Yorxon, Yoqutoy.
Qator 299:
<!--- Turkumlar --->
[[Turkum:1915-yil asarlari]]
{{book-stub}}
| |||