|
|}'''Rim''' - [[Italiya]] davlatining poytaxti.
'''Rim''' — Italiyaning poytaxti. Rim provinsiyasi va Latsio viloyatining maʼmuriy markazi. R.ningRIMning gʻarbiy qismida Vatikan shahardavlati joylashgan. R.RIM — dunyoda eng qad. va tarixiy hamda madaniy yodgorliklarga boy shaharlardan boʻlib, "mangu shahar" nomini olgan. Shahar vulkanik kelib chiqqan sertepa tekislikda, Tibr daryosining har ikki soxilida, uning Tirren dengiziga quyilish yerida joylashgan. Ikdimi Oʻrta dengizga xos ikdim, yanv.ning oʻrtacha trasi 6,8°, iyulniki 26°. Yillik yogʻin 500 mm dan ziyod (asosan, kuzda yogʻadi). Qishda sovuq tramontana, yezda quruq va issiq sirokko shamollari esadi. R.Rim — Italiyaning aholisi eng koʻp shahri, 2,4 mln. kishi (2001). 19-a.gachaasrgacha aholisi sekin koʻpaygan, 1871 - yilda R.RIM Italiya qirolligi poytaxti deb eʼlon qilingach, aholiaholisi tez surʼatlarda oʻsdi.
"R.Rim" nomi shaharning afsonaviy asoschilaridan bir boʻlgan Romul nomi bilan bogʻliq. Qad. manbalarga asosan R.gaRIMga mil. av. 754—753 yillarda asos solingan. Kichikroq shahardavlat hisoblangan R.Rim Apennin ya.o.yarim orolini, keyinroq atrofdagi hududlarni sekinasta oʻziga boʻysundirgan holda Oʻrta dengiz boʻyidagi ulkan Qad. Rim davlatining poytaxtiga aylandi (q. Rim, [[Qadimgi Rim]]). Antik R.RIM yirik shahar boʻlib, oʻzining juda koʻp ibodatxona, saroy, yoʻllari va h.k. bilan mashhur boʻlgan. Konstantin I tomonidan poytaxtning Konstantinopol shahriga koʻchirilishiga (330 y.) bogʻliq ravishda R.RIM oʻzining avvalgi siyosiy mavqeini yoʻqotdi. Shahar Vizantiya bilan ostgotlar oʻrtasidagi urushda ayniqsa vayron qilindi. 552 yildan R.RIM Vizantiya hukumronligi ostiga oʻtdi. 568 yildan 8-a.asr oʻrtalarigacha shaharni rim yepiskoplari — papalar boshqardilar.boshqardilaRim 756 yildan Papalikning poytaxti boʻlgach, shahar Gʻarbiy Yevropaning siyosiydiniy markaziga, Rim papalarining qarorgohiga aylandi. Oʻrta asrlar davomida R.RIM uchun Papa hokimiyati va "Muqaddas Rim imperiyasi" imperatorlari oʻrtasida kurash davom etgan. 11 —12-a.lardaasrlarda R.daRIMda vayron etilgan antik binolar oʻrnida qasrlar, cherkov qurilishlari boshlab yuborildi. 1143 yilda Papa hokimiyatiga qarshi qoʻzgʻolonlar natijasida R.daRIMda respublika oʻrnatildi. Oʻrta asr R.iningRIMining hayoti uning katolik dunyosi markazi boʻlganligi bilan bevosita bogʻliq boʻlgan. Bu yerda "Muqaddas Rim imperiyasi" imperatorlariga toj kiydirish marosimlari oʻtkazilgan. 1309 yilda Papalar qarorgohining R.danRIMdan Avinon shahriga koʻchirilishiga bogʻliq holda shaharda savdohunarmandchilik rivojlanib bordi. 15—16-a.lardaasrlarda Uygʻonish davriga kelib R.RIM yanada ravnaq topdi. R.dagiRIMdagi koʻplab rassom, meʼmor va boshqa ijod axlining faoliyati aynan shu davr bilan bogʻliq. 1798—99 yillarda 1Rim respublikasining , 1848—49 yillarda Rim respublikasining markazi. 1871 y. 26 yanv.dan R.RIM — Italiya qirolligi poytaxti. 1943—44 yillarda nemis fashistlari qoʻshini R.niRIMni bosib oldi, 1944 yilda ulardan ozod qilindi. 1946 yildan Italiya Respublikasi poytaxti.
P. — mamlakatning muhim sanoat, moliyaviy, ilmiy va madaniy markazi. Italiyada eng yirik transport yoʻllarining tuguni. Xalqaro ahamiyatga ega 2 ta aeroport bor.boRim Metropoliten kurilgan (1927—38). Sanoatning yetakchi tarmogʻi — mashinasozlik (asosan, elektrotexnika, redioelektronika, priborsozlik). KimeKimyo, farmatsevtika, poligrafiya, tikuvchilik, oziq-ovqat, mebel sanoati korxonalari mavjud. Kurilish materiallari ishlab chiqariladi. R.RIM — kino sanoati markazi sifatida ham mashxur.mashxuRim Badiiy hunarmandchilik (keramika, kumush buyumlar yasash va boshqalar) rivojlangan. Shaharda maʼmuriy boshqaruv va hukumat idoralari, siyosiy partiyalarning boshqaruv organlari, yirik banklar, savdo va sugʻurta kompaniyalari, xorijiy firmalarning idoralari, xalqaro tashkilotlarning shtabkvartiralari joylashgan. Muzeylar, jumladan, Milliy Rim muzeyi, Vatikan muzeylari, Milliy galereya, opera va drama teatrlari, konservatoriya, astronomiya rasadxonasi, un-tuniversitet (1303), akademiyalar, ilmiy muassasalar, kutubxonalar bor.boRim
Meʼmoriy yodgorliklar shaharning 3 ming yillik tarixini, uning murakkab va takrorlanmas shahar ekanligini aks ettirib turadi. Shaharning xushmanzara tepaliklarda joylashganligi, bahaybat imoratlar harobalari va turli davrlarga oid muxtasham saroylar, cherkovlar, favvora, monumentlar va manzarali haykallarning koʻpligi, maydonlarning rang-barangligi bilan ham u oʻziga xosdir.xosdiRim Qad. Rim meʼmoriy yodgorliklari (Forum, Kolizey, Panteon), Uygʻonish davri va barokko uslubiga mansub inshootlar (Kanchelleriya, Franeziya, Barberini palatssolari, Pyassa, Navon, villa va boshqalar) R.niRIMni bezab turadi. 4—6-a.lardaasrlarda R.daRIMda cherkov bazilikalari, 11—13-a.daasrda roman uslubiga xos inshootlar quriddiqurildi. Ularda koʻproq roman uslubi bilan antik meʼmorlik tamoyillari uygʻunlashib, italyan roman meʼmorligining oʻziga xos xususiyatlari shakllandi. 13—14-a.lardaasrlarda R.RIM meʼmorligida gotika uslubi namunalari paydo boʻldi. 15-a.asr IlkUygʻonish davri meʼmorligi ravnaq topdi. 16—17-a.lardaasrlarda barokko uslubiga xos tamoyillar takomillashdi. Inshootlarning keng koʻlamligi va mahobatliligi, serhashamligiga ahamiyat berildi. 18-a.asr oʻrtalarida R.RIM meʼmorligida klassitsizmning ilk namunalari yuzaga keldi. Koʻcha va maydonlar klassitsizm ruhiga moslab rekonstruksiya qilindi. 20-a.asr boshlarida R.RIM meʼmorligida modernizm taʼsiri sezildi, shaharning imperiya davridagi ulugʻvorligini tiklashga harakat qilindi. Zamonaviy qurilish materiallaridan foydalanishga koʻproq ahamiyat berildi. Anʼanaviy meʼmorlik elementlarini oʻzida mujassam etgan yangi zamonaviy binolar shahar chekkalarida barpo qilina boshlandi.
R.RIM — xalqaro turizmning eng yirik markazlaridan (yiliga 3 mln.dan ortiq turist kelibketadi). Shaharda dunyo ahamiyatiga ega boʻlgan noyob sanʼat boyliklari saqlanmokda.saqlanmokdasr R.daRIMda koʻpgina xalqaro konferensiyalar oʻtkaziladi. 1960 yilda 17olimpiada oʻyinlari boʻlib oʻtgan.
<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
== Havolalar ==
|
