Vikipediya

Qurʼon: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: sh. → shahri, 0 y. → 0 yil (15), -a.ga → -asrga (6), mil. 6 → milodiy 6 using AWB
Ximik1991 (munozara | hissa)
4 085 edits
k vikifikatsiya
Qator 1:
{{Islom}}
'''Qurʼon''' (arab. —{{lang-ar|القرآن}} oʻqimoq, qiroat qilmoq)  — musulmonlarning[[musulmon]]larning asosiy [[muqaddas kitoblar|muqaddas kitobikitob]]i. [[Islom]] eʼtiqodiga koʻra, Q.Qurʼon [[vahiy]] orqali [[Muhammad|Muhammad paygʻambargapaygʻambar]]ga 610—632 yillar davomida nozil qilingan Allohning[[Alloh]]ning kalomi (Kalomulloh). Q.Qurʼon "Kitob"„Kitob“ (yozuv), "Furqon"„Furqon“ (haq bilan botilning orasini ayiruvchi), "Zikr"„Zikr“ (eslatma), "Tanzil"„Tanzil“ (nozil qilingan) kabi nomlar bilan atalib, "Nur"„Nur“ (yorugʻlik), "Hudo"„Hudo“ ([[hidoyat]]), "Muborak"„Muborak“ (barakotli), "Mubin"„Mubin“ (ochiq-ravshan), "Bushro"„Bushro“ (xushxabar), "Aziz"„Aziz“ (eʼzozlanuvchi), "Majid"„Majid“ (ulugʻ), "Bashir"„Bashir“ (bashorat beruvchi), "Nazir"„Nazir“ (ogohlantiruvchi) kabi soʻzlar bilan sifatlangan. Islom olamida Q.Qurʼon mushafmusʼhaf nomi bilan ham mashhur. UlamolarIslom Q.ningulamolari Qurʼonning 30 xil nom va sifatlarini sanab oʻtganlar.▼
 
== AdabiyotTarixi ==▼
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
Islom tarixiga oid manbalarda keltirilishicha, Q.Qurʼon nozil boʻlishi milodiy 610 -yil boshlangan. Muhammad paygʻambar 40 yoshda [[Makka]] shahri yaqinidagi [[Hiro]] gʻorida chuqur tafakkurga berilib oʻtirgan bir paytda Jabroil farishta "Iqraʼ"„Iqroʼ“ ("Oʻqi"„Oʻqi“) deb boshlanuvchi "„[[Alaq" surasi|Alaq]]“ surasining avvalgi 5 oyatini keltirdi. Bu jarayon Makkada 13 yil, Madinada 10 yil, hammasi boʻlib 23 yil davom etgan. Q.ningQurʼonning nozil qilinishi islom aqidasi boʻyicha [[ramazon]] oyining 27-kuniga oʻtar kechasi yuz bergan. Shuning uchun ham bu oy muqaddas hisoblanib, [[roʻza]] tutilgan kunning 27-kechasi laylatul-qadr, yaʼni qadrli, ilohiy qudrat namoyon boʻladigan, bandalarning bir yillik taqdiri hal qilinadigan (qadr  — taqdir, oʻlchov) tabarruk kecha deb ulugʻlanadi.▼
▲'''Qurʼon''' (arab. — oʻqimoq, qiroat qilmoq) — musulmonlarning asosiy muqaddas kitobi. Islom eʼtiqodiga koʻra, Q. vahiy orqali Muhammad paygʻambarga 610—632 yillar davomida nozil qilingan Allohning kalomi (Kalomulloh). Q. "Kitob" (yozuv), "Furqon" (haq bilan botilning orasini ayiruvchi), "Zikr" (eslatma), "Tanzil" (nozil qilingan) kabi nomlar bilan atalib, "Nur" (yorugʻlik), "Hudo" (hidoyat), "Muborak" (barakotli), "Mubin" (ochiq-ravshan), "Bushro" (xushxabar), "Aziz" (eʼzozlanuvchi), "Majid" (ulugʻ), "Bashir" (bashorat beruvchi), "Nazir" (ogohlantiruvchi) kabi soʻzlar bilan sifatlangan. Islom olamida Q. mushaf nomi bilan ham mashhur. Ulamolar Q.ning 30 xil nom va sifatlarini sanab oʻtganlar.
 
== Nozil boʻlish sabablari ==
▲Islom tarixiga oid manbalarda keltirilishicha, Q. nozil boʻlishi milodiy 610 yil boshlangan. Muhammad paygʻambar 40 yoshda Makka shahri yaqinidagi Hiro gʻorida chuqur tafakkurga berilib oʻtirgan bir paytda Jabroil farishta "Iqraʼ" ("Oʻqi") deb boshlanuvchi "Alaq" surasining avvalgi 5 oyatini keltirdi. Bu jarayon Makkada 13 yil, Madinada 10 yil, hammasi boʻlib 23 yil davom etgan. Q.ning nozil qilinishi islom aqidasi boʻyicha ramazon oyining 27-kuniga oʻtar kechasi yuz bergan. Shuning uchun ham bu oy muqaddas hisoblanib, roʻza tutilgan kunning 27-kechasi laylatul-qadr, yaʼni qadrli, ilohiy qudrat namoyon boʻladigan, bandalarning bir yillik taqdiri hal qilinadigan (qadr — taqdir, oʻlchov) tabarruk kecha deb ulugʻlanadi.
Q.Qurʼon sura va oyatlarining nozil boʻlish tartibi voqealarning rivojiga qarab davom etgan. Ilk islom davrida nozil boʻlgan suralar, asosan, Allohning yagonaligi, borliqning mutlaq ilohi, dunyodagi barcha narsalar uning borligidan darak beruvchi dalil ekani, islom taʼlimotida belgilangan aqidaviy tushunchalar  — farishtalar, paygʻambarlar, muqaddas kitoblar, [[oxirat]], [[jannat]] va doʻzaxning[[doʻzax]]ning haqligi toʻgʻrisida edi. Paygʻambar va musulmonlarga ogʻir kelgan Makka davrida sabr-bardoshga chaqiruvchi, [[din]] yoʻlida chekilgan mashaqqatlar uchun ulugʻ ajru mukofotlar borligi haqidagi oyatlar nozil etilgan boʻlsa, musulmonlar jamoasi shakllangan [[Madina]] davriga [[diniy marosimlar|diniy marosim]] va ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga bagʻishlangan oyatlar toʻgʻri keladi. Paygʻambarga diniy masalalar boʻyicha berilgan savollarga u vahiy orqali nozil qilingan oyatlar bilan javob berar edi.▼
 
== Qurʼonning tuzilishi ==
▲Q. sura va oyatlarining nozil boʻlish tartibi voqealarning rivojiga qarab davom etgan. Ilk islom davrida nozil boʻlgan suralar, asosan, Allohning yagonaligi, borliqning mutlaq ilohi, dunyodagi barcha narsalar uning borligidan darak beruvchi dalil ekani, islom taʼlimotida belgilangan aqidaviy tushunchalar — farishtalar, paygʻambarlar, muqaddas kitoblar, oxirat, jannat va doʻzaxning haqligi toʻgʻrisida edi. Paygʻambar va musulmonlarga ogʻir kelgan Makka davrida sabr-bardoshga chaqiruvchi, din yoʻlida chekilgan mashaqqatlar uchun ulugʻ ajru mukofotlar borligi haqidagi oyatlar nozil etilgan boʻlsa, musulmonlar jamoasi shakllangan Madina davriga diniy marosim va ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga bagʻishlangan oyatlar toʻgʻri keladi. Paygʻambarga diniy masalalar boʻyicha berilgan savollarga u vahiy orqali nozil qilingan oyatlar bilan javob berar edi.
Q.ningQurʼonning boʻlimlari [[sura]] deyiladi, uni shartli ravishda bob bilan taqqoslash mumkin. Har sura oyatlarga[[oyat]]larga boʻlingan. Q.Qurʼon 114 sura, 6236 oyatdan iborat. Har bir suraning oʻz nomi bor. Oyatlar esa tartib raqami bilan berilgan. Suralarning nomlari uning boshida kelgan soʻzdan olingan yoki zikri koʻproq kelgan narsalar, voqealar yohud asosiy qahramon nomi bilan atalgan. Keyinchalik oʻqish va yodlash oson boʻlishi uchun Iroq hokimi [[Hajjoj ibn Yusuf]] (hukmronlik yillari 694—714) koʻrsatmasiga binoan Q.Qurʼon 30 qism (arabcha — {{lang-ar|[[juz]]}}, forscha — {{lang-fa|pora}})ga boʻlingan. Q.daQurʼonda birinchi kelgan "„[[Fotiha surasi|Fotiha"]]“ surasidan keyingi suralar katta, oʻrtacha va kichik suralar tartibida joylashgan. 2-"[[Baqara" surasi]] 286 oyatdan, eng qisqa "[[Kavsar" surasi]] 3 oyatdan iborat. Eng qisqa oyatlar "Toho"„Toho“ va "Yosin"„Yosin“, eng uzun oyat "Baqara"„Baqara“ surasining 282-oyatidir. suralarSuralar nozil boʻlish vaqti va joyiga koʻra 2 ga: hijradan oldin nozil boʻlgan suralar  — "Makka„Makka suralari"suralari“ (610—622 yillar, 90 sura) va hijradan keyin nozil boʻlgan suralar  — "Madina„Madina suralari"suralari“ (622-yildan, 24 sura) ga ajratiladi.▼
 
Qurʼoni karimning Usmon MushafiMusʼhafi nusxasi (Toshkentda Oʻzbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida saqlanadi).▼
▲Q.ning boʻlimlari sura deyiladi, uni shartli ravishda bob bilan taqqoslash mumkin. Har sura oyatlarga boʻlingan. Q. 114 sura, 6236 oyatdan iborat. Har bir suraning oʻz nomi bor. Oyatlar esa tartib raqami bilan berilgan. Suralarning nomlari uning boshida kelgan soʻzdan olingan yoki zikri koʻproq kelgan narsalar, voqealar yohud asosiy qahramon nomi bilan atalgan. Keyinchalik oʻqish va yodlash oson boʻlishi uchun Iroq hokimi Hajjoj ibn Yusuf (hukmronlik yillari 694—714) koʻrsatmasiga binoan Q. 30 qism (arabcha — juz, forscha — pora)ga boʻlingan. Q.da birinchi kelgan "Fotiha" surasidan keyingi suralar katta, oʻrtacha va kichik suralar tartibida joylashgan. 2-"Baqara" surasi 286 oyatdan, eng qisqa "Kavsar" surasi 3 oyatdan iborat. Eng qisqa oyatlar "Toho" va "Yosin", eng uzun oyat "Baqara" surasining 282-oyatidir. suralar nozil boʻlish vaqti va joyiga koʻra 2 ga: hijradan oldin nozil boʻlgan suralar — "Makka suralari" (610—622 yillar, 90 sura) va hijradan keyin nozil boʻlgan suralar — "Madina suralari" (622-yildan, 24 sura) ga ajratiladi.
 
Q.Qurʼon matnining koʻp qismi Alloh bilan soʻzlashish, islom dushmanlari yoki undan ikkilanuvchilar bilan munozara qilish shaklida berilgan.▼
▲Qurʼoni karimning Usmon Mushafi nusxasi (Toshkentda Oʻzbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida saqlanadi).
 
== Musulmonlarning munosabati ==
▲Q. matnining koʻp qismi Alloh bilan soʻzlashish, islom dushmanlari yoki undan ikkilanuvchilar bilan munozara qilish shaklida berilgan.
Muhammad (s.a.v.) Qurʼon oyatlarini Jabroildan qabul qilar, boshqa musulmonlar u kishidan eshitib, yodlab olardilar. Yozishni biladigan odamlar, jumladan, [[Abu Bakr]], [[Umar]], [[Usmon]], [[Ali]], [[Zayd ibn Sobit]], [[Ubay ibn Kaʼb]] xurmoning poʻstlogʻi, yapaloq [[tosh]], katta [[suyak]], [[teri]] va shunga oʻxshash narsalarga Qurʼonni yozib borganlar. Paygʻambar hayotlik chogʻida yana vahiy tushib qolar, degan umidda Qurʼon jamlab kitob shakliga keltirilmagan. Paygʻambarning vafotidan keyin Qurʼon kishilarning xotirasida va yozgan narsalarida qoldi.
 
== Kitob holatida jamlanishi ==
Muhammad (s.a.v.) Q. oyatlarini Jabroildan qabul qilar, boshqa musulmonlar u kishidan eshitib, yodlab olardilar. Yozishni biladigan odamlar, jumladan, Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali, Zayd ibn Sobit, Ubay ibn Kaʼb xurmoning poʻstlogʻi, yapaloq tosh, katta suyak, teri va shunga oʻxshash narsalarga Q.ni yozib borganlar. Paygʻambar hayotlik chogʻida yana vahiy tushib qolar, degan umidda Q. jamlab kitob shakliga keltirilmagan. Paygʻambarning vafotidan keyin Q. kishilarning xotirasida va yozgan narsalarida qoldi. Birinchi [[xalifa]] Abu Bakr davrida [[ridda]] (dindan qaytish)ga qarshi olib borilgan qattiq janglarda Q.niQurʼonni toʻliq yod olgan koʻplab qorilar halok boʻlib, Q.ningQurʼonning kelajak avlodga saqlanmay yoʻqolib ketish xavfi tugʻilgan paytda [[Umar ibn Xattob]] Abu Bakrga Q.niQurʼonni kitob holiga keltirib, jamlab qoʻyish zarurligini maslahat beradi. Abu Bakr bu ishni amalga oshirishni Paygʻambar bilan koʻp vaqt birga yurgan sahoba, Q.niQurʼonni eng yaxshi yod olgan Zayd ibn Sobitga topshirdi. Zayd ibn Sobit, Umar ibn Xattob va boshqaboshqalar Qurʼoni karimni puxta yod bilishlariga qaramay, bu ishning ishonchli boʻlishiga harakat qilib, masjidda: "Kimning„Kimning qoʻlida yozilgan Q.Qurʼon boʻlsa va uni Paygʻambardan tinglaganiga ikkita guvohi boʻlsa, bizga olib kelsin, Q.niQurʼonni jam qilishga xalifaning buyrugʻi boʻldi"boʻldi“, deb eʼlon qildilar. Ular masjidda oʻtirib, guvohlarni tekshirib, nihoyatda aniqlik bilan 1 yildan ortiq vaqtda Q.Qurʼon sahifalarini jamladilar. Soʻng koʻpchilikka koʻrsatdilar, hamma rozi boʻldi. Shunday qilib, Zayd va Umar mashaqqatli urinishlardan keyin Q.niQurʼonni [[kiyik]] terisidan ishlangan sahifalarga yozib, Abu Bakrning uyiga qoʻydilar. U olamdan oʻtgandan keyin sahifalar Umarning uyida, u kishidan soʻng esa, qizi  — Paygʻambarning xotini [[Hafsa binti Umar]] huzurida qoldi. Vaqt oʻtishi bilan islom dini tarqalgan davlatning chegarasi kengayib bordi. Koʻplab xalqlar islomni qabul qilib, musulmonlar soni koʻpaygandan soʻng Q.ni oʻqishda turli kelishmovchiliklar chiqa boshladi. Bunga Q.ning "etti harf" (lahja)da nozil boʻlgani ham sabab boʻldi. Hadisda taʼkidlanishicha, Jabroil Q. oyatlarini turli arab qabilalariga tushunarli boʻlishi uchun yetti xil lahjada keltirgan. Bunda ayrim soʻzlar boshqacha shaklda yozilishi va oʻqilishiga toʻgʻri kelgan. Bu holatni koʻrgan xalifa Usmon ibn Affon Hafsadan Abu Bakr davridagi sahifalarni soʻrab olib, undan bir necha nusxa koʻchirishga buyruq berdi. Q. qiroatida farqli boʻlgan soʻzlarda quraysh lahjasiga rioya qilindi.
 
== Usmon musʼhafi ==
Nusxalar tayyor boʻlgandan soʻng musulmonlar yashaydigan diyorlardagi markaziy shaharlarga bittadan nusxaga qori qoʻshib joʻnatildi, hammaga faqat shu nusxadan Q.ni koʻchirish va shu qoridan qiroat oʻrganishga buyruq berildi. Usmon ibn Affon Makkaga Abdulloh ibn Soibni, Shomga Mugʻiyra ibn Shihobni, Kufaga Abdurahmon Sulamiyni, Basraga Omir ibn Abul Qaysni yubordi va har biriga bir nusxadan mushaf berdi. Madinada qolgan mushafdan odamlarga qiroat taʼlimi berishni Zayd ibn Sobitga topshirdi. Usmon ibn Affonda bir nusxa mushaf qoldi. Keyinchalik nusxa koʻchirish yoʻlga qoʻyilishi jarayonida faqatgina Usmon davrida yozilgan nusxalarga suyanish joriy boʻldi. Pirovardida har bir nusxaning ishonchli ekanini tasdiqlash maqsadida "bu nusxa Usmon mushafiga muvofiqdir", deb yozib qoʻyiladigan boʻldi. Q. harflarini yozish uslubi bir xilligi ham saqlab qolindi. Q. harflariga biror nuqtachalik ham oʻzgarish kirmasin, degan maqsadda ulamolar mushaf ichiga hatto gul, daraxt bargi va shunga oʻxshash boshqa narsalarni mutlaqo qoʻyib boʻlmaydi, aks holda, oʻsha narsalar sahifaga yopishib qolsa, shubha paydo boʻlishi mumkin, deb fatvo chiqardilar. Q.ni nuqtalashni Abul Asvad Dualiy amalga oshirdi. U nuqta alomatlarini harflarning usti, osti va oʻrtasiga qoʻyib chiqdi. Vaqt oʻtishi bilan kishilar Q.ni xato oʻqimasliklari va uning qiroati haqida turli ixtilofga tushmasliklari uchun, ulamolar mushaflarga diakritik belgilar (fatha, kasra, zamma) qoʻyish kerak, degan fikrga toʻxtaldilar. Bu ishni Iroq hokimi Hajjoj ibn Yusuf hukmronlik davrida Hasan Basriy bajardi. Bunda asl harflarga zarracha oʻzgartirish kiritmaslik sharti qoʻyildi. 9-asrga kelib Q. arab boʻlmagan xalqlar tomonidan ham xatosiz oʻqish mumkin boʻlgan holga keldi. Taraqqiyot davri kelib, Q.ni texnik jihozlar vositasida chop etish masalasi koʻndalang boʻldi. Lekin ulamolar avvaliga Q.ning obroʻsiga toʻgʻri kelmaydi, degan fikr bilan bu ishga ruxsat bermadilar. Ammo vaqt oʻtishi bilan musulmonlar ham nashr ishlarini oʻzlashtirdilar. Q.ni chop etishga ehtiyoj ortib bordi va ulamolar kerakli shartlarni qoʻyib, Q.ni chop etishga izn berdilar.▼
[[Tasvir:Uthman Koran-RZ.jpg|thumb|right|200px|Qur'onQur’on, IX asr]]▼
Vaqt oʻtishi bilan islom dini tarqalgan davlatning chegarasi kengayib bordi. Koʻplab xalqlar islomni qabul qilib, musulmonlar soni koʻpaygandan soʻng Qurʼonni oʻqishda turli kelishmovchiliklar chiqa boshladi. Bunga Qurʼonning „etti harf“ (lahja)da nozil boʻlgani ham sabab boʻldi. Hadisda taʼkidlanishicha, Jabroil Qurʼon oyatlarini turli arab qabilalariga tushunarli boʻlishi uchun yetti xil lahjada keltirgan. Bunda ayrim soʻzlar boshqacha shaklda yozilishi va oʻqilishiga toʻgʻri kelgan. Bu holatni koʻrgan xalifa Usmon ibn Affon Hafsadan Abu Bakr davridagi sahifalarni soʻrab olib, undan bir necha nusxa koʻchirishga buyruq berdi. Qurʼon qiroatida farqli boʻlgan soʻzlarda quraysh lahjasiga rioya qilindi.
 
▲Nusxalar tayyor boʻlgandan soʻng musulmonlar yashaydigan diyorlardagi markaziy shaharlarga bittadan nusxaga qori qoʻshib joʻnatildi, hammaga faqat shu nusxadan Q.niQurʼonni koʻchirish va shu qoridan qiroat oʻrganishga buyruq berildi. Usmon ibn Affon Makkaga [[Abdulloh ibn SoibniSoib]]ni, Shomga[[Shom]]ga [[Mugʻiyra ibn ShihobniShihob]]ni, Kufaga[[Kufa]]ga [[Abdurahmon SulamiyniSulamiy]]ni, Basraga[[Basra]]ga [[Omir ibn Abul QaysniQays]]ni yubordi va har biriga bir nusxadan mushafmusʼhaf berdi. Madinada qolgan mushafdanmusʼhafdan odamlarga qiroat taʼlimi berishni Zayd ibn Sobitga topshirdi. Usmon ibn Affonda bir nusxa mushafmusʼhaf qoldi. Keyinchalik nusxa koʻchirish yoʻlga qoʻyilishi jarayonida faqatgina Usmon davrida yozilgan nusxalarga suyanish joriy boʻldi. Pirovardida har bir nusxaning ishonchli ekanini tasdiqlash maqsadida "bu„bu nusxa Usmon mushafigamusʼhafiga muvofiqdir"muvofiqdir“, deb yozib qoʻyiladigan boʻldi. Q.Qurʼon harflarini yozish uslubi bir xilligi ham saqlab qolindi. Q.Qurʼon harflariga biror nuqtachalik ham oʻzgarish kirmasin, degan maqsadda ulamolar mushafmusʼhaf ichiga hatto gul, daraxt bargi va shunga oʻxshash boshqa narsalarni mutlaqo qoʻyib boʻlmaydi, aks holda, oʻsha narsalar sahifaga yopishib qolsa, shubha paydo boʻlishi mumkin, deb fatvo chiqardilar. Q.ni nuqtalashni Abul Asvad Dualiy amalga oshirdi. U nuqta alomatlarini harflarning usti, osti va oʻrtasiga qoʻyib chiqdi. Vaqt oʻtishi bilan kishilar Q.ni xato oʻqimasliklari va uning qiroati haqida turli ixtilofga tushmasliklari uchun, ulamolar mushaflarga diakritik belgilar (fatha, kasra, zamma) qoʻyish kerak, degan fikrga toʻxtaldilar. Bu ishni Iroq hokimi Hajjoj ibn Yusuf hukmronlik davrida Hasan Basriy bajardi. Bunda asl harflarga zarracha oʻzgartirish kiritmaslik sharti qoʻyildi. 9-asrga kelib Q. arab boʻlmagan xalqlar tomonidan ham xatosiz oʻqish mumkin boʻlgan holga keldi. Taraqqiyot davri kelib, Q.ni texnik jihozlar vositasida chop etish masalasi koʻndalang boʻldi. Lekin ulamolar avvaliga Q.ning obroʻsiga toʻgʻri kelmaydi, degan fikr bilan bu ishga ruxsat bermadilar. Ammo vaqt oʻtishi bilan musulmonlar ham nashr ishlarini oʻzlashtirdilar. Q.ni chop etishga ehtiyoj ortib bordi va ulamolar kerakli shartlarni qoʻyib, Q.ni chop etishga izn berdilar.
Q.ning har bir nusxasi musulmonlar tomonidan eʼzozlanadi. Ammo ularning ichida Usmon Q.larining alohida oʻrni bor. Toshkentda Oʻzbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasining maxsus hujrasida saqlanayotgan Usmon Q.i bevosita xalifa Usmon davrida (644—656) yozilgan muqaddas qoʻlyozma deb hisoblanadi. Hozirgi kunda jahonda "Usmon Qurʼoni" degan nom bilan ataladigan 4 qoʻlyozma mavjud. Ulardan biri Madinada saqlanayotgan asl nusxa boʻlib, islom manbalarida u "Imom" deb ataladi. Ikkinchi nusxa Kaʼbada, uchinchi nusxa Qohira (Misr milliy kutubxonasi)da saqlanmoqda. Toʻrtinchisi Toshkentda Oʻzbekiston xalqlari tarixi muzeyida uzoq vaqt saqlanib, 1989 yil boshida musulmonlar qurultoyida Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasiga saqlash uchun topshirilgan. Boshqa tadqiqotchilar (Ahadjon Hasanov va boshqalar) maʼlumotiga koʻra, Toshkentdagi Usmon mushafidan tashqari Qohira va Istanbul shahrida (2 ta) saqlanayotgan nusxalari mavjud. Toshkentda saqlanayotgan Q. ning bu yerga kelib qolishi tarixi haqida turli taxminlar bor. Koʻpchilik tadqiqotchilar uni Amir Temur Basradan Samarqandga olib kelgan, degan fikrni bildiradilar. Boshqa tarixchilar (Hamid Ziyoyev va boshqalar) Amir Temur Toʻxtamishni magʻlubiyatga uchratib, Oltin Oʻrdani egallaganidan keyin, oʻsha Q.ni qoʻlga kiritib, Samarqandga keltirgan, degan xulosada. Tarixda yana boshqa farazlarga ham duch kelinadi. Ushbu Q. 1868 (baʼzi manbalarda 1869 yil) Samarqanddan Sankt-Peterburgga olib ketiladi va avval Rossiya xalq maorifi vazirligiga, soʻngra shahardagi Saltikov-Shchedrin kutubxonasiga beriladi. Oktyabr toʻntarishidan soʻng , musulmonlar qurultoyining iltimosiga koʻra, RSFSR XKSning qarori bilan musulmonlarga qaytarib berilgan. Avval Ufada saqlanib, 1923 yilda Toshkentga keltirilgan. Bir necha vaqt Samarqandda, keyin Toshkentdagi Respublika xalq kutubxonasida, OʻzSSR FA Sharq qoʻlyozmalari in-tda saqlangan. 20-asr boshlaridagi tekshiruvga koʻra, mushafning umumiy hajmi 68x53 sm hisoblanib, 353 varaqdan iborat boʻlgan. Bu varaqlarning yaltiroq va sargʻish rangdagi yuz tomoni yaxshi saqlanib, ularning orqa beti salgina gʻijimlangan, bir oz uringan kabi koʻrinar edi. Mushafning sahifalari nam tortishi natijasida bir muncha shikastlangan va ularda qon dogʻlari bor edi. Uning yirtib olingan yoki qattiq shikastlangan varaqlari oʻrniga 69 ta teriga oʻxshash qalin va mayin varaqlar tikib qoʻyilgan. Bu varaqlar paxta qogʻozlardan mohirlik bilan ishlangan boʻlib, ularni Mushafning asl sahifalaridan farqlash qiyin edi.▼
 
== Qurʼonni nuqtalanishi ==
Q.ning asosiy gʻoyasi — Alloh toʻgʻrisidagi taʼlimotdir. Uning mavzusi va mohiyati insonlar tafakkurida koʻpxudolikka barham berish, yakkaxudolikni targʻib qilish va islom dinini qaror toptirishdir. Shu bilan bogʻliq ravishda unda paygʻambarlar, oxirat, taqdir va boshqa haqidagi aqidalar bayon etiladi. Alloh Q.da oʻzining Odamato, Nuh, Ibrohim, Ismoil, Ishoq, Yaʼqub, Muso, Dovud, Iso, Muhammad (as) va boshqa paygʻambarlarini zikr etadi. Ularga yuborilgan din — islom ekani, Tavrot, Zabur, Injil va Q. oʻzi nozil qilgan ilohiy kitoblar ekani, yahudiylar, nasroniylar va musulmonlarni "ahli kitob" deb atab, ularning eʼtiqodlari vahdoniyat ekanini Q. oyatlarida qaytaqayta uqtiradi. Q.da asosiy ibodat talablari (namoz, roʻza, zakot va boshqalar) belgilab berilgan. Undagi axloqiy va huquqiy normalar keyinchalik shakllangan shariatga asos qilib olingan.▼
Qurʼonni nuqtalashni Abul Asvad Dualiy amalga oshirdi. U nuqta alomatlarini harflarning usti, osti va oʻrtasiga qoʻyib chiqdi. Vaqt oʻtishi bilan kishilar Qurʼonni xato oʻqimasliklari va uning qiroati haqida turli ixtilofga tushmasliklari uchun, ulamolar musʼhaflarga diakritik belgilar (fatha, kasra, zamma) qoʻyish kerak, degan fikrga toʻxtaldilar. Bu ishni Iroq hokimi Hajjoj ibn Yusuf hukmronlik davrida [[Hasan Basriy]] bajardi. Bunda asl harflarga zarracha oʻzgartirish kiritmaslik sharti qoʻyildi. 9-asrga kelib Qurʼon arab boʻlmagan xalqlar tomonidan ham xatosiz oʻqish mumkin boʻlgan holga keldi. Taraqqiyot davri kelib, Qurʼonni texnik jihozlar vositasida chop etish masalasi koʻndalang boʻldi. Lekin ulamolar avvaliga Qurʼonning obroʻsiga toʻgʻri kelmaydi, degan fikr bilan bu ishga ruxsat bermadilar. Ammo vaqt oʻtishi bilan musulmonlar ham nashr ishlarini oʻzlashtirdilar. Qurʼonni chop etishga ehtiyoj ortib bordi va ulamolar kerakli shartlarni qoʻyib, Qurʼonni chop etishga izn berdilar.
 
== Hozirgi zamon Usmon musʼhafi ==
Q.da insoniyatning etnik boʻlinishi, ijtimoiy tabaqalanishi, ayirmachilik, millatchilik inkor etiladi. Alloh nazdida barcha tengdir. Insonlar Alloh tomonidan millati, nasabi, boyligi, imtiyozi va h.k.ga qarab emas, balki ularning qalbi va qilgan yaxshi yoki yomon amallariga qarab hukm qilinadilar.▼
[[Tasvir:FirstSurahKoran.jpg|thumb|230px|Qur'onningQur’onning birinchi "Fotiha"„Fotiha“ surasi|left]]▼
▲Q.ningQurʼonning har bir nusxasi musulmonlar tomonidan eʼzozlanadi. Ammo ularning ichida Usmon Q.lariningQurʼonlarining alohida oʻrni bor. Toshkentda[[Toshkent]]da [[Oʻzbekiston musulmonlari idorasi]] kutubxonasining maxsus hujrasida saqlanayotgan Usmon Q.iQurʼoni bevosita xalifa Usmon davrida (644—656) yozilgan muqaddas qoʻlyozma deb hisoblanadi. Hozirgi kunda jahonda "Usmon„Usmon Qurʼoni"Qurʼoni“ degan nom bilan ataladigan 4 qoʻlyozma mavjud. Ulardan biri Madinada saqlanayotgan asl nusxa boʻlib, islom manbalarida u "Imom"„Imom“ deb ataladi. Ikkinchi nusxa Kaʼbada, uchinchi nusxa [[Qohira]] (Misr milliy kutubxonasi)da saqlanmoqda. Toʻrtinchisi Toshkentda Oʻzbekiston xalqlari tarixi muzeyida uzoq vaqt saqlanib, 1989 yil boshida musulmonlar qurultoyida Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasiga saqlash uchun topshirilgan. Boshqa tadqiqotchilar (Ahadjon Hasanov va boshqalar) maʼlumotiga koʻra, Toshkentdagi Usmon mushafidanmusʼhafidan tashqari Qohira va [[Istanbul]] shahrida (2 ta) saqlanayotgan nusxalari mavjud. Toshkentda saqlanayotgan Q. ningQurʼonning bu yerga kelib qolishi tarixi haqida turli taxminlar bor. Koʻpchilik tadqiqotchilar uni Amir Temur Basradan Samarqandga olib kelgan, degan fikrni bildiradilar. Boshqa tarixchilar (Hamid Ziyoyev va boshqalar) [[Amir Temur]] Toʻxtamishni[[Toʻxtamish]]ni magʻlubiyatga uchratib, [[Oltin OʻrdaniOʻrda]]ni egallaganidan keyin, oʻsha Q.niQurʼonni qoʻlga kiritib, Samarqandga[[Samarqand]]ga keltirgan, degan xulosada. Tarixda yana boshqa farazlarga ham duch kelinadi. Ushbu Q.Qurʼon 1868 (baʼzi manbalarda 1869 yil) Samarqanddan Sankt-Peterburgga olib ketiladi va avval Rossiya xalq maorifi vazirligiga, soʻngra shahardagi Saltikov-Shchedrin kutubxonasiga beriladi. Oktyabr toʻntarishidan soʻng , musulmonlar qurultoyining iltimosiga koʻra, RSFSR XKSning qarori bilan musulmonlarga qaytarib berilgan. Avval Ufada saqlanib, 1923 yilda Toshkentga keltirilgan. Bir necha vaqt Samarqandda, keyin Toshkentdagi Respublika xalq kutubxonasida, OʻzSSR FA Sharq qoʻlyozmalari in-tdainstitutida saqlangan. 20-asr boshlaridagi tekshiruvga koʻra, mushafningmusʼhafning umumiy hajmi 68x53 sm hisoblanib, 353 varaqdan iborat boʻlgan. Bu varaqlarning yaltiroq va sargʻish rangdagi yuz tomoni yaxshi saqlanib, ularning orqa beti salgina gʻijimlangan, bir oz uringan kabi koʻrinar edi. Mushafningmusʼhafning sahifalari nam tortishi natijasida bir muncha shikastlangan va ularda qon dogʻlari bor edi. Uning yirtib olingan yoki qattiq shikastlangan varaqlari oʻrniga 69 ta teriga oʻxshash qalin va mayin varaqlar tikib qoʻyilgan. Bu varaqlar paxta qogʻozlardan mohirlik bilan ishlangan boʻlib, ularni Mushafningmusʼhafning asl sahifalaridan farqlash qiyin edi.
 
== Qurʼonning asosiy gʻoyasi ==
Diniy eʼtiqodda mustahkam turish, yaxshilik, ezgulik, savob ishlar, mehrshafqat, miskin va muhtojlarga yordam berish, insonparvarlikni ulugʻlash barcha ilohiy kitoblar kabi Q.ning mazmuni-mohiyatini belgilaydi. Unda tekinxoʻrlik, birovlar haqini yeyish, boshqalar hisobiga yashash, poraxoʻrlik, ishyoqmaslik, jabr-zulm, oʻgʻrilik, qotillik, dilozorlik, fitnachilik, kibru havo qoralanadi. Barcha xalqlar bir ota-onaning avlodi ekani eslatiladi.▼
▲Q.ningQurʼonning asosiy gʻoyasi  — Alloh toʻgʻrisidagi taʼlimotdir. Uning mavzusi va mohiyati insonlar tafakkurida koʻpxudolikka barham berish, yakkaxudolikni targʻib qilish va islom dinini qaror toptirishdir. Shu bilan bogʻliq ravishda unda paygʻambarlar, oxirat, taqdir va boshqaboshqalar haqidagi aqidalar[[aqida]]lar bayon etiladi. Alloh Q.daQurʼonda oʻzining [[Odamato]], [[Nuh]], [[[Ibrohim]], [[Ismoil]], [[Ishoq]], [[Yaʼqub]], [[Muso]], [[Dovud]], [[Iso]], [[Muhammad]] (as) va boshqa paygʻambarlarini zikr etadi. Ularga yuborilgan din  — islom ekani, [[Tavrot]], [[Zabur]], [[Injil]] va Q.Qurʼon oʻzi nozil qilgan ilohiy kitoblar ekani, yahudiylar[[yahudiy]]lar, nasroniylar[[Nasroniylik|nasroniy]]lar va musulmonlarni "ahli„ahli kitob"kitob“ deb atab, ularning eʼtiqodlari vahdoniyat ekanini Q.Qurʼon oyatlarida qaytaqaytaqayta-qayta uqtiradi. Q.daQurʼonda asosiy ibodat talablari ([[namoz]], [[roʻza]], [[zakot]] va boshqalar) belgilab berilgan. Undagi axloqiy va huquqiy normalar keyinchalik shakllangan shariatga asos qilib olingan.
 
▲Q.daQurʼonda insoniyatning etnik boʻlinishi, ijtimoiy tabaqalanishi, ayirmachilik, millatchilik inkor etiladi. Alloh nazdida barcha tengdir. Insonlar Alloh tomonidan millati, nasabi, boyligi, imtiyozi va h.k.ga qarab emas, balki ularning qalbi va qilgan yaxshi yoki yomon amallariga qarab hukm qilinadilar.
Ulamolar Q. oyatlarini Allohning amrlari va nahyilar (yaʼni moʻmin bandalarga buyurganlari va qilmanglar deb qaytarganlari), vaʼda va vaʼidlari (yaʼni bandalarga dunyo va oxiratda savob amallari uchun yaxshilik berurman deya qilgan vaʼdalari-yu, dunyo hamda oxiratda gunoh ishlari uchun azoblayman deb qoʻrqitishlari), avval oʻtgan ummatlar, paygʻambarlarning tarixlari, halolharom narsalar, banda qilishi kerak boʻlgan duolar kabi qismlarga boʻladilar.▼
 
▲Diniy eʼtiqodda mustahkam turish, yaxshilik, ezgulik, savob ishlar, mehrshafqatmehr-shafqat, miskin va muhtojlarga yordam berish, insonparvarlikni ulugʻlash barcha ilohiy kitoblar kabi Q.ningQurʼonning mazmuni-mohiyatini belgilaydi. Unda tekinxoʻrlik, birovlar haqini yeyish, boshqalar hisobiga yashash, [[poraxoʻrlik]], ishyoqmaslik, jabr-zulm, [[oʻgʻrilik]], [[qotillik]], dilozorlik, fitnachilik, kibru havo qoralanadi. Barcha xalqlar bir ota-onaning avlodi ekani eslatiladi.
Q. kalom ilmining shakllanishi va rivojlanishida birinchi manba boʻldi. Abu Hanifa "al-Fiqh al-akbar", Abu Mansur Moturidiy "Kitob at-tavhid", Abu Hafs Nasafiy "Aqoid an-Nasafiy" asarida olgʻa surilgan islom taʼlimotiga oid oʻz fikrlariga dalil sifatida Q. oyatlarini keltiradilar. Q. fiqhiy hukmlarni qabul qilishda asosiy va birinchi manba hisoblanadi. Undan keyin esa sunna, ijmo, qiyos turadi. Q.da kelgan hukm shariatda farz sifatida qabul qilinadi.▼
 
▲Ulamolar Q.Qurʼon oyatlarini Allohning amrlari va nahyilarnahiylar (yaʼni moʻmin bandalarga buyurganlari va qilmanglar deb qaytarganlari), vaʼda va vaʼidlari (yaʼni bandalarga dunyo va oxiratda savob amallari uchun yaxshilik berurman deya qilgan vaʼdalari-yu, dunyo hamda oxiratda gunoh ishlari uchun azoblayman deb qoʻrqitishlari), avval oʻtgan ummatlar[[ummat]]lar, paygʻambarlarning tarixlari, halolharomhalol-harom narsalar, banda qilishi kerak boʻlgan duolar[[duo]]lar kabi qismlarga boʻladilar.
Arab tili grammatikasi va adabiyotining rivojlanishida Q.ning oʻrni beqiyos. Q. uslubi (qofiyalashtirilgan sheʼriy proza — sajʼda yozilgan) keyingi arab adabiyotiga, umuman sharq adabiyotiga katta taʼsir koʻrsatdi. Q. ilmlari rivojlanishi jarayonida aniq grammatik qoidalarga nisbatan paydo boʻlgan ehtiyoj bu sohaning taraqqiy etishiga turtki boʻldi. Q. faqat arab tilida emas, balki islom tarqalgan mamlakatlar xalqlarining tillarida yaratilgan asarlarda ham oʻz aksini topdi. Xususan, Jaloliddin Rumiy, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi adabiyot namoyandalari asarlarida Q.dan olingan iqtibos, ibora, hikoyat, zarbulmasallarni uchratish mumkin. Q. musulmon xalqlar hayoti, tarixi, ilmi, adabiyoti, turmush tarzi, qonun-qoidalari, urfodatlari va dunyoqarashlarida oʻzining salmoqli taʼsiriga ega.▼
 
== Qurʼonning boshqa ilmlarga taʼsiri ==
Ulamolar Q.ni tushunish uchun zarur boʻlgan fanlar majmuasi — q. [[ilmlaridan nosix va mansux (bekor qiluvchi va bekor qilingan oyatlar]]) (q. [[Nasx]]), asbob an-anzul (oyatlarning nozil boʻlish sabablari), tafsir kabi sohalarni sanab oʻtganlar.▼
=== Diniy ilmlar ===
▲Q.Qurʼon kalom ilmining shakllanishi va rivojlanishida birinchi manba boʻldi. [[Abu Hanifa]] "al„al-Fiqh al-akbar"akbar“, Abu Mansur Moturidiy "Kitob„Kitob at-tavhid"tavhid“, Abu Hafs Nasafiy "Aqoid„Aqoid an-Nasafiy"Nasafiy“ asarida olgʻa surilgan islom taʼlimotiga oid oʻz fikrlariga dalil sifatida Q.Qurʼon oyatlarini keltiradilar. Q.Qurʼon fiqhiy hukmlarni qabul qilishda asosiy va birinchi manba hisoblanadi. Undan keyin esa sunna[[sunnat]], [[ijmo]], [[qiyos]] turadi. Q.daQurʼonda kelgan hukm shariatda [[farz]] sifatida qabul qilinadi.
 
=== Dunyoviy ilmlar ===
Tafsir Paygʻambar davridayoq yuzaga kelgan. Eng birinchi mufassir (tafsirchi) Muhammad (sav)ning oʻzi boʻlib, u odamlarga Q. maʼnolarini bayon qilib berardi. Paygʻambardan keyin Abu Bakr, Umar ibn Xattob, Usmon ibn Affon, Ali ibn Abu Tolib mufassir boʻlgan. Shuningdek, Abdulloh ibn Abbos (690 yilv.e.), Abdulloh ibn Masʼud (654 yilv.e.), Ubay ibn Kaʼb (7-asr), Anas ibn Molik (712 yilv.e.) kabi sahobalar ham ilk mufassirlardan hisoblanadi. Tobein mufassirlardan Mujohid ibn Jabr Makkiy (723 yilv.e.), Ikrima Abu Abdulloh al-Barbariy (723 yilv.e.), Said ibn Jubayr (714 yilv.e.), Ato ibn Abi Raboh (734 yilv.e.) kabilarni zikr etish mumkin. Sahoba va tobeinlar davrida tafsir ogʻzaki rivoyat va naql shaklida boʻlib, kitob tarzida yozilmagan. Muhammad ibn Jarir Tabariy (923 yilv.e.), Abu Mansur Moturidiy (944 yilv.e.), Abul Barakot Abdulloh ibn Ahmad an-Nasafiy (1310 yilv.e.) kabi yirik mufassir ulamolar oʻzlarining tafsir kitoblarini yozdilar.▼
▲[[Arab tili]] grammatikasi[[grammatika]]si va adabiyotining rivojlanishida Q.ningQurʼonning oʻrni beqiyos. Q.Qurʼon uslubi (qofiyalashtirilgan sheʼriy proza  — sajʼda yozilgan) keyingi arab adabiyotiga, umuman sharq adabiyotiga katta taʼsir koʻrsatdi. Q.Qurʼon ilmlari rivojlanishi jarayonida aniq grammatik qoidalarga nisbatan paydo boʻlgan ehtiyoj bu sohaning taraqqiy etishiga turtki boʻldi. Q.Qurʼon faqat arab tilida emas, balki islom tarqalgan mamlakatlar xalqlarining tillarida yaratilgan asarlarda ham oʻz aksini topdi. Xususan, [[Jaloliddin Rumiy]], [[Alisher Navoiy]], [[Zahiriddin Muhammad Bobur]] kabi adabiyot namoyandalari asarlarida Q.danQurʼondan olingan iqtibos, ibora, hikoyat, zarbulmasallarni uchratish mumkin. Q.Qurʼon musulmon xalqlar hayoti, tarixi, ilmi, adabiyoti, turmush tarzi, qonun-qoidalari, urfodatlariurf-odatlari va dunyoqarashlaridadunyo qarashlarida oʻzining salmoqli taʼsiriga ega.
 
==Qurʼon ilmlari ==
Afsuski, islomda paydo boʻlgan turli firqalar Q.ga oʻz taʼlimotlariga mos ravishda tafsirlar yoza boshladilar, zero tafsirchilik mufassirning dunyoqarashi bilan bogʻliqdir. Ammo islomning sof taʼlimotiga zid boʻlgan tafsirlar vaqt oʻtishi bilan yoʻqolib, ularning nomi va mualliflari haqidagi xabarlar manbalarda saqlanib qolgan. Tarixda Q.ning islom jamiyatidagi ulkan mavqeidan turli firqalar oʻzlarining gʻarazli maqsadlarida foydalanish holatlari koʻplab kuzatilgan. Ulamolar esa ularning bunday notoʻgʻri talqinlariga qarshi doimiy ravishda oʻzlarining xolis fikrlari bilan kurashib kelganlar. Q.ni gʻarazli talqinlardan xoli tutish bugungi kunda ham dolzarb masalalardan biri boʻlib qolmoqda.▼
▲Ulamolar Q.niQurʼonni tushunish uchun zarur boʻlgan fanlar majmuasi  — q.Qurʼon [[ilmlaridan nosix va mansux (bekor qiluvchi va bekor qilingan oyatlar]]) (q. [[Nasx]]), asbob an-anzul (oyatlarning nozil boʻlish sabablari), tafsir kabi sohalarni sanab oʻtganlar.
 
=== Tafsir ilmi ===
Q. 12-asrdan Yevropa xalqlari tillariga, jumladan, lotin tiliga tarjima qilina boshlagan. Fransuz sharqshunosi Andre dyu Riye tomonidan qilingan fransuz tilidagi tarjimasi 1647 yil Parijda chop etildi. Shu tarjima asosida Pyotr I buyrugʻiga binoan Q. rus tiliga oʻgirildi va 1716 yil Peterburgda chop etildi. Fransuzcha tarjima koʻp tillardagi nashrlarga asos boʻldi.▼
▲Tafsir Paygʻambarpaygʻambar davridayoq yuzaga kelgan. Eng birinchi mufassir (tafsirchi) Muhammad (sav)ning oʻzi boʻlib, u odamlarga Q.Qurʼon maʼnolarini bayon qilib berardi. Paygʻambardan keyin Abu Bakr, Umar ibn Xattob, Usmon ibn Affon, Ali ibn Abu Tolib mufassir boʻlgan. Shuningdek, [[Abdulloh ibn Abbos]] (690 yilvyil m.ey.), [[Abdulloh ibn Masʼud]] (654 yilvyil m.ey.), [[Ubay ibn Kaʼb]] (7-asr), [[Anas ibn Molik]] (712 yilvyil m.ey.) kabi sahobalar ham ilk mufassirlardan hisoblanadi. Tobein mufassirlardan [[Mujohid ibn Jabr Makkiy]] (723 yilvyil m.ey.), [[Ikrima Abu Abdulloh al-Barbariy]] (723 yilvyil m.ey.), Said ibn Jubayr (714 yilvyil m.ey.), Ato ibn Abi Raboh (734 yilvyil m.ey.) kabilarni zikr etish mumkin. Sahoba va tobeinlar davrida tafsir ogʻzaki rivoyat va naql shaklida boʻlib, kitob tarzida yozilmagan. [[Muhammad ibn Jarir Tabariy]] (923 yilvyil m.ey.), [[Abu Mansur Moturidiy]] (944 yilvyil m.ey.), [[Abul Barakot Abdulloh ibn Ahmad an-Nasafiy]] (1310 yilvyil m.ey.) kabi yirik mufassir ulamolar oʻzlarining tafsir kitoblarini yozdilar.
 
▲Afsuski, islomda paydo boʻlgan turli firqalar Q.gaQurʼonga oʻz taʼlimotlariga mos ravishda tafsirlar yoza boshladilar, zero tafsirchilik mufassirning dunyoqarashi bilan bogʻliqdir. Ammo islomning sof taʼlimotiga zid boʻlgan tafsirlar vaqt oʻtishi bilan yoʻqolib, ularning nomi va mualliflari haqidagi xabarlar manbalarda saqlanib qolgan. Tarixda Q.ningQurʼonning islom jamiyatidagi ulkan mavqeidan turli firqalar oʻzlarining gʻarazli maqsadlarida foydalanish holatlari koʻplab kuzatilgan. Ulamolar esa ularning bunday notoʻgʻri talqinlariga qarshi doimiy ravishda oʻzlarining xolis fikrlari bilan kurashib kelganlar. Q.niQurʼonni gʻarazli talqinlardan xoli tutish bugungi kunda ham dolzarb masalalardan biri boʻlib qolmoqda.
Q. 18-asr boshlarida Yevropa xalklari tillaridan, 19-asr oʻrtalaridan arabcha asl matndan rus tiliga tarjima qilingan. Arabchadan G.S.Sablukovning dastlabki ruscha tarjimasi Qozonda 3 marta (1878, 1894, 1907) nashr qilingan. Q.ning rus tilidagi adekvatik-adabiy tarjimasi ilmiy izohlari bilan akademik I.Yu.Krachkovskiy tomonidan amalga oshirilgan va uning vafotidan keyin (1963) nashr qilingan.▼
 
== Qurʼon tarjimalari ==
Hozirgi kunga qadar Q.ga 1700 xil tafsir yozilgan. Jumladan, Muhammad Sodiq Muhammad Yusufning bir necha jilddan iborat "Tafsiri hilol" nomli asari (Toshkent, 1992—2005), Abdulaziz Mansurning "Qurʼoni karim maʼnolarining tarjima va tafsiri" (Toshkent, 2004) oʻzbek tilida chop etilgan. Q. 1000 dan ortiq tilga tarjima qilingan. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgandan keyin Alouddin Mansurning "Qurʼoni karim"ning oʻzbekcha izohli tarjimasi (Toshkent, 1991), Abdulaziz Mansurning "Qurʼoni karim maʼnolarining tarjimasi" (Toshkent, 2001), Mutallib Usmon va boshqalarning "Qurʼoni karim. Tarjima va ilmiy-tarixiy izohlar" (1-kitob, Toshkent, 2004) kitoblari chop etildi. Shuningdek, koʻzi ojizlar uchun Q.ning boʻrtma harflar (brayl yozuvi)da alohida 8 jildli kitobi nashr qilindi (2004).▼
▲Q.Qurʼon 12-asrdan [[Yevropa]] xalqlari tillariga, jumladan, [[lotin tiligatili]]ga tarjima qilina boshlaganboshlangan. Fransuz sharqshunosi Andre dyu Riye tomonidan qilingan fransuz tilidagi tarjimasi 1647 yil Parijda[[Parij]]da chop etildi. Shu tarjima asosida [[Pyotr I]] buyrugʻiga binoan Q.Qurʼon [[rus tiligatili]]ga oʻgirildi va 1716 yil Peterburgda[[Peterburg]]da chop etildi. Fransuzcha tarjima koʻp tillardagi nashrlarga asos boʻldi.
 
▲Q.Qurʼon 18-asr boshlarida Yevropa xalklarixalqlari tillaridan, 19-asr oʻrtalaridan arabcha asl matndan rus tiliga tarjima qilingan. Arabchadan G.S.Sablukovning dastlabki ruscha tarjimasi Qozonda 3 marta (1878, 1894, 1907) nashr qilingan. Q.ningQurʼonning rus tilidagi adekvatik-adabiy tarjimasi ilmiy izohlari bilan akademik I.Yu.Krachkovskiy tomonidan amalga oshirilgan va uning vafotidan keyin (1963) nashr qilingan.
▲== Adabiyot ==
* Boboxonov Shamsuddin, Qurʼoni karim (30-pora), T., 1991; Usmonov M., Qurʼoni karim va janobi Rasulullohning amallari, T., 1992; Karomatov H.S., Qurʼon va oʻzbek adabiyoti, T., 1993; Shayx Ismoil Maxdum, Toshkentdagi Usmon Mushafining tarixi, T., 1995; Prozorov S.M., Arabskaya istoricheskaya literatura v Irake, Irane i Sredney Azii v VII—seredine X v. Shiitskaya istoriografiya, M., 1980; Rezvan Ye. A., Koran i yego mir, Sankt-Peterburg , 2001; Rezvan Ye.A., Koran i yego tolkovaniya (teksti, perevodi, kommentarii), SanktPeterburg , 2000; Al-Qurʼon al-karim maʼnolarining tarjimasi va sharhlar [Tarjimon va mufassir — Sayyid Mahmud ibn Sayyid Nazir at-Taroziy al-Madaniy (Oltinxon Toʻra)], 2-nashr, T, 2002.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
 
▲Hozirgi kunga qadar Q.gaQurʼonga 1700 xil tafsir yozilgan. Jumladan, [[Muhammad Sodiq Muhammad YusufningYusuf]]ning bir necha jilddan iborat "Tafsiri„Tafsiri hilol"hilol“ nomli asari (Toshkent, 1992—2005), [[Abdulaziz MansurningMansur]]ning "Qurʼoni„Qurʼoni karim maʼnolarining tarjima va tafsiri"tafsiri“ (Toshkent, 2004) oʻzbek tilida chop etilgan. Q.Qurʼon 1000 dan ortiq tilga tarjima qilingan. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgandan keyin [[Alouddin MansurningMansur]]ning "Qurʼoni„Qurʼoni karim"ningkarim“ning oʻzbekcha izohli tarjimasi (Toshkent, 1991), Abdulaziz Mansurning "Qurʼoni„Qurʼoni karim maʼnolarining tarjimasi"tarjimasi“ (Toshkent, 2001), Mutallib Usmon va boshqalarning "Qurʼoni„Qurʼoni karim. Tarjima va ilmiy-tarixiy izohlar"izohlar“ (1-kitob, Toshkent, 2004) kitoblari chop etildi. Shuningdek, koʻzi ojizlar uchun Q.ningQurʼonning boʻrtma harflar (brayl yozuvi)da alohida 8 jildli kitobi nashr qilindi (2004).
▲[[Tasvir:FirstSurahKoran.jpg|thumb|230px|Qur'onning birinchi "Fotiha" surasi|left]]
▲[[Tasvir:Uthman Koran-RZ.jpg|thumb|right|200px|Qur'on, IX asr]]
'''Qurʼon''' ([[arabcha]] '''القرآن''' ;''al-ķur'ān'' ''"qiroat qilish, oʻqish"'') [[Islom]] dinining asosiy [[diniy matn|manbaidir]]. Musulmonlar uning arabcha asli [[Alloh]]ning soʻzi ekanligiga<ref>[http://www.usc.edu/dept/MSA/quran/002.qmt.html#002.023 Qur'ān, Chapter 2, Verses 23-24]</ref> va [[Muhammad]]ga 23 yil mobaynida tushirilganiga<ref>[http://www.usc.edu/dept/MSA/quran/017.qmt.html#017.106 Qur'an, Chapter 17, Verse 106]</ref> hamda [[Alloh]]ning insoniyatga bergan soʻnggi matni ekanligiga ishonishadi.<ref>[http://www.usc.edu/dept/MSA/quran/033.qmt.html#033.040 Qur'an, Chapter 33, Verse 40]</ref>
 
== Adabiyotlar ==
<!--== Qur’on – Kalomi sharif ==
* Boboxonov Shamsuddin, Qurʼoni karim (30-pora), T., 1991; Usmonov M., Qurʼoni karim va janobi Rasulullohning amallari, T., 1992;
* Karomatov H.S., Qurʼon va oʻzbek adabiyoti, T., 1993;
* Shayx Ismoil Maxdum, Toshkentdagi Usmon musʼhafining tarixi, T., 1995;
* Prozorov S.M., Arabskaya istoricheskaya literatura v Irake, Irane i Sredney Azii v VII—seredine X v. Shiitskaya istoriografiya, M., 1980;
* Rezvan Ye. A., Koran i yego mir, Sankt-Peterburg , 2001;
* Rezvan Ye.A., Koran i yego tolkovaniya (teksti, perevodi, kommentarii), SanktPeterburg , 2000;
* Al-Qurʼon al-karim maʼnolarining tarjimasi va sharhlar [Tarjimon va mufassir — Sayyid Mahmud ibn Sayyid Nazir at-Taroziy al-Madaniy (Oltinxon Toʻra)], 2-nashr, T, 2002.
 
Alloh taoloning amri bilan farishta Jabroil (a.s) Muhammad sallollohu alayhi vassalamga Qur’ondagi sura va oyatlarni bayon qilgan, xotiralariga singdirgan. Jabroil alayhissalom ketganidan so’ng Payg’ambarimiz nozil bo’lgan oyatlarni sahobai kiromlarga yodlatganlar.Yigirma uch yil davomida bobma-bob, oyatma-oyat, bo’linib-bo’linib nozil bo’lgan. Arab tilida bayon qilingan. Bir yuz o’n to’rt sura, olti ming ikki yuz yigirma olti oyatdan iborat. Yetmish yetti ming to’rt yuz o’ttiz to’qqiz so’z, uch yuz yigirma besh ming uch yuz qirq uch harf bor.-->
== Qurʼoni Karim maʼlumotlari ==
* Arab tilida
* Muhammad alayhisalomga va butun insoniatgainsoniyatga tushirilgan
 
==Qurʼonda==
* Bir yuz oʻn toʻrt sura - 114.
* Olti ming ikki yuz yigirma olti oyat - 6 226.
* Yetmish yettiming toʻrt yuz oʻtiz toʻqqiz soʻz - 77 439.
* Uch yuz yigirma besh ming uch yuz qirq uch xarf - 325 343.
* Qurʼondagi eng uzun sura Baqara surasidir.
* Eng qisqa sura Kavsar surasidir.
* Eng qisqa oyat Yosin surasining birinchi oyati - 2 xarfdan iborat.
 
== Shuningdek qarang ==
* [[Islom]]
* [[Diniy matn]]
* [[Injil]]
* [[Tavrot]]
Qator 76 ⟶ 85:
* [[Mifologiya]]
 
== IlovalarManbalar ==
{{manbalar}}
<references/>
 
== AdabiyotlarHavolalar ==
* [http://al-quran.info Al-Quran (Qurʼon)]
* [http://quran.uz quran.uz]
 
{{OʻzME}}
 
[[Turkum:Islom]]
 
 
{{Islam-stub}}
"https://uz.wikipedia.org/wiki/Qurʼon" dan olindi