'''"SHOHNOMA"''' — qadimgiQQadimgi shohlar haqidagi rivoyat, afsonaviy va epik dostonlardan iborat kitoblar nomi. Dastlab sosoniylar[[Sosoniylar|Sosoniyla]]<nowiki/>r davri (3—6-asrlar) da pahlaviy tilida "[[Xvataynamak]]" ("Xudoynoma" — "Hukmdorlar haqida kitob") toʻplami yaratilib, 10-asrda "SH.Shohnoma" nomi bilan qayta ishlangan. 9—10 ta "SH.Shohnoma" yaratilgani tarixdan maʼlum. 9— 10-asrlarda ularning koʻpi arab tiliga ham tarjima qilingan. Lekin ularning birortasi bizgacha toʻliq yetib kelmagan. Jumladan, yirik amaldor va lashkarboshi [[Abu Mansur Muhammad ibn Abdurazzoq TusiyningTusiy]]<nowiki/>ning topshirigʻiga koʻra, 957 yil [[Abu Mansur alMaʼmariyal-Maʼmariy]] tomonidan nasriy "[[Shohnomai Mansur]]" yaratilgan. Bu asarning faqat boshlanish qismigina bizga yetib kelgan. taxminanTaxminan 963 yil [[Abd alMuayyadal-Muayyad Balxiy]] ham nasriy "SH.Shohnoma" yozgan. U bilan ayni vaqtda Masʼud Marvaziy va Abu Ali Balxiylar "SH.Shohnoma" bitganlar. Balxiy asarida [[Firdavsiy]] "SH.Shohnoma"sida tilga olinmagan Narimon, Som, Ogʻush, Vahodan, Kayshikan nomlari bilan bogʻliq lavhalar mavjud boʻlgan. Marvaziy oʻz "SH.Shohnoma" sini birinchi odam va birinchi podshoh Qayumarsdan boshlab, somoniylar davlatining oxirgi davri tasviri bilan tugallaydi. BoʻBu borada toʻplangan katta tajriba va yigʻilgan salmoqli material asosida somoniy hukmdorlar buyrugʻi va homiyligida Abu Mansur Dakiqiy nazmiy "SH.Shohnoma"ga qoʻl urgan. Biroq u Zardusht, Gushtasp va Arjasp dostonlarini — jami 1000 bayt yozganda, fojiali ravishda oʻldirilgan.
Daqiqiy boshlagan ishni Abulqosim Firdavsiy nihoyasiga yetkazgan: 50 podshohlikdan iborat 4 ta sulola misolida Eron va Turon xalqlarining qariyb toʻrt ming yillik tarixi yuksak mahorat bilan qalamga olingan 60 ming bayt (120000 misra)dan iborat muazzam "SH." ustida u 30 yildan ortiq vaqt ishlagan. U eng qadimgi davrlardan boshlanib, sosoniylar shohi Yazdigard III davrida arablarning Eronga bostirib kirishi bilan yakunlangan. Firdavsiy "SH."si oʻzidan keyingi Sharq adabiyotiga kuchli taʼsir koʻrsatgan, unga javoban koʻplab "SH."lar yozilib, oʻziga xos shohnomanavislik anʼanasi vujudga kelgan. Bu anʼanani Asadiy Tusiy boshlab bergan: u 1066 yilda 145 bob, 9000 baytdan iborat "Gershaspnoma" dostonini yaratgan. qadimiy Eronning afsonaviy qahramoni boʻlgan Gershasp Jamshidning 6avlodi, Firdavsiy qahramoni Rustamning katta bobosidir. Firdavsiy "SH."sida Gershasp haqida batafsil toʻxtalmagani uchun Asadiy Tusiy uning faoliyatini keng yoritishni maqsad qilgan.
