Botuxon: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa)
k Birlashtirish andozasi almashtirildi
Olaf Studt (munozara | hissa)
- 2× «{{birlashtirish|Botu}} <!-- Bot tomonidan qo‘shildi -->»; + 99 × [[]]; + 6 categories using HotCat; -{{no iwiki}}; +{{OʻzME}}
Qator 1:
'''Botuxon''', Botu, Sainxon ([[1208]]-[[1255]]) - [[moʻgʻullar|moʻgʻul]] xoni[[xon (unvon)|xon]]i, Jrjixonning[[Joʻjixon|Jrjixon]]ning ikkinchi ugli, Chingizxoning[[Chingizxon]]ing nabirasi[[nabira]]si. B.ning onasi[[ona]]si [[qoʻngʻirot urugʻidan(qabila)|qoʻngʻirot]] [[urugʻ]]idan boʻlgan Elchi noyonning qizi Ukifuj xotun edi. Otasining[[Ota]]sining oʻlimi[[oʻlim]]i ([[1227]])dan keyin [[Joʻji ulusiniulusi]]ni [[idora]] qilgan, moʻgʻullarning barcha asosiy harbiy yurishlarida katnashgan. [[Abulgʻoziy BahodirxonningBahodirxon]]ning yozishicha, [[Oʻqtoyxon]] Xitoyni[[Xitoy]]ni zabt etib, Moʻgʻulistonga[[Moʻgʻuliston (qadimgi davlat)|Moʻgʻuliston]] ga qaytib kelgach ([[1235]]), B.ni Tulixonning[[Tulixon]]ning ugli [[Munke]], oʻzining ugli [[Guyukxon]] va Chigʻatoyning[[Chigʻatoy]]ning oʻgʻillari hamrohligida [[ruslar|rus]], [[cherkaslar|cherkas]], [[bulgʻorlar|bulgʻor]], turo, [[boshqirdlar|boshqird]] va b. xalklar[[xalq|xalk]]lar yerlarini bosib olish uchun joʻnatadi. Ularga Chingizxonning eng yirik sarkardasi[[sarkarda]]si [[Subutoy]] bahodirni[[bahodir]]ni harbiy maslahatchi qilib tayinlaydi. Yurishda jami 14 moʻgʻul xoni ishtirok etib, qoʻshinning[[qoʻshin]]ning soni[[son]]i 150 mingga yetadi. B. 1236—38[[1236]]—[[1238|38]] y.larda [[Volga-Kama Bulgʻoriyasi|VolgaKama Bulgʻoriyasi]], [[alanlar]], [[qipchoqlar]], Oʻrta Volgaboʻyi[[Volga]]boʻyi xalqlari, [[Ryazan]], [[Vladimir knyazliklarini(knyazlik)|Vladimir]] [[knyazlik]]larini (q. [[Sit jangi|Sit ekangi]]) buysundiradi, [[Moskva]], [[Kolomna]], [[Vladimir]], [[Rostov]], Uglich, [[Yaroslavl]], [[Kostroma (shahar)|Kostroma]] kabi 14 rus shahrini[[shahar|shahri]]ni bosib oladi. 1240—41[[1240]]—[[1241|41]] y.larda u Jan. Rusdagi[[Rus (davlat)|Rus]]dagi [[Kiyev]], VladimirVolinskiy, Galich va b. shaharlarni zabt etgach, [[Karpat dovonlaritogʻlari|Karpat]] [[dovon]]lari orqali Vengriyaga[[Vengriya]]ga kirib [[qirol]] [[Bela IV]] ning 60 minglik qoʻshinini tormor keltiradi (q. [[Sayo jangi]]). Soʻng Polshaga[[Polsha]]ga bostirib kirib, Legnitsa sh. ostonasida[[ostonalar|ostona]]sida [[polyaklar|polyak]] va [[nemislar|nemis]] knyazliklarining birlashgan qoʻshinlarini (ritsarlarni[[ritsarlar]]ni) magʻlub qiladi (q. [[Legnitsa jangi]]). Keyin u [[Chexiya]], [[Avstriya]], [[Xorvatiya]], [[Bosniya]] va Serbiyani[[Serbiya]]ni zabt etib, [[Adriatika dengizi]] boʻyiga chiqadi. Shunda ulugʻ qoonning[[qoon]]ning vafot etgani haqida xabar topib, ortiga qaytadi (1242). B. [[Dunay]] daryosidan[[daryo]]sidan [[Irtish]] daryosigacha boʻlgan ulkan hududda [[Oltin Oʻrda]] davlatini[[davlat]]ini barpo qilgan (yana q. [[Moʻgʻullar istilosi)]]).
{{birlashtirish|Botu}} <!-- Bot tomonidan qo‘shildi -->
 
[[Flamandlar|Flamandlik]] [[sayyoh]] va [[monaxlar|monax]] Rubrukning[[Rubruk]]ning yozishicha, B.ning Quyi Volga boʻyidagi qarorgohi[[qarorgoh]]i shu qadar katta maydonni egallaganki, hatto unga butun bir yirik shahar sigʻishi mumkin boʻlgan. Qarorgoh markazida B. chodiri[[chodir]]i joylashgan. Uning jan., yaʼni eshik tomonigina ochiq qoddirilib, qolgan taraflarida[[taraflar]]ida har bir moʻgʻul qavmi oʻzi uchun tayin qilingan joyga oʻtovlar[[oʻtov]]lar tikkan.
{{birlashtirish|Botu}} <!-- Bot tomonidan qo‘shildi -->
 
B. mamlakatda[[mamlakat]]da [[savdo]]-sotiq va hunarmandchilikni[[hunarmandchilik]]ni [[taraqqiyot|taraqqiy]] ettirishga katta eʼtibor bergan. Volganing sharqiy qirgʻogʻida[[qirgʻoq|qirgʻogʻi]]da [[Astraxon]] (Ashtarxon) sh. yaqinida oʻziga [[poytaxt]] shahar — SaroyBotuni[[Saroybotu|SaroyBotu]]ni [[qurilish|qurdirgan]]. U [[moʻgʻullar imperiyasidagidavlati|moʻgʻullar imperiyasi]]dagi davlat toʻntarishi ([[1251]])da qatnashib, Munke (Mangu)ning ulug qoon (xoqon) boʻlmogʻiga koʻmaklashgan.
'''Botuxon''', Botu, Sainxon (1208-1255) - moʻgʻul xoni, Jrjixonning ikkinchi ugli, Chingizxoning nabirasi. B.ning onasi qoʻngʻirot urugʻidan boʻlgan Elchi noyonning qizi Ukifuj xotun edi. Otasining oʻlimi (1227)dan keyin Joʻji ulusini idora qilgan, moʻgʻullarning barcha asosiy harbiy yurishlarida katnashgan. Abulgʻoziy Bahodirxonning yozishicha, Oʻqtoyxon Xitoyni zabt etib, Moʻgʻulistonga qaytib kelgach (1235), B.ni Tulixonning ugli Munke, oʻzining ugli Guyukxon va Chigʻatoyning oʻgʻillari hamrohligida rus, cherkas, bulgʻor, turo, boshqird va b. xalklar yerlarini bosib olish uchun joʻnatadi. Ularga Chingizxonning eng yirik sarkardasi Subutoy bahodirni harbiy maslahatchi qilib tayinlaydi. Yurishda jami 14 moʻgʻul xoni ishtirok etib, qoʻshinning soni 150 mingga yetadi. B. 1236—38 y.larda VolgaKama Bulgʻoriyasi, alanlar, qipchoqlar, Oʻrta Volgaboʻyi xalqlari, Ryazan, Vladimir knyazliklarini (q. Sit ekangi) buysundiradi, Moskva, Kolomna, Vladimir, Rostov, Uglich, Yaroslavl, Kostroma kabi 14 rus shahrini bosib oladi. 1240—41 y.larda u Jan. Rusdagi Kiyev, VladimirVolinskiy, Galich va b. shaharlarni zabt etgach, Karpat dovonlari orqali Vengriyaga kirib qirol Bela IV ning 60 minglik qoʻshinini tormor keltiradi (q. Sayo jangi). Soʻng Polshaga bostirib kirib, Legnitsa sh. ostonasida polyak va nemis knyazliklarining birlashgan qoʻshinlarini (ritsarlarni) magʻlub qiladi (q. Legnitsa jangi). Keyin u Chexiya, Avstriya, Xorvatiya, Bosniya va Serbiyani zabt etib, Adriatika dengizi boʻyiga chiqadi. Shunda ulugʻ qoonning vafot etgani haqida xabar topib, ortiga qaytadi (1242). B. Dunay daryosidan Irtish daryosigacha boʻlgan ulkan hududda Oltin Oʻrda davlatini barpo qilgan (yana q. [[Moʻgʻullar istilosi)]].
 
Flamandlik sayyoh va monax Rubrukning yozishicha, B.ning Quyi Volga boʻyidagi qarorgohi shu qadar katta maydonni egallaganki, hatto unga butun bir yirik shahar sigʻishi mumkin boʻlgan. Qarorgoh markazida B. chodiri joylashgan. Uning jan., yaʼni eshik tomonigina ochiq qoddirilib, qolgan taraflarida har bir moʻgʻul qavmi oʻzi uchun tayin qilingan joyga oʻtovlar tikkan.
 
B. mamlakatda savdo-sotiq va hunarmandchilikni taraqqiy ettirishga katta eʼtibor bergan. Volganing sharqiy qirgʻogʻida Astraxon (Ashtarxon) sh. yaqinida oʻziga poytaxt shahar — SaroyBotuni qurdirgan. U moʻgʻullar imperiyasidagi davlat toʻntarishi (1251)da qatnashib, Munke (Mangu)ning ulug qoon (xoqon) boʻlmogʻiga koʻmaklashgan.
 
Ad.:Grekov B. D.,Yakubovskiy A. Yu., Oltin Oʻrda va uning qulashi, T., 1966.
Qator 13 ⟶ 9:
== Adabiyotlar ==
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
{{stub}} {{no iwikiOʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
 
[[Turkum:Kishilar]]
[[Turkum:Tarixiy shaxslar]]
[[Turkum:Davlat yetakchilari]]
[[Turkum:Oltin Oʻrda]]
[[Turkum:1208-yilda tugʻilganlar]]
[[Turkum:1255-yilda vafot etganlar]]