Surxondaryo viloyati: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k vikifikatsiya, imlo, replaced: Ro`yhat → Roʻyxat, g'i → gʻi (3), a`mu → aʼmu (4), O`z → Oʻz (15) using AWB
Qator 1:
{{Ma`muriyMaʼmuriy birlik
|Rang1 = {{rang|Oʻzbekiston}}
|O`zbekchaOʻzbekcha nomi = Surxondaryo viloyati
|Asl nomi =
|Gerb =
Qator 7:
|Gerb kengligi =
|Bayroq kengligi =
|Gerb ta`rifitaʼrifi =
|Bayroq ta’rifitaʼrifi =
|Mamlakat = [[Oʻzbekiston]]
|Maqomi = [[viloyat]]
Qator 24:
|YAIM =
|YaIM yil =
|YAIM o’rinoʻrin =
|YAIM jon boshiga =
|YAIM jon boshiga o’rindaoʻrinda=
|Til =
|Tillar =
|Aholi = 1,676,000
|Ro`yhatgaRoʻyxatga olingan yil = 2011
|Aholi foizi =
|Aholi o’rindaoʻrinda= 4
|Zichligi =
|Zichlig joyi =
Qator 41:
|Yer maydoni =
|Yuqori balandligi =
|O`rtachaOʻrtacha balandligi =
|Quyi balandligi =
|Kengligi =
|Uzunligi =
|Xarita = Surxondaryo Viloyati in Uzbekistan.svg
|Xarita o`lchamioʻlchami = 330
|Ma`muriyMaʼmuriy birlik xaritasi =
|Xarita o`lchamioʻlchami ае =
|Soat mintaqasi = [[UTC+5]]
|Qisqacha =
Qator 65:
Tabiati. Sv. relyefi tog va tekisliklardan iborat, shim.dan janubga qiyalanib va kengayib boradi. Togʻlardan oqib tushadigan koʻpdankoʻp daryo va soylar dara hosil qilgan. Surxondaryo va Sheroboddaryo oqib oʻtadigan tekislik shim., gʻarb va sharqdan baland Hisor tizmasi (eng baland joyi 4643 m) va uning tarmoqlari (Boysuntogʻ, Koʻhitangtogʻ, Bobotogʻ) bilan oʻralgan.
 
Yana bir ko'zgakoʻzga ko'ringankoʻringan joylaridan biri Angor tumanidagi Qoraqir qishlog'idirqishlogʻidir. Qishloq o'zoʻz polvonlari hamda sabzavotchilik, mevachilik hamda chorvachilikda eng ilg'orilgʻor xisoblanadi. Qishloq hamda mahallaning gullab-yashnashiga ulkan xissa qo'shganqoʻshgan mahalla oqsoqoli Chorshanbiyev Beg'amBegʻam bobo tumanining ko'zgakoʻzga ko'ringankoʻringan jonkuyarlaridan biridir.
 
Togʻlar, asosan, yuqori paleozoy va mezozoy davrlari jinslaridan, tekislik qismi esa toʻrtlamchi davr yotqiziklardan tarkib topgan. Bu yerda neotektonika jarayonlari davom etmoqda: tevarak atrofdagi togʻlar koʻtarilib, botik, choʻkib bormoqda. Togʻlar bilan tekislik orasida adir va togʻ oldi zonasi joylashgan. Togʻlar shim. sovuq havo oqimlarini toʻsib turishi natijasida subtropik oʻsimliklar oʻstirish uchun qulay iqlim sharoiti vujudga kelgan. Togʻ zonasi va adirlarda, asosan, galla yetishtiriladi, chorva uchun yozgi yaylov. Mutlaq bal. 300–500 m boʻlgan SurxonSherobod tekisligida paxta ekiladi, bogʻ tokzorlar barpo qilingan. Jan. qismi keng qumliklar bilan qoplangan. Foydali qazilmalardan neft va gaz (Xovdogʻ, Kakaydi, Lalmikor, Amudaryo boʻyi tekisliklari), toshkoʻmir (Shargʻun, Hisor, Boysun, Koʻhitang togʻlarining etaklari), polimetall (Sangardak), osh tuzi (Xoʻjaikon) konlari bor. Gips, granit, argillit kabi qurilish materiallari, mineral suvli buloq koʻp. Tekislik qismining iqlimi quruq subtropik. Yozi jazirama issiq va uzoq, qishi iliq va qisqa. Yillik oʻrtacha tra 16°—18°. Iyulning oʻrtacha temperaturasi 28°.—32°, yanv.niki 2,8°—3,6°. Oʻzbekistonda eng issiq tra ham shu viloyat hududida kuzatilgan (1914 y. 21 iyunda Termizda 49,5° issiq boʻlgan). Baʼzi yillari qish ancha sovuq (—20° va hatto undan ham past). Yil davomida bulutsiz kunlarning koʻp boʻlishi va quyosh nurining tik tushishi effektiv tralar yigʻindisi yuqori boʻlishiga olib keladi. 10° dan yuqori trali kunlar tekislik qismida 290— 320 kun davom etadi. Bu esa viloyatda eng issiqsevar ekinlar (shakarqamish, ingichka tolali paxta) va mevalar yetishtirishga imkon beradi. Viloyat togʻlar orasidagi berk botikda joylashganidan bu yerda yogʻin kam. Viloyatning jan. tekisliklarida yiliga 130– 140 mm, Hisor togʻlari yon bagʻirlarida 445–625 mm yogʻin yogʻadi. Yogʻinning asosiy qismi qish va bahorda tushadi. Gʻarbiy, jan.gʻarbiy va shim.sharqiy shamollar koʻp esadi. Viloyatning jan.sharqiy qismida esadigan Afgʻon shamoli iqlimga salbiy taʼsir etadi. Viloyatning asosiy suv arteriyalari — Surxondaryo va Sheroboddaryo hamda ularning Qoratogʻdaryo, Toʻpolondaryo, Sangardakdaryo, Xoʻjaipok kabi irmoqlari. Togʻ qor va muzliklaridan, yogʻindan toʻyinadigan bu daryolar viloyat hududining shim. qismi, togʻ va tog oldi zonalarinigina suv bilan taʼminlay oladi, jan.dagi keng tekisliklarda doimiy suv tanqisligi kuzatiladi. Yer osti (artezian) suvlaridan tobora keng foydalanilmoqda. 1957—58 yillarda Uchqizil, 1959— 62 yillarda Jan. Surxon va Degrez suv omborlari, Jarqoʻrgʻon gidrotuguni qurildi. Hazorbogʻ, Daytoʻlak, Qumqoʻrgʻon, Zang kanallari, Sherobod, AmuZang mashina sugʻorish kanallari barpo etildi. Tuprogʻi tekisliklarda taqirsimon va shoʻrxok och boʻz tuproklar, togʻ yon bagʻrida turli xil boʻz tuprokdar. Oʻsimliklar dunyosi ham tabiiy sharoiti bilan bogʻliq. Jan.dagi ekin ekilmaydigan qumloq joylarda qandim, oq saksovul, cherkez, taroqbosh, yaltirbosh, yantoq, butasimonlar; daryo boʻylarida yulgʻun, jiyda, turangʻil, terak, savagʻich, qiyoq, qamish; adir va togʻlarning pastki yon bagʻirlarida bir yillik efemerlar (lolaqizgʻaldoq, nixatak); 1200–2500 m balandliklarida efemerlar bilan birga archa, pista, qayin, tol, yongoq, olma, zarang oʻrmonlari uchraydi. Bobotogʻ tizmasi yon bagʻirlarida respublikaning eng yirik tabiiy pistazorlari joylashgan. Baland togʻ zonasi subalp va alp oʻtloklari bilan band. Hayvonot dunyosi ancha boy: buri, tulki, chiyaboʻri, ayiq, jayran, qobon, yovvoyi echki, arhar, toʻqaylarda bugʻu, toʻqay mushugi, kalamush, qoʻshoyoq, yumronqoziq, koʻrsichqon, gekkon kaltakesagi, koʻzoynakli ilon (kobra), oʻq ilon, jayra, qushlardan ular (togʻ kurkasi), qirgʻovul, mayna, qaldirgʻoch, gʻoz, oʻrdak, soʻfitoʻrgʻay, chil, kaklik bor. Daryo va suv omborlarida har xil baliq koʻp.
Qator 167:
Surxondaryo viloyatida yashagan mashhur muhaddis Imom Termiziy hadislarni toʻplab bir qancha asarlar yaratgan. "AlJomiʼ assahih" yoki "Sunani Termiziy", "Kitob alilal", "Kitob azzuxd" va boshqa shular jumlasidandir. U Imom Buxoriyning mashhur shogirdi va izdoshi hisoblanadi.
 
Surxondaryoning Oltinsoy hududida tasavvuf ilmining pirlaridan boʻlgan Soʻfi Olloyo’rOlloyoʻr, Xoʻjaipok oma (asl nomi — Abdurahmon bin Avf Abu alKurayshiy azZuhriy), Sayd ibn Vaqqos, Mavlono Zohid Xalifa bobo kabilarning xoklari bor.
 
Surxon vohasida 10—12-a.larda yashab oʻtgan Daqiqiy, Farruhiy, Adib Sobir Termiziy kabi yirik shoirlar mashhur.
Qator 252:
{{manbalar}}
 
<ref></ref>== Havolalar ==
* [http://www.gov.uz/ru/regional_authorities/158 Surxondaryo vilouayi hokimiyati]
* [http://termez.connect.uz/surxon/surxondaryo.htm termez.connect.uz]
 
{{O`zbekistonOʻzbekiston}}
{{Surxondaryo viloyati}}