Haj: Versiyalar orasidagi farq

'''Haj''' (arab. — ziyorat) — islomning 5 asosiy ruknidan biri<ref>[http://www.religio.ru/lecsicon/21/166.html Паломничество в Мекку]</ref>. Haj qilish es-hushi butun, sogʻlom, balogʻat yoshiga yetgan va oilasi nafaqasidan tashqari safar xarajatlariga kifoya qilgudek mablagʻi boʻlgan har bir musulmonga (umrida bir marta) farz qilingan. Haj qiluvchi kishilar [[miyqot]] (ehromni bogʻlash uchun oldindan belgilab qoʻyilgan maxsus joy)dan boshlab tozalanib, sochlarini olib yoki qisqartirib [[Makka]]ga borish uchun hozirlik koʻradilar. Soʻngra ehromga kirib 2 rakat [[namoz]] oʻqiladi. Hajda [[KaʻbaKaʼba]] 7 marta tavof qilinadi. Ziyoratchilar [[hajar al-asvad]] (qora tosh)ni oʻpib, keyin [[Safo va Marva tepaliklari]] orasida 7 marta yuguradilar, soʻngra [[zamzam suvi]]dan ichadilar. [[Arafa kuni]] (zulhijja oyining 9-kuni) Hajning asosiy marosimi — [[Arafot vodiysi]] va tog'idatogʻida turish (vuquf) boshlanadi. Ziyoratchilar u yerda xutba eshitadilar, ibodat qiladilar va namoz oʻqiydilar. Bu turish kun botguncha davom etadi. Soʻngra hojilar [[Muzdalifa vodiysi]]ga yoʻl oladilar. U yerda tongga qadar ibodat bilan mashgʻul boʻlinadi. Zulhijja oyining 10-kuni ([[qurbon hayiti]]) dan boshlab 3—4 kun [[Mino vodiysi]]da [[shayton]]larga tosh otiladi va jonliq soʻyib qurbonlik qilinadi. [[Madina]]ga borib [[Muhammad (sav)]] qabrini ziyorat qilish ham Haj vaqtida bajariladigan amalga aylangan. Bir kishi boshqa odam uchun Haj arkonlarini ado etishi ham mumkin. Bu hajji badal deb ataladi. Vafot etgan odam hamda moddiy taʼminlangan, ammo salomatligi yoki qariligi tufayli Haj ziyoratiga bora olmaydiganlar uchun hajji badal qilish mumkin boʻladi.

[[Hadis]]ga koʻra, Haj qilishning asosiy qoidalari Muhammad (sav) tomonidan [[632-yil]]i "Vidolashuv Haji" (Hajjat alvadoʼalvadoʻ)da belgilab berilgan. Keyinchalik asosiy huquqiy mazhab namoyandalari Haj ziyorati qoidalarini islom manbalari asosida batafsil ishlab chiqqanlar.

Bu ibodatlar bandaning gunohlardan poklanishi uchun katta sinovdir. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam:''' «Kim bu Uy ([[Baytulloh]])ga kelib, yomon so'zlarnisoʻzlarni so'zlamasasoʻzlamasa va fosiqlik kilmasa, onasidan yangi tugʻilgan kunidagi kabi (uyiga) qaytadi» '''(Imom Muslim, 2/ 983; «Sahih ut-Termiziy», 1/ 245).

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam [[Amr ibn Os]] raziyallohu anhuga: '''«...Hajning xam o'zidanoʻzidan avvalgi narsa (gunox) larni yo'kotishiniyoʻkotishini bilmaysanmi?!»'''- dedilar (Imom Muslim, 1/ 112).

Rasulullox sollalloxu alayxi va sallamdan: «Kaysi amal afzaldir?» deb so'ralganidasoʻralganida:

- «Allox yo'lidagiyoʻlidagi jixod».

- «Mabrur (Allox tarafidan bekamu-ko'stkoʻst kabul kilingan) xaj»- deb javob berganlari nakl kilingan (Fatxul-Boriy», 3/ 381).

Abdullox ibn Mas'udMasʼud raziyalloxu anxu dedi: '''«Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam dedilar: «Umra va xaj kilishda davom etingiz! Chunki xaj ila umra boskon oltin va kumush ustidagi kirlarni ketkazganidek, fakirlik va gunoxlarni ketkazadi. Mabrur xajning jannatdan boshka mukofoti yo'kdiryoʻkdir»''' (Nasoiy, Termiziy, ibn Mojja, imom Axmad va boshkalar rivoyat kildilar. Alboniy «Saxixu ibn Mojja» da saxix dedi, 2/553).

Abu Xurayra dedi: '''«Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam: Alloxning karvoni uchtadir: Goziylar, xojilar va umra kiluvchilar»- dedilar»''' (Alloma Alboniy, «Saxixun-Nasoiy», 2/ 557; «Saxixul-Jome'Jomeʼ», 6/108 da bu xadisni saxix degan).

Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam dedilar: '''«Allox yo'lidayoʻlida jixodga chikkan, xaj va umra kilgan odamlar Alloxning karvonidirlar. Allox ularni chakirdi va ular chakirikka itoat kilib keldilar. Ular xam Undan tiladilar va U xam ularning tilaklarini berdi»''' (Ibn Xibbon, ibn Mojja va boshkalar rivoyat kildilar. Alboniy «Saxixu ibn Mojja», 2/ 149 va «al-Axadisus-Saxixa», 4/ 433 da bu xadisni saxix dedi).

Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam dedilar: '''«Alloxning Arafa kunidagi kabi jaxannamdan kullarini ozod kiladigan boshka bir kun yo'kdiryoʻkdir. U kunda Allox juda xam yakin keladi va xoji kullarini farishtalarga maktaydi va: «Ular (duo kilib) nimalarni tiladilar?»'''- deydi» (Imom Muslim rivoyati, 2/983).

''Xaj – Allox ta'oloningtaʼoloning Kitobi, rasulullox sollalloxu alayxi va sallamning sunnati va ummatning ijmo'siijmoʻsi bilan farz bo'lganboʻlgan ibodatdir.''

Allox ta'olotaʼolo Kur'onKurʼon Karimda dedi:

'''«... Ka'baniKaʼbani xaj (kasd) kilish, yo'ligayoʻliga kodir bo'lganboʻlgan odamlar zimmasidagi Alloxning xakkidir...»''' (Oli Imron: 97).

Oisha raziyalloxu anxo: «Ey, Alloxning rasuli, xotin-kizlarga xam jixod bormi?»- deb bergan savollariga rasulullox solalloxu alayxi va sallam: «Xa, ularga urushi bo'lmaganboʻlmagan jixod bor. U – xaj va umradir» - deb javob berdilar (Ibn Mojja va imom Axmad rivoyatlari: «al-Musnad, 6/156. Alboniy bu xadisni «Saxixu ibn Mojja» kitobida saxix dedi 2/151).

Islom ummati xajning shar'iysharʼiy ibodat ekaniga ijmo'ijmoʻ kilgan.

Xaj va umra besh shartga ega bo'lganboʻlgan odamlar uchun xayotlari davomida bir marta farzdir.

Chunki Allox ta'olotaʼolo: «Mushriklar najasdirlar va bu yildan so'ngrasoʻngra Masjidul-Xaromga yakinlashmasinlar»- deb amr kilgandir (Tavba: 28).

Abu Xurayra raziyalloxu anxu dedi: «Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam Abu Bakr raziyalloxu anxuni amir kilib xaj kilish uchun yuborgan gurux ichida meni: «Bu yildan so'ngrasoʻngra xech bir mushrik xaj kila olmas va Baytulloxni yalangoch odam tavof eta olmas!»- deb e'loneʼlon kilishim uchun yubordilar» («Fatxul-Boriy», 3/483; Imom Muslim rivoyati, 2/982; Navaviy sharxi, 9/115).

=== Ikkinchi shart: Aklli bo'lishboʻlish. ===

Boshka ibodatlarda bo'lganiboʻlgani kabi xajda xam, bandaning aklli bo'lishiboʻlishi shart kilinadi. Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam dedilar: «Kalam uch kishidan ko'tarilgankoʻtarilgan (ya'niyaʼni ularga gunox yo'kdiryoʻkdir): akli ketgan aklsiz xushiga kelguniga kadar, uxlagan uygongunicha va bola balogat yoshiga etguniga kadar» («Sunan» mualliflari va imom Axmad rivoyat kildilar. Alboniy bu xadisni saxix dedi. «Irvaul-Galil», 3/3-7).

Balogat yoshiga etmagan bolalarga xaj kilish farz emasdir. Birok, xaj kilsalar ota-onalariga savob yoziladi. Bir xotin bolasini ko'taribkoʻtarib, rasululllox sollalloxu alayxi va sallamga karata: «Buning xaji xaj bo'ladimiboʻladimi?»- deb savol berganida, rasulullox sollalloxu alayxi va sallam: «Xa, sen uchun xam savob bo'ladiboʻladi»- deb javob berdilar («Fatxul-Boriy», 4/71, Imom Muslim: 2/974).

Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam dedilar: «Biron bir bola xaj kilsa, balogat yoshiga etganidan so'ngsoʻng xaj kilishi farzdir. Biron bir kul xaj kilsa, ozodlikka (erishib, xur bo'lganidanboʻlganidan so'ngrasoʻngra) xaj kilishi farzdir» (Fatxul-Boriy»: 4/71; «Irvaul-Galil»: 4/156).

=== To'rtinchiToʻrtinchi shart: To'laToʻla erkinlik. ===

Kul va cho'riningchoʻrining xaj kilish farz emasdir. Xaj kilsa, xaji durustdir, ammo farz ibodat o'rnigaoʻrniga o'tmasoʻtmas. Yukoridagi xadis bunga dalildir.

=== Beshinchi shart: Imkonli bo'lishboʻlish. ===

Xaj, xaj kilinadigan makonlarga borish imkoni bo'lganboʻlgan kishilar uchungina farzdir. Yo'llariYoʻllari osuda, xaj kilishga etarli molu-mulki bo'lmaganboʻlmagan odamlarga xaj kilishlari farz emasdir.

Xotin-kizlar uchun aloxida bitta shart bordir. U – maxramlarining bo'lishidirboʻlishidir. Maxramlari – ularning otalari, aka-ukalari, togalari, amakilari, o'gillarioʻgillari, erkak nabiralari, umr yo'ldoshlaridiryoʻldoshlaridir. Bu shart, odamlar bilan bir gurux ichida borib-kelishlariga karamay, garchi ular o'rtasidaoʻrtasida xotin-kizlar ko'pkoʻp bo'lsaboʻlsa xam, sokit bo'lmaydiboʻlmaydi.

Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam dedilar: «Xech bir erkak xotin-kizlar bilan, ularning maxramlari bo'lmasaboʻlmasa, safarga chikmasin. Xotin-kiz fakatgina maxrami bilangina safar kiladilar» («Fatxul-Boriy», 6/143; Imom muslim rivoyati, 3/978).

Shuni xam eslatishimiz kerakki, agar xotin-kizlar maxramsiz xaj kilsalar, xajlari farz xaj o'rnigaoʻrniga o'tadioʻtadi. Birok, bu xotin-kizlar maxramsiz xaj kilganlari uchun gunoxkor bo'ladilarboʻladilar.

Mazkur besh shartni o'zidaoʻzida ko'rgankoʻrgan xar bir odam, vaqtni boy bermay xaj kilishga shoshilishi kerak. Chunki rasulullox sollalloxu alayxi va sallam farz bo'lganboʻlgan xajni kasd etib: «Xaj kilish uchun shoshilingiz! Chunki sizlarning xech biringiz nimalarga duch kelishingizni bilmaysiz»- dedilar (Imom Axmad rivoyati, 1/14, Alboniy, «Irvaul-Galil», 4/168; «Saxixu Abi Dovud», 1/325; «Saxixu ibn Mojja», 2/147).

Umar raziyalloxu anxudan nakl kilinadi. U zot dedilar: «Shu o'lkalargaoʻlkalarga ba'zibaʼzi odamlarni yuborsam va ular imkoni bo'laboʻla turib xaj kilmayotgan kimsalarni aniklab, ularga jizya-solik belgilashlarini o'ylaboʻylab turibman. Unday odamlar musulmon emaslar, ular musulmon emaslar» (Ibn Xajar, «at-Talxisul-Xabir», 2/223).

U zotdan kuyidagi xabar xam nakl kilingan: «Imkoni bor, yo'llariyoʻllari xavfsiz va to'latoʻla xurriyat soxibi bo'laboʻla turib, xaj kilmagan odam, xohlasa yaxudiy, xohlasa nasroniy bo'libboʻlib o'lsinoʻlsin!» (Bayxakiy, «as-Sunan al-Kubro, 4/334; Ibn Xajar, «at-Talxisul-Xabir», 2/223).

Kasalligi, o'taoʻta kariligi yoki boshka bir sabab bilan o'zioʻzi xaj kila olmaydigan odamlarning xaj kilish vakolatini boshkalarga berishlari mumkin. Xajjatul-vado'davadoʻda otasining o'taoʻta kariligi sababli xaj kila olmaganini eslatgan va uning nomidan xaj kilishni xohlagan bir ayolga rasulullox sollalloxu alayxi va sallam: «Uning o'rnigaoʻrniga xaj kil!», degan edilar (Imom Muslim rivoyati, 2/974).

Vakolat bilan xaj kiladigan odam, Alloxdan ko'rkkankoʻrkkan xamda xaj va umra axkomlarini yaxshi bilgan bo'lishiboʻlishi kerak. Bundan tashkari, u, xaj vakolatini bergan odamning majburiyatini ado etayotganini to'latoʻla xis etishi kerak.

{{reflistManbalar}}