Temir rudalari: Versiyalar orasidagi farq

'''Temir rudalari''' - tarkibidagi [[temir]] miqdori[[miqdor]]i va birikmalari[[kimyoviy birikma|birikma]]lari undan temirni ajratib olishga texnik imkoniyat yetarli va [[iqtisodiyot|iqtisodiy]] jihatdan maqsadga muvofiq boʻlgan tabiiy [[mineral]] hosilalar. Temir rudalari[[ruda (mineral hosila)|ruda]]lari mineral [[tuzilma|tarkibi]], temir miqdori, foydali va zararli aralashmalari, hosil boʻlish sharoitlari va sanoatdagi[[sanoat]]dagi xossalari jihatidan xilmaxildir. Muhim rudali minerallari: [[magnetit]], magnomagnetit, [[titanmagnetit]], [[gematit]], gidrogematit, [[gyotit]], gidrogyotit, [[siderit]], [[temirli xloritlarxlorit]]lar. Tarkibi, kelib chiqishi va sifati boʻyicha Temir rudalari gʻar xil boʻlib, sanoatda foydalaniladigan turlarida temir miqdori 16% dan 72% gacha oʻzgaradi va shunga qarab boy (GʻeҒе 50% dan ortiq), oddiy (GʻeҒе 25—50%) va kambagʻal (GʻeҒе 25% dan kam) rudalar farq qilinadi. Odatda, Temir rudalari tarkibida zararli [[qoʻshimcha]] elementlar ([[oltingugurt]], [[fosfor]], [[mis]], [[margimush]], [[qoʻrgʻoshin]], [[rux]]) uchrab, ularning miqdori 0,1—0,3 dan (S, P, Si) hamda 0,05—0,09% dan (Ag, Zn, Sn, Pb) oshea ruda sifatiga salbiy taʼsir koʻrsatadi. Temir rudasi tarkibida foydali elementlar (Ni, Co, Mp, Sg , Ti, Ni, V va boshqalar) xam mavjud boʻlib, ular (Mn, Cr, Ni) miqdorining maʼlum darajaga koʻpayishi poʻlat sifatini oshirsa, Ti, V, Co kabilar esa, qoʻshimcha foydali element sifatida ajratib olinishi mumkin. Temir rudalari choʻyanni[[choʻyan]]ni tabiiy koʻrinishda yoki [[rudalarni boyitish|boyitilgandan]] soʻng eritish uchun ishlatiladi. Tarkibida 50% dan kam GʻeҒе boʻlgan Temir rudalari, asosan, magnit separatsiyasi yoki [[gravitatsion boyitish]] metodi bilan (Fe 60% gacha) boyitiladi. Temir rudalari konlari[[kon]]lari kelib chiqishi jihatidan 3 guruhga: [[magmatogen konlar|magmatogen]], [[ekzogen konlar|ekzogen]] va [[metamorfogen konlargakonlar]]ga boʻlinadi: magmatogen (Uralda[[Ural (oʻlka)|Ural]]da Kusinsk, [[Kachkanar skarnlaritemir ruda konlari|Kachkanar]] [[skarnlar]]i; JARda[[Janubiy Afrika Respublikasi|JAR]]da Bushveld konlari majmuasi; Qozogʻistonda[[Qozogʻiston]]da Sokolov, Sarbay konlari va boshqalar), ekzogen (Qrimda[[Qrim]]da [[Kerch]]; Qozogistonda Ayat; Uralda Alapayevsk konlari va boshqalar) va metamorfogen (Rossiyada [[Krivoy Rog temir ruda havzasi|Krivoy Rog]] , [[Kursk magnit anomaliyasi]]; Avstraliyada[[Avstraliya]]da Xamereli va boshqalar). Temir rudalari, asosan, choʻyan, [[poʻlat]] va turli [[ferroqotishmalar|ferrokrtishmalar]] olishda, qisman tabiiy [[boʻyoqlar]] sifatida hamda [[burgʻilash]] quduklarida[[quduq|quduk]]larida burgʻilash suyuqligini ogʻirlashtiruvchi qoʻshimcha sifatida ishlatiladi. Temir ruda konlarining eng yirik zaxiralari[[zaxira]]lari (80% dan koʻprogʻi) Rossiya, [[Braziliya]], [[Kanada]], Avstraliya, [[AQSH]], [[Hindiston]], JAR, [[Shvetsiya]] va Fransiyada[[Fransiya]]da joylashgan. Oʻzbekistonda[[Oʻzbekiston]]da uncha katta boʻlmagan Temir rudalari konlarining bir nechtasi maʼlum boʻlib, ulardan sanoat ahamiyatiga moliklari magmatogen genezisli magnetitgematit tarkibli [[Surenota]] ([[Toshkent viloyati]]) hamda asosan, titanmagnetitli[[titanmagnetit]]li [[Tebinbuloq temir koni]] ([[Qoraqalpogʻiston]]) shular jumlasidandir.