|
'''Iskandariya''', Aleksandriya — MAP shim.dagishimolidagi shaharshaxar, Iskandariya muhofazasining maʼmuriy markazi. Oʻrta dengiz sohilida, Nil daryosi delta-sining gʻarbiy qismida. Aholisi 3,4 mln. kishi (1996).
Mil.Miloddan av.avvalgi 332—331 y.lardayillarda Aleksandr Makedoniyalik qurdirgan, Ptolemey davrida (mil. av. 305 — 30 y.lar) Misr poytaxti boʻlgan. Antik dunyoning ilmiy va madaniy markazlaridan biri. 1-a.daasrda I.Iskandariya eng katta shaharlardan (Rimdan keyin) boʻlib, unda taxminan 1 mln. aholi yashagan. I.daIskandariyada dunyoda eng boy ku-tubxonakutubxona boʻlgan [q. Aleksandriya (Iskan-dariya) kutubxonasi]. 7-a.daasrda I.niIskandariyani arablar egallagan. Qohira sh.shaxri qurilgach (961 y.), I.ningIskandariyaning mavqei pasaydi. 1517 y. I.Iskandariya usmonli turklar tasarrufiga oʻtdi. Muhammad Ali davrida (19-a. boshlari) I.daIskandariyada katta qurilishlar amalga oshirildi; kemasozlik korxonasi qurildi va Mahmudiya kanali qazildi. 1856 y. I.Iskanariya bilan Qohira oʻrtasida t. i. oʻtkazildi. Angliya Misrni bosib olgach (1882 i.), I.daIskanraiyada chet el banklari, kompaniyalari, vakolatxonalari ochildi; portdan Angliya harbiy kemalari turadigan joy sifatida foydalanildi. ShaharShaxar Misr milliy ozodlik harakatlarining (20-a.ning 20—50-y.lari) asosiy markazlaridan biri boʻlgan.
I.Iskandariya iqtisodiy mavqei jihatidan mamlakatda Qohiradan keyin 2-oʻrinda. Yirik transport va savdo markazi. T. y. va avtomobil yoʻllari tuguni. MARning asosiy dengiz porti (okean kemalari ham kira oladi); kema katnaydigan Mahmudiya kanali orqali Nil bilan bogʻlangan. Suvaysh sh.dan I.gaIskandariyaga Qohira va Tanta orqali neft quvuri oʻtkazilgan. I.Iskandariya porti orqali mamlakat tashqi savdo yuklarining 80 % oʻtadi (yuk ortib-tushirish 20 mln. t). Kema-sozlik va kema remonti, mashinasozlik va metallsozlik, neft, kimyo, sement, radio-texnika, toʻqimachilik, oziq-ovqat, koʻn poyabzal sanoatlari, hunarmandchilik rivojlangan.
I. eski shahar va yangi shahardan iborat. I.ning qad. qismida koʻchalar toʻgʻri toʻrtburchak asosida kesishgan (mil. av. 4-a.da yunon meʼmori Deynokrat loyihasi asosida bunyod etilgan); Pompey (yoki Diokletian) kolonnasi deb ataluvchi ustun, nekropollar, katakombalar saqlangan. I. bilan damba (koʻtarma) orqali tutashtirilgan Faros o.da mil. boshlarida "dunyoning„dunyoning yetti moʻʼjizasi"moʻjizasi“ dan biri sanalgan minora (mayoq) boʻlgan (hoz. uning oʻrnida arablar bunyod etgan qalʼa qoldiklari bor). I.ning yangi qismida keng koʻchalar, xushman-zara dengiz boʻyi, zamonaviy koʻp qavatli shinam binolar, savdo muassasalari, dengiz vokzali, masjidlar, qasr-muzeylar (Ras at-Tin, 19-a. boshi; Muntazo saroyi, 20-a. boshi; Muhammad Ali muzeyi, 20-a.), At-Tahrir markaziy maydoni (19-a. 2-yarmi), universitet, ilmiy tadqiqot institutlari, koʻplab muzey (jumladan, dengiz muzeyi, nafis sanʼat muzeyi), Milliy kutubxona va b. bor.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
== Manbalar ==
|
