Holokost: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 43:
[[Yugoslaviya]]da. [[Belarus]]da esa 800 mingdan koʻp yahudiylar qirgʻin qilingan.
Ayrim hududlarda genotsidni aniq bilib boʻlmaydi (asosan [[Sharqiy Yevropa]]da), bu maʼlumotlar yoʻqligi sabab ayrim qiyinchliklarni tugʻdiradi, hamda davlatlatlarning chegaralari va "fuqaro" tushunchasi har xiligi sababidan.оо
Hatto [[Osvensim (konsetratsion lager)|Osvensim]]da qurbonlar aniq sonini aytib boʻlmaydi, hisob qilingan boʻlsa ham, har xil sonlarni aytishadilar: toʻrt milliom ([[Nyunberg jarayoni]] harbiy jinoyatchilar ustidan, [[1946]])<ref name="nurnberg"/>; ikkin-uch million (esesovlar [[Pery Broad| P. Broad]] va F. Entress maʼlumotlariga koʻra); 3,8 million (chexoslovak olimlar O. Kraus va E. Kulka maʼlumotlariga koʻra); bir milliom ([[Raul Hilberg]]); ikki million (Lyusi Davidovich va m. Gilbert); 1,1-1,5 million (F. Piper, [[Polsha]]); 1,4-1,5 million (G. Uellers, [[AQSh]] [[Yehuda Bauer]] [[Isroil]]).
Qator 136:
Rossiyaning janubida va Kavkazning Shimolida yahudiylarning qirgʻin qilinishi 1942-yili yozda natsislar tomonidan boshlangan. 11-avgust 1942-yili [[Zmiyevskaya balka|Rostov-Donda ommabop oldirishlar]] boshlandi. Yahudiylarni hamda keyingi kunda (12-avgust) va shaharning ozod etilishigacha yoʻq qilganlar. Rostov-Don shahridagi yahudiylarning umumiy halok boʻlgan soni har xil mutaxassislar aytishicha 15 000 dan 28 000-30 000 kishi boʻlishi mumkin. Birinchi kundayoq Znieyevskaya balkada 13 000 yaqin yahudiylar oldirilgan edi. Umumiy qilib etilganda uchta muxtoriyat respublikalarida va RSFSRning uch viloyatida, yoz-kuzning 1942 bosib olgan hududlarida 70 000 yaqin yahudiylar halok boʻlgan{{sfn|Альтман, Холокост и еврейское сопротивление|2002|с=193}}.
==========
{{main|Batamom qaror}}
1941-yili 31-iyul [[Hermann Göring]] [[Reinhard Heydrich]] qaror bergan edi, bu qaror "yahudiylar savolini batamom yechish" haqida qaror edi<ref>[http://www.ghwk.de/fileadmin/user_upload/pdf-wannsee/russ/Pismennoe_polnomochie_Geringa_Geidrikhu_ot_31_ijulja_1941_goda.pdf Письменное полномочие Геринга Гейдриху от 31 июля 1941 года.]</ref>.
[[1941]]-yili oktabr oyida yahudiylarni Germaniyadan surgun qilish boshlandi, ularni Polsha, Boltiq davlatlari va Belarusga surgun qildilar.
[[1942]]-yili [[Vanzey konferensiyasi]]da "[[Batamom qaror|Yahudiylar savolining batamom qarori]]" tasdiqlangan edi. Bu qaror eʼlon qilinmadi, va kamdan kam odam (yahudiylarnin oʻzi ham) bu qaror haqida bilgan edi, sababi ular XX asrdagi bunaqa boʻlishiga ishonmagan edi. Germaniya, Fransiya, Gollandiya, Belgiya yahudiylarini shaqrga surgun qilishdilar, yaʼni Polshaning lager va gettolariga, ularga bu koʻchish vaqtinchalik deb aytib. Polshada [[olim lageri|olim lagerlari]] barpo etilgan edi, ular koʻp odam turishiga moslashmagan edi, faqatgina odamlarni yez oldirishga edi. Birinchi qurilgan olim lagerlari bu ([[Kulmhof|Helmno]]) va [[Beljets (konsentratsion lager)|Beljets]] boʻlgan, bu lagerlari 1941-yili oktabrda tanlab boʻlingan edi. Yahudiylarni Polshadi yoʻq qilishligi "[[Reinchard operatsiyasi]]" deb nomlandi, 1942-yili mayda [[Praga]] shahrida oʻldirilgan [[Reinhard Heydrich]] nomiga bagʻishlab.
1941-yilning dekabr boshida [[Kulmholf]] olim lageri birinchi boʻlib ishga tushdi. U yerda yahudiylarni [[is gazi]] bilan oʻldirishgan edilar, yaʼni yopiq yuk mashinasi — "odamhoʻr"da<ref>[http://www1.yadvashem.org/education/entries/russian/54.asp Хелмно]</ref>.
1942-yili iyulda [[Varshava gettosi|Varshava gettolaridan]] ommabop surgun qilish boshlandi, ularni [[Treblinka]] olim lageriga surgun qildilar. 1942-yili 130sentabrgacha gettolardan surgun qilingan yoki oʻlganlar soni 300 ming yahudiylar edi.
[[Lodz]] shahridagi gettoda 160 000 yahudiylar ushlab turilgan edi. Bu getto sekindan yoʻq qilinishi boshlandi: birichi surgun Xelmnoga yanvar va may oylari orasida 1942-yili boʻlgan edi (55 ming yahudiylar Lodzdan va provinsiya shaharlarda yaʼni [[Kalish]] rayonidan edi), keyinchalik surgunlar Xelmnoga va boshqa olim lagerlariga boʻlib oʻtdi, 1-sentabr 1944-yili esa u getto toʻliq yoʻq qilingan edi. [[Kyublin]] shahrining yahudiylari Beljets olim lageriga surgun qilingan edi. Bu surgun 1942-yili 17-mart va 14-aprel kunlari boʻlib oʻtgan edi, bu surgunda 37 000 yahudiylar olimga olib borilgan edi, qolgan toʻrt ming yahudiylar esa Maydan-Tatarskiy gettosiga konsetratsiylashtirilgan edi. [[1942]]-yili mart oyida [[Lyublin voyevoligi]]dan Beljetsga hamma yahudiylar oʻtkazilgan edi; hamda Gʻarbiy Ukrainadan poyezlar kelishni boshladi. [[Lvov]]dan 1942-yili mart oyida Beljetsga 15 ming yahudiylar surgun qilindi, avgust oyida esa yana 50 ming yahudiylar.
1942-yili iyun va oktabr oylarida [[Krakov]]dan koʻplab yahudiylar Beljetsga surgun qilindi; 1943 yili mart oyida qolgan yahudiylarni esa Krakovdagi ish lageri [[Plashovga]] surgun qilishdilar, qolgan uch nimg kishini Osvensimga. 1942-yili sentabrda koʻplab yahudiylar [[Treblinka (konsentratsion lager)|Treblinkaga]] Sharqiy Polsha, [[Radom]], [[Kelts]], [[Chenstoxova]]dan shu lagerga surgun qilindilar. Radom tumanida 300 ming yahudiydan 1942-yilning ohirida faqat 30 mingtasi qolgan edi.
[[File:Stroop Report - Warsaw Ghetto Uprising 06b.jpg|thumb|200px|[[ Jürgen Stroop]] hisobatidan, u [[Varshava gettosidagi qoʻzgʻolon]]ni bostirish uchun boshqargan edi. Asl imzo bunday deyilgan edi: "Kuch bilan chiqarilganlar"]]
1942-yili Gʻarbiy va Sharqiy Yevropaning koʻp sonli yahudiylari yoʻq qilingan edi. Sovet armiyasi 1943-yilda urushda gʻalabalar qozonganidan soʻng, aynan [[Staliningrad jangi]]da va [[Erwin Rommel]] qoshinlari magʻlub boʻlgandan soʻng nemislar yahudiylarni qirgʻin qilishni tezlashtirdilar.
Sovet armiyasini gʻarbga tez yurganidan soʻng, nemislar oʻzining orqasidan oxirgi getto va ish lagerlari izini yoʻq qilishni boshladi. Bunga maxsus guruh tuzilgan edi ([[Sonderaktion 1005]]), ular jasatlrni ommabop otilgan joylarda yogʻish bilan shugʻulgan edilar<ref name="ЭЕЭ"/>.
Deyarli hamm getto va lagerlar muvaffaqiyat bilan yoʻq qilingan edi, Litva, Ukraina, Belarus, Latviya, Polsha hududlarida ayrimlari qolgan edi (masalan [[Vilnus gettosi]]da qoʻzgʻolonini bostirgandan soʻng 1943-yil 23-sentabr ular Estoniya lagerlariga surgun qilingan edi); Yahudiylarni [[Italiya]], [[Fransiya]], [[Niderlandlar]], [[Belgiya]], [[Slovakiya]] va [[Gretsiya]]dan ommabop surgun qilinshlar boshlandi. Ularni Osvensimga 1944-yilning oktabr oyigacha surgun qildilar. Oxirgi ommabop yahudiylarga qarshi operatsiya 1944-yili oktabrda boʻldi, [[Xolokost Vengriyada|Vengriyada yahduylarni]] yoʻq qilish edi, bu operatsiya 1944-yil may oyida boʻlib oʻtdi<ref name="ЭЕЭ"/>.
=====Urushning tugashi=====
Ayrim mutaxassislar aytishicha, yahudiylarni [[1943]]-[[1945]] yillari yoʻq qilish dasturlari uchdan ikki qismi qilingan edi (Germaniyaning 1945-yili may oyida kapitulyatsiya boʻlganigacha). Ish kuchlari yetmasligi va odamlarni bemaʼnosiz oldirish 1943-1944 yillari ayrim natsislar "batamom qarori" toʻgriligi emasligida shuxbalandilar. 1943-yili [[Heinrich Himmler]] tirik qolgan yahudiylarni urush foydasida ishlatish haqida qaror berdi. Hatto Himmler siyosat tomonidan yordam beradigan yahudiylarni ozod qilishi mumkinligini aytdi, shu jumlada separat tarizda Gʻarb bilan muzokoralar oʻtgazish yoki koʻp pulga sotib olinadigan yahudiylarni ozod qilish. ([[Tovar uchun qon]]i qarang).
Urushning oxirgi bosqichida, Germaniya urushda taslim boʻlishi aniq boʻlganda, ayrim natsist rahbarlar yahudiylarni ishlatishga kirishgan edilar, ayrimlari esa (shu jumlada Gitler ham) ularni toʻliq yoʻq qilishiga kirishdilar<ref name="ЭЕЭ"/>. [[Standartenführer]] (Shtandatenfyurer) [[Dieter Wisliceny]] [[Nyunberg jarayoni]]da unga [[Adolf Eichmann]] 1945-yili fevral oyining oxirida yahudiylar oldirilgan sonini 5 million kishi degan. <ref>{{цитата|автор=[[ru:Стенограмма допроса Дитера Вислицени|из допроса Дитера Вислицени на Нюрнбергском процессе]]|
Вопрос: Когда вы в последний раз видели Эйхмана?<br>
Ответ: В последний раз я видел Эйхмана в конце февраля 1945 года в Берлине. Он сказал тогда, что если война будет проиграна, то он покончит жизнь самоубийством.<br>
Вопрос: Называл ли он тогда общее число евреев, которые были убиты?<br>
Ответ: Да, он высказался тогда очень цинично. Он сказал, что он с улыбкой прыгнет в могилу, так как он с особым удовлетворением сознает, что на его совести около 5 млн человек}}</ref>.
[[Heinrich Himmler]]ning [[Poznan]]dagi nutqidan, 1943-yil 4-oktabr:
{{quote|mualif=[[Heinrich Himmler]]ning [[Poznan]]dagi nutqidan, 1943-yil 4-oktabr.<ref>[http://www.megapolis.org/israel/ind147.html Все об Израиле на русском языке]</ref>|
Men bu yerda ular bilan bu qiyin bob haqida ochiq gapiraman... Oʻzimizning oramizda biz ochiq galashamiz, lekin buni oshkora ravishda qilmasakda... Men yahudiylarni surgun qilishi haqida, yahudylarni qiʻrgin qilinishligini nazarda tutmoqdaman...
Faqat ayrim odamlar bu yerda jasadlar toʻplanib yotganligi nimaligini tushunishadi, — bu yuz, besh yuz, ming jasadlardir... Buni hammasini chidash va saqlash kerak, — mani nima bizning hulqimizni tobladi. Bu bizning tariximini sharafidir, bu hech qachon yozilmagandir va yozilmaydiham.}}
=== Holokost va kollaboratsionizm ===
| |||