Holokost: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 176:
=== Holokost va kollaboratsionizm ===
{{main|Kollaboratsionizm Ikkinchi jahon urushida}}
Germaniya bosib olgan hududlarda yahudiylar boʻlmagan mahalliy aholini roli bor edi. Minglab mahaliy aholi [[hilfspolizei]]da (qoʻshimcha politsiya) ishlaganlar, bu politsiya istilochi tomonidan yaratilgan, ular getto qorovuligida ishlaganlar, yahudiylarni oldirish joyida kuzatib borganlar. Mahaliy politsiya yahudiylarni olim lageriga oborish bilan shugʻulangan, Vengriya, [[Slovakiya Respublikasi (1939—1945)|Slovakiya]], [[Vishi Fransiyasi]] nazorat qilingan hududlarda. Olim lagerida ishlagan qoʻrovullar oʻz ixtiyor bilan kelgan odamlar edi va [[Travnik]] lageriga tayyorlangan fuqaro aholisi<ref name=autogenerated1>[http://kuzhist.narod.ru/Trawniki/Trawniki.html «Травники» — украинцы в охране фашистских концлагерей]</ref><ref>United States Holocaust Memorial Museum — [http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10007397 Trawniki]
</ref>.
Koʻp tinch yashovchi fuqarolar istilochilarga bekingan yahudiylar haqida xabar qilgan va oʻlgan yahudiylarni mol mulikni oʻzlari olib olgan, hamda ularning uyiga koʻchib olganlar. Axir tinch fuqarolar yahudiylarni oʻzlari istilochilarsiz oldirgan kezlari ham boʻlgan. ([[Holokost Lvovda]], [[Holokost Litvada]], [[Evdabadagi qirgʻin]] maqollarini qarang). [[Mustaqil Xorvatiya mamlakati|Xorvatiyada]] nemislar aytishmasa ham yahudiylarni oldirish holatlari boʻlgan ([[Ustashi]] maqolasini qarang)
Shu kezlarda yahudiylar boʻlmagan fuqarolar [[Dunyo xalqlari taqvodorlari| yahudiylarga yordam bergan kezlari]] ham boʻlgan.
==== Yudenratlar va yahudiy politsiyachilar ====
{{main|Yahudiy kollaboratsionizm Ikkinchi jahon urushida|Yudenrat|Yahudiy politsiyasi}}
Har bir bosib olingan hududlarda nemis bosib olish hukumati tomonidan yahudiy maʼmuriyat oʻz-oʻzini boshqarish organlari tuzilgan edi, yaʼni [[yudenrat]]lar ([[Nemis tili | nem.]] [[:de:Judenrat]]) — "yahudiy maslahatchilari". Alohida boʻlgan yudenrat belgilangan getto, hududlar va hamda butun mamlakatga javob berishi mumkin edi. Yudenratlar hoʻjalik ishlari, gettoda tartiblik, pul yigʻish, ish lagerlarida ishlash uchun nomzodlar va hamda istilochilarning qororlarini bajarish vakolatiga ega edilar. Yudenratlar nemis hukumati bilan hamkorlikda boʻlganlar, obroʻ va "Germaniya ishlarida" aloqadorligini koʻrsatib, koʻplab yahudiylarni olimdan qutqarishlari kerak edi. Masalan, [[Lodz]] bosh yudenrati [[Chaim Rumkowski]] gettoda yashagan odamlarga tashviqiy soʻzladi, getto bolalarini olimga olib kelishi bilan qolgan gettodagi odamlar hayotini qutqarishga chaqirdi. Faqatgina 1942-yili olim lagerlariga ommabop surgun qilish yudenrat aʼzolri ichida illyuziyalarga olib keldi (shunday qilib Varshava gettosi rahbari [[Adam Czerniaków]] oʻzini oldirdi.)
Yudenratlarga yahudiy politsiyachilari quloq solar edi. Yahudiy politsiyasining rahbari asosan yudenrat aʼzosidan odamalr boʻlgan. Odatda yahudiy politsiyasi ozi bilan qurol olib yurmagan, politsiya aʼzolariga faqat rezina tayogʻi ushlashi ruhsat berilgan. Ammo ayrim politsiya hodimlari qurolangan edi.
Yahudiylar politsiyasining ishini uch bosqichga boʻlsa boʻladi:
#nemislardan kelip tushkan qarorlarni bajarish, yudenratlardan olingan yoki istilochi hukumatidan;
#yudenrat buyruqlarini bajarish, [[kontributsiya]]ni yigʻish marosimlari.
#getto koʻchalarini qorovullash, kirish va gettodan chiqishlikni qorovullash.
Ayrim kezlarda yahudiy politsiyachilari yahudiylarni otib oʻldirishlarida ishtirok etganlar. [[1942]]-yili 27-oktabrda yahudiy politsiyasining 7 aʼzosi [[Vilnus gettosi]] rahbari Desler buyrugʻi bilan [[Oshmyani]]da (Belrus) 406 kishi ommabop oʻldirilgan edi <ref name="станкернас">kitob|mualif=Станкерас П.|sarlahva=Литовские полицейские батальоны. 1941-1945 гг|joy=Москва|nashriyat=Вече|yil=2009|betlar=105-106|betlar=299|isbn=978-5-9533-3897-4|tiraj=3000}}</ref>. Vilnus gettosining yahudiy politsiychilarni yahudiylarni [[Ponari]]ga, ommabop oʻldirilgan joylariga kuzatganlar. Shuningdek Vilnus gettosida 1942-yili yahudiylar politsiyasi tomonidan 6 yahudiy jinoyatda ayiblanib osib oldirilgan edi<ref name="станкернас"/>.
Yahudiy politsiyachilari nemislarga yordam bergan boʻlsa ham, ularning koʻplarining oʻzi ham qolgan yahudiylarga oʻxshab halok boʻlganlar.
=== Qarshilik va xaloslik ===
====Yahudiylarning qarshiligi ====
{{main|Holokost kezidagi yahudiylarning qarshiligi}}
[[File:Ghetto Uprising Warsaw2.jpg|thumb|270px| [[Jürgen Stroop]] hisobatidan tasvir. U [[Varshava gettosida qoʻzgʻolon]]ni bostirish rahbari boʻlgan. Asl imzoda bunday deyilgan: "hujumga shiddatli guruh".]]
| |||