|
"QORA'''Qora OʻRA"oʻra''' yoki '''qora tuynuk''' — favitatsiyagfavitatsiya (tortishish) kuchi taʼsirida jismning oʻz markazi tomon juda katta tezlikda siqilib borishi (gravitatsion kollaps jarayoni) natijasida vujudga keladigan koinotdagi obʼyekt. Kuchli tashqi gra-vitatsion maydonga ega. A. Eynshteyn nazariyasi boʻyicha "Qora tuynuk"ning yaqin atrofidagi jismlar doimo yopiq boʻlmagan egri chiziqli orbita boʻylab, I.Nyuton mexanikasiga muvofiq, uzokdagi jismlar esa konus kesimlarining biri boʻylab harakat qiladi. "Q.oʻ.", asosan, katta massali yulduzlar evolyutsiyasining eng oxirgi bos-qichida vujudga keladi va uning mavjudligi bevosita kuzatilmaydi. Biroq "Q.oʻ." lar zich qoʻshaloq yulduzlarning koʻrinmas komponentlari ham boʻlishi mumkin. U holda ikkinchi yulduzdan "Q.oʻ."ga relyativistik (yorugʻlik teeti-giga yaqin) tezlikda tinimsiz oʻtayotgan gaz oqimi oʻzidan rentgen nurlarini tarqatadi. Qoʻshaloq yulduz hisoblangan Oq Qush X—I obʼyekti shunday "Q.oʻ."lardan biridir.
[[Tasvir:BlackHole.jpg|thumb|right|250px|Rassom surati: Qora tuynuk sirtiga tushayotgan qaynoq [[plazma (agregat holat)|plazma]] diski]]
'''Qora tuynuk''' [[fazo-vaqt]]ning shunday sohasiki, uni tark etish uchun kerakli [[ikkinchi kosmik tezlik|tezlik]] [[yorugʻlik tezligi]]dan katta boʻlishi kerak.<ref>[http://books.google.com/books?id=9S-hzg6-moYC General Relativity], [[Robert Wald]] (1984)</ref> [[Umumiy nisbiylik nazariyasi]]ga koʻra yetarlicha ixcham [[massa]] fazo-vaqtni kuchli egib, qora tuynukka aylanadi. „Qora“ deb atalishiga sabab bunday obyekt xuddi [[termodinamika]]dagi [[qora jism]] kabi [[yorugʻlik]]ni yutib, uni tashqariga chiqarmasligidadir.<ref>{{cite book
|title=Gravity from the ground up
|edition=
|first1=Bernard F.
|last1=Schutz
|publisher=Cambridge University Press
|year=2003
|isbn=0-521-45506-5
|page=110
|url=http://books.google.com/books?id=P_T0xxhDcsIC}}</ref><ref>{{Cite journal
|last=Davies |first=P. C. W.
|title=Thermodynamics of Black Holes
|url=http://cosmos.asu.edu/publications/papers/ThermodynamicTheoryofBlackHoles%2034.pdf
|journal = [[Reports on Progress in Physics]]
|volume = 41 |year = 1978
|issue=8 |pages = 1313–1355
|doi = 10.1088/0034-4885/41/8/004
|bibcode = 1978RPPh...41.1313D }}</ref>
Qora tuynukning xayoliy [[sirt]]i [[hodisalar gorizonti]] deyiladi. Hodisalar gorizonti [[radius]]ini qora tuynuk radiusi sifatida qabul qilishadi. Eng oddiy xususiy holda u [[Schwarzschild radiusi]]ga teng:
| 