Ozon: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: t-ra → temperatura (2), y.da → yilda using AWB |
yangi ma'lumotlar qo'shdim Teglar: Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali |
||
Qator 1:
'''Ozon''' (yun. ozon — hid tarqatuvchi), O3 — kislorodning allotropik shakli. O. molekulasida 3 ta kislorod atomi bor. O.ni ilk bor 1785 yilda gollandiyalik fizik Van-Marum havo orqali elektr uchqunlari oʻtkazilganda oʻziga xos hid paydo boʻlishi va oksid-lovchi xossaga ega boʻlishligini topgan. O.ning xossalari kislorodnikidan keskin farq qiladi. Koʻk tusli va odatdagi sharoitda portlovchi gaz. Qay-nash temperaturasi — 111,8°, suyuqlanish temperaturasi — 192,4°. Kuchli oksidlovchi va bekaror modda. Kaliy yodidning neytral eritmasiga O. taʼsir etganida, kaliy yodid oksidlanib, yod hosil boʻladi. Qora tusli qoʻrgʻoshin sulfid O. taʼsirida oksidlanib, oq tusli qoʻrgʻoshin sulfatiga aylanadi. O. baʼzi bir anor-ganik va organik moddalar bilan birik-kanda, ozonidlar (q. [[Peroksidlar]]) vujudga keladi. O. hosil qilish uchun maxsus asbob — ozonator ishlatiladi. O. havoda juda oz miqdorda (1 m3 da 1 m2) boʻladi. Yer yuzasidan uzoklashgan sayin O. miqdori ortib boradi va 20–25 km balandlikda maksimumga yetadi. Oksidlovchi, dezinfeksiyalovchi va bakteri-yalarni oʻldiruvchi xossalarga ega boʻlganligi uchun ichimlik suvini to-zalashda, oziqovqat sanoatida, oksidlovchi sifatida yogʻ va qogʻozni oqartirishda ham ishlatiladi. O.ning havodagi konsentratsiyasi 5—10% dan osh-masligi kerak, chunki O. is gazi SO ga nisbatan ham zaharlidir.
Insoniyat shunday xarakterga egaki ba’zan “ko’z qo’yaman, deb qosh chiqarib qo’yadi.” Bunga misol qilib hozirgi kunda yuzaga kelgan eng, eng dolzarb muommalarimizdan biri orol dengizi fojiasidir. Bu nafaqat bizni balki butun Osiyo va Yer yuzining mu’ammosi deya takidlanmoqda. Xususan, BMT bosh kotibi Antoniu Guterish xam yuqoridagi gaplarni aytib o’tgandi. Shunday ekan 2015 – yil 11 – apreldagi so’ngi statistik ma’lumotlarga ko’ra oxirgi 40 – 45 yil davomida Orol dengizi sathi 22 – metrga pasayib ketdi, akvatoriya maydoni 4 martadan ziyotga kamaydi. Biz odamlar, o’z manfaatlarimiz yo’lida undan beayov foydalanishimiz natijasida u ham bizdan yuz o’girdi va quriy boshladi va bundan so’ng, ekologiya va atrof – muhitga juda katta ziyon yetkazildi. Orol dengizining qurishi Orol bo’yi mintaqasida ijtimoiy ekologik vaziyatning og’irlashishiga olib kelli. Orol dengizini asl holiga qaytarish imkonyatlari qolmadi. Mavjud sharoitlarda Orol dengizining sathini saqlab qolishning ham iloji yuq. Orol va Orolbo’yi muommolarini hal qilishda markaziy Osiyo mamlakatlari hamkorlikda ish olib bormoqdalar. Oxirgi vaqtlarda biz suvdan keragidan ortiq ko’p foydalanganimiz uchun ko’p ziyon yetkazyabmiz bu borada prizidentimiz Shavkat Mirziyoyev BMT minbarlarida shunday deya baralla aytdi: “Bu nafaqat bizning balki, butun dunyoning dolzarb muommosidir deya aytib o’tdilar”. Xususan bizning Alisher Navoiy nomidagi O’zbek tili va Adabiyoti Universitetida ham professor, dotsent va malakali o’qtuvchilarimiz Ekologiyadan dars berar ekanlar asosan elektr va suvlarni tejash, atrof muhit va havoni ifloslantirmasligimizni va atrof muhitni ozoda saqlashimizga judayam katta e’tibor berishimizni talab hamda iltimos qiladilar. Shunday ekan biz tinch – totuv, farovon yurtda yashar ekanmiz bizday yoshlarga judayam ko’p shart – sharoitlar yaratilib berilgan ekan biz undan unimli foydalanishimiz zarur. Albatta biz buning uchun suvni isrof qilmasdan tejab ishlatishimiz darkor, bu nafaqat bizni bugunimiz, ertamiz balki kelajagimiz uchun ham judayam zarurdir. Shuning uchun ichimlik, oqova, daryo, dengiz, ko’l va boshqa suvlardan oqilona foydalanishimiz kerak. Biz yoshlar bunga katta e’tibor qaratishimiz va albatta yechim topishimiz har birimizning burchimizdir.
Orol, berdik senga ozor.
Tabiat onamsan, qutlug’ beshiging,
Har dona hasingni ko’zga suraman.
Soylar – u, yaproqlar kuylar qo’shig’ing,
Sening himoyangda tog’dek turaman.
Alisher Navoiy nomidagi
Toshkent Davlat O’zbek tili va Adabiyoti Universiteti
104 – guruh talabasi Abdujalolova Muxlisa
== Manbalar ==
| |||