|
'''Grenlandiya''' — Shim.Shimoliy Muz okeani va [[Atlantika okeani]] oraligʻidagi orol, Shim. Amerikaning shim.-sharqida. G.—Grenlandiya— dunyodagi eng katta orol. Mayd.Maydon 2166,1 ming km{{sup|2}}. Daniyaga karashli. Aholisi 56 ming kishi (1998), shu jumladan 44,4 ming kishi grenlandiyalik inuitlar (90% aholi jan.-gʻarbiy sohilda yashaydi). Maʼmuriy markazi — Gotxob (Nuk) sh.
G.Grenlandiya asosan Kanada qalqonida joylashadi boʻlib, gneys, kvarsit, marmar va granitdan tuzilgan, usti vulkanogen choʻkindi jinslar bilan qoplangan. Grafit, marmar, mis, temir rudasi, oltin, kumush, koʻmir, qoʻrgʻoshin, pyx va uran konlari topilgan. G.daGrenlandiyada muz qoplamining umumiy hajmi 2,6 mln. km{{sup|3}}. Muzlik tagining relyefi G.Grenlandiya chekkasidan oʻrtasiga tomon pasaya boradi. Muz qoplamining oʻrtacha qalinligi 2300 m, eng kalin joyi 3400 m. Muzning ustki qatlami siljib sinadi va koʻplab (yiliga 13—15 ming) aysberg okeanga tarqaladi. Sohildagi muzdan xoli yerlarning eni baʼzi joylarda 200–250 km ga yetadi. Sharqiy sohilda muzliklar bilan qoplangan togʻ tizmalari bor. G.Grenlandiya va butun Arktikaning eng baland nuqtasi — Gunbyorn choʻqqisi (3700 m) shu yerda. Sohilda subarktika, arktika va dengiz iqlimi. Orol ustidan tez-tez siklon shamollari oʻtib turadi. Yanv.ningYanvarning oʻrtacha t-rasi janubda —7°, shim.da —36°, iyulniki jan.da 10°, shim.da 3°. Oʻsimliklar G.da muzdan xoli boʻlgan joylarda uchraydi. taxminan 450 ga yaqin oʻsimlik turi bor. Eng jan.dajanubida qayin, chetan, olxa, tol, shuningdek, har xil oʻtlar, 80° sh.k.gacha boʻlgan sohilda tundra oʻsimliklari, shim.da mox va lishaynik oʻsadi. Hayvonlardan sohilda shimol bugʻusi, mushkli qoʻchqorbuqa, oq ayiq, qutb tulkisi, qutb boʻrisi, lemming , qirgʻoq yaqinidagi suvlarda kit, tyulen, morj va b.boshqa yashaydi. 170 tur parranda bor. Iqtisodiy xayoti orolning muzdan xoli boʻlgan 15% sohil boʻyi qismida (342 ming km{{sup|2}}) olib boriladi. Mehnatga yaroqli aholining 25% baliq ovlash bilan shugʻullanadi. Bir yilda 290 ming t atrofida baliq, tyulen va b. dengiz hayvonlari ovlanadi. Q.Qishloq x.daxoʻjalidagi qoʻychilik (22 ming bosh) va bugʻuchilik (6 ming bosh) rivojlangan. Eksportining 83% ini baliq mahsulotlari, importni oziq-ovqat mahsulotlari, keng isteʼmol tovarlari, mashina va asbob uskunalar tashkil etadi. Tashqi aloqalarni [[Daniya]], [[Yaponiya]], [[Fransiya]], [[Birlashgan Qirollik|Buyuk Britaniya]] va Shvesiya[[Shvetsiya]] bilan olib boradi.
Orolni dastlab islandiyalik dengizchi Gunbyorn 875 y.dayilda topgan. 982 y.dayilda islandiyalik (asli norvegiyalik) Eyrik Rauda tadqiq qilgan va uni G. ("Yashil oʻlka") deb atagan. Orol 1262 y.danyildan 18-a. boshigacha [[Norvegiya|Norvegiyaga]] qarashli boʻlgan, 1721 — 1953 y.lardayillarda Daniya mustamlakasi. 1953 y.dayilda G. Daniya hududining bir qismi deb eʼlon qilindi. 1979 y.yil may oyidan boshlab oʻzini oʻzi boshqarish huquqiga ega boʻldi.
== Adabiyotlar ==
|
