Ahamoniylar davlati: Versiyalar orasidagi farq

'''Axomaniylar davlati''' - kad. dunyoning eng yirik davlatlaridan biri (miloddan avvalgi 558 — 330). Axomaniylar davlati hududi Eronni va Hind daryosidan Egey va O‘rta dengizgacha bo‘lgan oraliqdagi Osiyo mam-lakatlarini, shuningdek Misr, Liviya va Bolqon ya.yarim o.ningorolning bir qismini bosib olish natijasida tashkil topgan. Axomaniylar davlati ga qad. fors podshohlari xonadoni — axomaniylar vakili Kir II asos solgan. Miloddan avvalgi 558 y.yil Kir II fors qabilalari ittifoqiga rahbar bo‘lib, 553 y.yil midi-yaliklar hukmronligiga qarshi qo‘zg‘olon ko‘targan. Forslar 550 y.yil g‘alaba qozonib va Midiyani egallab keyingi uch yil mo-baynida sobiq Midiya davlati tarkibiga kirgan mamlakatlarni bosib olganlar, 546 y.yil esa Lidiya va Kichik Osiyodagi yunon shaharlarini zabt etganlar. 545545—539 —539 y.laryillar oralig‘ida Kichik Osiyoning katta qismi, 538 y.dayilda Bobil, 525 y.dayilda Misr, 519—512 y.laryillar oralig‘ida Egey dengizidagi o.larorollar, Frakiya, Makedoniya va Hindistonning shim.-g‘arbiyshimolig‘arbiy qismi bo‘ysundirilgan. Axomaniylar davlati Doro I davrida shakllangan murakkab byurokratik tizim orqali boshqarilgan. Doroning ma’muriy-pul islohotlari bosib olingan mamlakat-lar ustidan boshqaruv va nazoratni yanada takomillashtirdi: davlat 20 ta harbiy-ma’muriy satrapiya (okrug)larga bo‘linib, ularning tepasida maxsus amal-dorlar (satraplar) turgan. Ular fors podshosiga ulkan miqdorda soliqlar(pul va natura holda) to‘lashgan. Doro I davrida yagona tanga pul birligi — 8,4 g oltin og‘irligidagi doriq joriy qilingan. Sikl (1/20 doriq) mayda ku-mush tanga vazifasini o‘tagan.Axomaniylar davlati etnik tarkibi va ijtimo-iy ukladi bo‘yicha turli-tuman bulgan. Uning tarkibiga Kichik Osiyo, Bobil, Fi-nikiyaFinikiya va Misr kirib, ularning qishloq xoʻjaligi va hunarmandchiligida qullar mehnatidan keng foydalanilgan. Iqtisodiy jihatdan shunday rivojlangan mam-lakatlar katorida forslar saltanati tarkibiga Frakiya va Makedoniya kabi viloyatlar, shuningdek urug‘chilik tuzu-mining yemirilishi boskichida turgan ko‘chmanchi arab va skif qabilalari ham kirgan. Fors ma’muriyati zabt etilgan mamlakatlarda eski mahalliy qonunlar, urf-odatlar, dinlar, pul tizimi, o‘lchov-og‘irlik tizimi, yozuv va tillarni saqlab qolgan. Mahalliy tillar qatorida Axomaniylar davlati ning rasmiy idora tili bo‘lgan oro-miy tili tarkalgan. Eronda kad. fors va oromiy tilidan boshqa ma’muriy ehtiyojlar uchun zlam tilidan ham keng foydalanishgan. Forslar ko‘pgina fi-nikiy va yunon shaharlariga muxtoriyat berib, ayrim mamlakatlarda (mas, Kili-kiya, Sug‘diyona va boshqalar) mahalliy shoxlar va hokimlar sulolasini saqlab qolganlar, ibodatxonalarni soliq va to‘lovlardan 819ozod etganlar. Persepol bilan bir qatorda axomaniylar Bobil, Suza va Ekbatanani poytaxt kilishgan. Axomaniylar davlati madaniyati va san’ati Eron madaniy an’analarini Yunoniston, Ossuriya, Misr va boshqa mamla-katlar an’analari bilan chog‘ishtirmasidan iborat bo‘lgan. Forslarning o‘zi salta-natda mumtoz mavqega ega edilar. Ular soliqlar va majburiy ishlardan ozod etilganlar.Fors zodagonlari eng muhim harbiy va fuqarolik lavozimlarini egal-lashgan. Fors shohlari, ularning qon-qarindoshlari, satraplar va amaldorlar Eron, Kichik Osiyo, Bobil, Misr va boshqa mamlakatlarda qullar mehnatiga asos-langan katta xo‘jaliklarga ega bo‘lishgan.Axomaniylar davlati barqaror iqtisodiy asosga ega bo‘lmagani tufayli beqaror harbiy-ma’muriy birlashma edi, u faqatgina qurol kuchi yordami bilangina turli xalqlarni davlat tarkibida tutib tu-rishga asoslangandi. Axomaniylarning harbiy qudrati zaiflashishi bilan ular-ning davlati parchalanib keta boshla-gan. Misr, Bobil, Midiya, Kichik Osiyo va boshqa mamlakatlarda ko‘plab qo‘zg‘olonlar ko‘tarilgan (mas, 522 y.dayilda Midiyada Gaumata qo‘zg‘oloni va Marg‘iyonadagi qo‘zg‘olon, 500 — 493 ylarda kichik osi-yolik yunonlar qo‘zg‘oloni, 405 y.yil Misr-dagi qo‘zg‘olon). Miloddan avvalgi 5- a.asr oxiridan boshlab satraplar muntazam suratda o‘zaro urush olib borganlar, ba’zan esa hatto podshohning o‘ziga ham qarshi qurol ko‘targanlar. 500 — 449 y.lardagiyillardagi yunon-fors urushlari davridayoq fors qo‘shinining jangovarlik qobiliyati anchagina yo‘qotilgan. Miloddan avvalgi 330 y.yil Aleksandr Makduniy qo‘shini zarbalari ostida Axomaniylar davlati qulagan.Turon xalqlarining Axomaniylar davlati ga qarshi olib borgan kurashlari haqida: q. To‘maris, Shiroq, Marg‘iyona qo‘zg‘oloni.