Singapur: Versiyalar orasidagi farq

'''Singapur''' (Singapore) Singapur Respublikasi (inginglizcha .- Republic of Singapore, malaycha Repablic Singapura) — Jan. Sharqiy [[Osiyo]]dagi davlat. Singapur o. va unga tutash mayda orollar hamda Malakka ya.o.ningyarim orolning janubiy chekkasida joylashgan. Maydoni 640 km². Aholisi 4,45 mln. kishi (2002). Poytaxti — Singapur sh.

Singapur Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik tarkibiga kiruvchi respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1963 y.yil kabul qilingan (keyinchalik tuzatishlar kiritilgan). Dashtat boshligʻi — prezident (2011 yil Iyul oyidan boshlab Dr. Tony Tan, Respublika 7-prezidenti), u umumiy toʻgʻri ovoz berish yoʻli bilan aholi tomonidan 6 y.yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni parlament, ijrochi hokimiyatni bosh vazir boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi.

Singapur o.orol Joxor boʻgʻozi orqali Malakka ya.o.danyarim oroldan, Malakka va Singapur boʻgʻozlari orqali Indoneziya o.laridan ajralib turadi. Sohillari pasttekislik, bir oz botqoqlashgan, jan.gʻarbiy sohillarida marjon riflari bor. Relyefi tekislik (bal. 176 m gacha). Iqlimi ekvatorial, mussonli. Oʻrtacha tra yanv.da 26°, iyulda 27°. Yillik yongʻin 2500 mm. Katta daryosi — Singapur.

Singapurning ilk tarixi maʼlum emas. 14-a.gaasrga oid Xitoy va Yava yilnomalarida bu orol Tumasik (yavacha "masek" — dengiz) deb atalgan. 1275 y.yil S.ga Yava qiroli Kertanagar qoʻshinlari, 1349 y.yil Siyom harbiy kemalari hujum qilgan. 1377 yildan orol Yavaga karam boʻlgan, 15-a.asr boshlarida esa Tan davlatining qiroli Sukotan oʻzini Singapur, Malakka va Malayya hukmdori deb yuritgan, soʻng Joxor sultonligi kuliga oʻtgan. 1819 y.yil orol inglizlarning Ost-Indiya kompaniyasiga qaram boʻlib qolgan. 1826—1946 ylarda S. — StreytsSetlments tarkibidagi ingliz mustamlakasi. 2-jahon urushi vaqtida Singapurni yapon qoʻshinlari egallab turgan (1942— 45). 1959 yildan Hamdoʻstlik tarkibidagi "oʻzini oʻzi boshqaruvchi davlat". 1963—65 yillarda Malayziya Federatsiyasi tarkibiga kirdi. 1965 y.yil 9 avg .daavgustda undan ajrab chiqib, alohida mustaqil respublikaga aylandi. 1965 y. sentdan BMT aʼzosi. OʻzR suverenitetini 1992 y.yil 2 yanv.dayanvarda tan olgan, 1997 y.yil 8 apr.daaprelda diplomatiya munosabatlarini oʻrnatgan. Milliy bayrami — 9 avg .avgust — Milliy kun (1965).

Siyosiy partiyalari va kasaba uyushma tashkilotlari. S. demokratik partiyasi, 1980 y. tuzilgan; S. xalq partiyasi, 1994 y.yil tashkil etilgan; Xal k, harakati partiyasi, 1954 y.yil asos solingan; Ishchi partiyasi, 1957 y.yil guzilgan; Birlashgan xalq fronti. 1974 y.yil 5 iartiyaning qushilishi natijasida tashkil topgan. Kasaba uyushmalari milliy kongressi, 1961 ii. asos solingan.

Ekin ekiladigan yer kamligi sababli qishloq xoʻjaligi unchalik rivojlanmagan va mamlakatning oziq-ovqatga boʻlgan ehtiyojini qondirmaydi. Mamlakat hududining 20% ga ekin ekiladi. Asosan, shahar axoliyey uchun sabzavot va meva, ziravor, tamaki, kokos palmasi yetishtiriladi. Choʻchqa va parranda boqiladi. Baliq ovlash va dengiz ovchiligi bilan shugullaniladi. Transport yoʻli uzunligi —83 km, avtomobil yoʻllari — 3 ming km. Dengiz portlari — Singapur, Jurong . Singapur sh. yaqinida xalqaro aeroport bor. Tashqi savdosida qayta eksport qilish katta oʻrin olgan. Xorijiy sayyoxdik rivojlangan. Chetga mashina va asbobuskuna (tashkiliy texnika, teleradioapparatlar), neft mahsulotlari va boshqa chiqaradi. Chetdan turli xom ashyo, oziq ovqat keltiradi. AQSH, Malayziya, Yaponiya, Oʻzbekiston bilan savdo qiladi (2002 yilda Oʻzbekiston bilan tovar aylanmasi hajmi 13,6 mln. AQSH dollarini tashkil qildi). Pul birligi — Singapur dollari. Tibbiy xizmati, maorifi, ilmiy-maʼrifiy muassasalari va madaniyati. S.da davlatga karashli tibbiy muassasalar bilan birga xususiy shifoxonalar ham bor. Vrach va farmatsevtlar un-tning tibbiyot, stomatologiya va farmatsevtika ftlarida tayyorlanadi. 6 yoshdan 14 yoshgacha boʻlgan bolalarning oʻqishi majburiy. Boshlangʻich maktabda oʻqish muddati 6 i., oʻrta maktabda 6 y. (3+3). Maktablarning bir qismi davlatga qarashli, qolgan qismi xususiy boʻlib, davlat oʻrta maktablarida pul toʻlab oʻqiladi. Dare, asosan, ingliz tilida olib boriladi, xitoy, malayya, tamil tillari ham oʻqitiladi. Turli kasblarni oʻrgatuvchi hunartexnika taʼlimi tizimi mavjud. 1980 yilda Nanyan va Singapur un-tlari negizida Milliy un-t tashkil etildi. Politexnika instituti, texnika va ped. kollejlari ham bor. Kutubxonalari: Milliy kutubxona, S. Milliy un-ti kutubxonasi, Texnika kolleji kutubxonasi; Milliy muzey (1848—49), Badiiy muzey va galereya (1955) mavjud. Ilmiy ishlar oliy oʻquv yurtlari huzuridagi jamiyatlarda, mintaqaviy i.t. muassasalarida, Dengiz jonivorlari biol.sini oʻrganish markazida, Jan.Sharqiy Osiyoni oʻrganish intida olib boriladi. Singapur shahrida 19-a.ga xos eklektika inshootlari koʻproq uchraydi. Uning yevropacha qismida zamonaviy meʼmorlik namunalari, Xitoy dahasida tor koʻchalar va kam qavatli uylar, Malayya dahasida qoziqlar ustiga oʻrnatilgan turar joy va machitlar bor. S. musiqiy madaniyatida malayyalarnnt anʼanaviy sanʼati (dondang sayeng ashula uslubi, jotet raqsi va boshqalar) bilan bir qatorda hind va xitoy qushiqraqs uslublari ham urf boʻlgan. 60y.lar60 yillar oxiridan buyen sanʼat festivallari oʻtkazib kelinadi. Musiqa arboblari orasida — skripkachi va pedagog Go Sun Te, anʼanaviy musika kompozitorlari Navarro Xoo, Nikolas Sat, Toni Leong va boshqa bor.

S.da bir qancha gaz.gazeta va jur. nashr etiladi. Asospylari: "Berita harian" ("Kundalik yangiliklar", malayya tilidagi kundalik gaz., 1957 yildan), "Biznes tayme" ("Ishbilarmonlar vaqti", ingliz tilidagi kundalik gaz., 1976 yildan), "Lyanxe van bao" ("Birlashgan kechki gazeta", xitoy tilidagi kechki kundalik gaz., 1983 yildan), "Lyanxe szao bao" ("Birlashgan tonggi gazeta", xitoy tilidagi kundalik gaz., 1983 yildan), "Singapur biznes" ("Singapur biznesi", ingliz tilidagi oylik jur., 1977 yildan). Milliy axborot agentligi yoʻq. "Singapur interneshnl media", S. radiosi (1936), S. televideniyesi (1963) kabi radio va telekoʻrsatuv hukumat xizmati mavjud.