Dominika Respublikasi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k removed Category:Amerika; added Category:Shimoliy Amerika mamlakatlari using HotCat |
kTahrir izohi yoʻq |
||
Qator 2:
{{Dominika Respublikasi_info}}
'''Dominika Respublikasi''' ([[Ispancha|isp]]: República Dominicana) poytaxti - [[Santo Domingo]] shahri. [[BMT]] aʼzosi. Katta Antil
== Davlat tuzumi ==
== Tabiati ==
▲da qabul qilingan; 1994 yil oʻzgartishlar kiritilgan. Davlat va hukumat boshligʻi — prezident, u umumiy ovoz berish yoʻli bilan 4 yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni Milliy kongress (parlament) amalga oshiradi. Parlamentning ikkala palatasi — senat va deputatlar palatasi umumiy ovoz berish yoʻli bilan 4 yil muddatga saylanadi. Ijroiya hokimiyatni prezident tomonidan tayinlanadigan hukumat amalga oshiradi.
▲Tabiati. D.R.ning sohillari koʻpgi-na qoʻltiklar bilan parchalangan. Hududining yarmidan kupi togʻ bilan qoplangan. Markaziy qismida Kordilyera-Sentral (Duarte togʻi, bal. 3175 m gacha), shim.da Kordilyera-Septentri-onal (bal. 1249 m gacha), sharkda Kordilyera-Oryental (bal. 701 m gacha) tizmalari bor. Jan. sohili yaqinidagi Saona, Katalina, Beata o.lari ham D.R.ga qaraydi. Togʻlar oraligʻidagi Sibaova Vega-Real vodiysining tuprogʻi gʻoyat serunum boʻlib, u yerda q.x. mahsulotining koʻp qismi yetishtiriladi, qishloq aholisining aksariyati yashaydi. D.R.dagi vulkanlar soʻngan boʻlsa ham, ammo tez-tez zilzila boʻlib turadi. Iqlimi — tropik, passat iqlim. Pasttekisliklarda oʻrtacha oylik t-ra 25—27°, togʻlarda bundan 10— 12° salqinroq. Yiliga 1000–2000 mm yogʻin yogʻadi, tropik dovullar boʻlib turadi. Togʻlardan boshlanadigan daryolar mamlakatni boshdan oyoq kesib oʻtadi. Yirik daryolarda kema qatnaydi. Togʻlar tropik oʻrmon, savanna va butazorlar bilan qoplangan. Qimmatbaxr yogʻoch olinadigan daraxt turi koʻp. Mineral buloklar bor. Milliy bogʻlari: Arman-do-Bermudes, Del-Este, Los-Aytises.
Aholisining asosiy qismi domini-kanlar, ularning 73% ispan-nef duragaylari, 11% negrlar, 15% oq tanlilardir. Rasmiy til — ispan tili. Aholisining koʻpchiligi katoliklar. 60% dan ortiq aholi shaharlarda yashaydi.
== Tarixi ==
== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushma birlashmalari ==
== Xoʻjaligi ==
▲Siyosiy partiyalari, kasaba uyushma birlashmalari. Demokratik integratsiya harakati, 1970 yilda reformistlar partiyasidan ajralib chiqqan fraksiya negizida tuzilgan; Kiskeyyano (Dominikana) demokratik partiyasi, 1968 yilda tuzilgan; Dominikana kommunistok partiyasi, 1944 yilda asos solingan; Dominikana ozodlik partiyasi, 1973 yilda tuzilgan; Dominikana inqilobiy partiyasi, 1939 yilda tuzilgan; Reformist sotsial-xristian partiya, 1986 yilda tuzilgan. Muxtor kasaba uyush-malari konfederatsiyasi, 1962 yilda tuzilgan; Mehnatkashlar umumiy kasaba markazi, 1972 yilda tuzilgan; Dominikana mehnatkashlari milliy konfederatsiyasi, 1988 yilda tuzilgan.
Sanoati zaif, asosan
▲Xoʻjaligi. D.R. — iqtisodiy jihatdan zaif agrar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda q.x., oʻrmon xoʻjaligi va baliqchilikning ulushi 15%, sanoatning ulushi 19,2%. Qishloq xoʻjaligida mamlakat hududining 35% ga yaqini foydalaniladi; mamlakat ishchi kuchining 50% shu sohada band. Ekinzorlar mamlakat shim. dagi Sibao va Vega-Real vodiylarida, jan. sohillarda va markaziy tekisliklarda joylashgan. Mehnat unumdorligi va texnika bilan kurollanish past darajada. Asosiy q.x. ekinlari: shakarqamish, kakao, banan, tamaki. Ichki ehtiyoj uchun sholi, makkajoʻxori, maniok, batat, yams, loviya, sabzavot va b. ekiladi. Yaylov chorvachiligi birmuncha rivojlangan: krramol, choʻchqa, yilqi, parranda boqiladi.
== Transporti ==
▲Sanoati zaif, asosan q.x. va chorvachilik xom ashyosini qayta ishlaydigan, oziq-ovqat va toʻqimachilik mah-sulotlari ishlab chiqaradigan mayda korxonalardan iborat. Qand-shakar sanoati durustroq rivojlangan. 2-jahon urushidan keyin konchilik tez yuksala boshladi. Boksit, ferronikel qazib olish koʻpaydi, mis va temir rudasi, marmar, oltin, kobalt, titan qazib olinadi. Sement, yogʻochsozlik, kimyo, neftni kayta ishlash korxonalari mav-jud. 1975 yilda Sanches-Ramires viloyatida Lotin Amerikasidagi eng katta oltin va kumush karyeri ishga tushirilgan. 20 ta erkin iqtisodiy zonada kiyimkechak ishlab chiqariladi. Yiliga oʻrtacha 4,6 mlrd. kVt-soat elektr energiya hosil qilinadi. Keyingi yillarda chet el sayyoxligi rivojlandi. Transporti. Mamlakatda t.y. uz. — 1,6 ming km, avtomobil yoʻli uz. — 17 ming kmdan koʻproq. Asosiy dengiz portlari: Santo-Domingo, Puerto-Plata. 6 ta aeroport, shu jumladan Punta-Kausedoda xalqaro aeroport bor. D.R. chetga qand-shakar, ferronikel, oltin, kumush, kofe, kakao, banan, boksit, tamaki, meva va b. chikaradi. Chetdan oziqovqat, mashina va avto-mobillar, elektr asbob-uskunalari, maʼdanli oʻgʻit, doridarmon, yoqilgʻi, paxta keltiradi. Savdosotikdagi mijozlari: AQSH va Yevropa Iktisodiy hamjamiyati davlatlari. Pul birligi — Dominikana pesosi.
Mamlakatda temir yoʻl uz. — 1,6 ming km, avtomobil yoʻli uz. — 17 ming kmdan koʻproq. Asosiy dengiz portlari: Santo-Domingo, Puerto-Plata. 6 ta aeroport, shu jumladan Punta-Kausedoda xalqaro aeroport bor. Dominika Respublikasi chetga qand-shakar, ferronikel, oltin, kumush, kofe, kakao, banan, boksit, tamaki, meva va b. chikaradi. Chetdan oziqovqat, mashina va avto-mobillar, elektr asbob-uskunalari, maʼdanli oʻgʻit, doridarmon, yoqilgʻi, paxta keltiradi. Savdosotikdagi mijozlari: AQSH va Yevropa Iktisodiy hamjamiyati davlatlari.
== Sogʻliqni saqlash ==
== Maorifi, ilmiy va madaniy-maʼrifiy muassasalari
Dominika Respublikasida 7—11 yoshdagi bolalar uchun bepul va majburiy taʼlim joriy etilgan, biroq aholining yarmidan koʻprogʻi savodsiz. Katta yoshdagilar va qishloq aholisi orasida savodsizlar ayniqsa koʻp. Davlat maktablaridan tashqari xususiy va cherkov maktablari bor. Ularning hammasida taʼlim davlat dasturi asosida olib boriladi. Oʻrta maʼlumot olish uchun boshlangʻich maktabdan keyin 3 yillik 2-pogʻona maktabni ham bitirish kerak. Kechki davlat maktablari savdo, sanoat va
Ilmiy muassasalarida asosan tarix, tilshunoslik, tibbiyot sohalarida tadqiqot olib boriladi. Bir necha xususiy ilmiy muassasalar: Dominikana akademiyasi, tarix akademiyasi, bir qator ilmiy muassasa, jamiyat va uyushmalar bor. Un-t kutubxonasi, Milliy va munitsipalitet kutubxonalari, milliy muzey (1927), milliy badiiy galereya (1943) mavjud.
== Matbuoti, radioeshittirish va telekoʻrsatuvi ==
== Adabiyot ==
1930 yilda Truxilo reaksion diktaturasining karor topishi bir guruh taraqqiyparvar adiblarni muhojirlikda yashashga majbur etdi. Ulardan A. F. Rekena "Zamin dushmanlari", "Olovli yoʻl" romanlarida mustabid tuzumni fosh etdi. R. Marrero Aristi, X. Bosh asarlari
== Meʼmorligi va tasviriy sanʼati ==
Mustamlakachilik davrida arzigulik tasviriy asarlar yaratilmadi. Yangi davr sanʼati 20-
== Adabiyot ==
|