|
}}
'''Amudaryo tumani''' - Qoraqalpog‘iston Respublikasi tarki-bidagi tuman. 1957 y.yil 18 dek.dadekabrda tashkil etilgan. Amudaryo tumani shim.da Nukus tumani, sharqda Xorazm viloyatining Gurlan tu-manitumani, jan. hamda g‘arbda Turkmaniston-ningTurkmanistonning Gubadog‘ tumani bilan chegaradosh. Maydoni 1,02 ming km². Aholisi 126,1 ming kishidan ziyod (1999). Amudaryo tumani da 1 shahar (Mang‘it), 1 shaharcha (Jumurtov), 10 ovul fuqarolari yig‘ini (Bobur, Do‘rmon, Quyuqqo‘pir, Nazarxon, Xitoy, Choyko‘l, O‘rta-qalʼa, Qangli, Qilichboy, Qipchoq) bor. Markazi — Mang‘it sh.Tabiati. At. relefi, asosan, tekis-likdan iborat. Amudaryoning chap sohili bo‘ylab Jumurtov tizmasi joylash-452gan. Iqlimi keskin kontinental. Yanv.ning o‘rtacha temperaturasi — 16, — 2G, iyulni-kiiyulniki 27 — 32°. Yiliga o‘rtacha 100 – 110 mm yog‘in tushadi. Amudaryo tumani da Qipchoqarna, Mang‘itarna, Qilichniyozboyarna kanalla-ri, Qorako‘lyop, Bog‘yop, Seityop, Oqoltin, Alieliyop, Eshonyop, Sho‘ryop, Halimbegyop, Ushinyop, Qumyop, Chatli-yop, Qizilyop, Ku-lotyop, Churchiyop, Qirqarqanyop, Xorazmyop, Quyi Tuvligayop, Jumuryop, Oltinyop, To-shyop, Alimboyyop, Qoraqalpoqyop, Bo‘zsuv ariklari bor. Bu kanal va ariqlar barcha xo‘jalik yerlarini suv bilan taʼminlaydi. Yerlarni sho‘rlanish va botqoqlanishdan saqlash maqsadida kollektorlar qurilgan. Tuman hududidagi Shaharsafo, Orqako‘l, Qoracho‘tal, Choyko‘l, Tuzloq, Tojiqalko‘l, Baytuko‘l, Uzunko‘l, Sarichnugulko‘l, Oqseytbobo va Otajon ko‘llarida baliq, o‘rdak va boshqa qushlar ko‘p. Ko‘llardagi qamish va yakandan qurilish materiali sifatida foydalaniladi. Tuman hududi, asosan, soz va qumloq tuproqli bo‘lib, tol, terak, tut, gujum, qarag‘an, turang‘il, oqbosh, yantoq, ajriq, pechak, sho‘ra, kdmish, chirmovuq, semizo‘t, yakan, otquloq va boshqa o‘sadi. Qobon, shakal, buri, kemiruvchilardan sichqon, kala-mush, qushlardan qirg‘ovul, o‘rdak, g‘oz, qarg‘a, zog‘cha, chumchuq, ko‘kqo‘ton, kaptar, qumri, ko‘kkarg‘a, sariq chumchuq, to‘rg‘ay va boshqa yashaydi.Aholisi, asosan, o‘zbeklar; qoraqalpoq, qozoq, turkman, qirg‘iz, rus, tatar, koreys, tojik va boshqa millat vakil-lari ham yashaydi. 1 km² ga o‘rtacha 132 kishi to‘g‘ri keladi. Shaharliklar 30,6 ming kishi, qishloq aholisi 95,5 ming kishi.Xo‘jaligi ko‘p tarmoqli. Sano-atSanoat korxonalaridan Mang‘it paxta to-zalash, g‘isht zavodlari, maishiy xizmat k-tikombinati, Mang‘it ip-yigiruv va tikuvchilik k-tlarikombinatlari, Qoraqalpog‘istonda eng yirik xo‘jaliklararo qurilish boshqarmasi va 3 tuzatish-qurilish tashkilotlari va yirik qurilish tashkilotlari bor. Amudaryo tumani Taxiatosh GRES va Mang‘it GES energi-yasidan foydalanadi. Tumanda 323 kichik korxona va 27 hissadorlik jamiyati mav-jud.Amudaryo tumani ning asosiy tarmoqlari pax-tachilik, pillachilik, bog‘dorchilik, sabzavotchilik, chorvachilikdir. Amudaryo tumani da sug‘oriladigan yerlar 39,1 ming ga, ekin-zorlar 36 ming ga, shu jumladan 21 ming ga yerga paxta, 1,5 ming ga yerga sabzavot, 2,8 ming ga yerga beda, 1,5 ming ga yerga sholi, 2,4 ming ga yerga makkajo‘xori ekiladi. Amudaryo tumani da 18 jamoa xo‘jaligi, dehqon-fermer va shirkatlar uyushma-si, 296 dehqon-fermer xo‘jaligi va boshqa xo‘jaliklar bor (1997). Tuman jamoa va shaxsiy xo‘jaliklarida 46,2 ming qoramol, 4,7 ming qo‘y va echki, 77 ming parranda bor (1997). 1996/97 o‘quv yilida 83 umumiy taʼlim maktabida 33,6 ming o‘quvchi, 1 litseyda qariyb 400 o‘quvchi taʼlim oldi. 52 ommaviy va bolalar ku-tubxonasi, 21 klub, 36 kinoqurilma, 3 madaniyat uyi, 710 o‘rinli 6 kasalxona va dispanser, 6 ambulatoriya, 55 feldsher-lik punkti bo‘lib, ularda 327 vrach, 1077 o‘rta maʼlumotli tibbiy xodim ishlay-di. "Amudaryo haqiqati" tuman gaz. 1934 yildan chiqadi (adadi 3000).
== Adabiyotlar ==
|
