Nukus tumani: Versiyalar orasidagi farq

'''Nukus tumani''' — Qoraqalpogʻiston Respublikasidagi tuman. 1968 yil 25 dek.dadekabrda tashkil etilgan. Gʻarbda Xoʻjay-liXoʻjayli, shim.-gʻarbda Amudaryo orqali Qanlikoʻl tumani, sharkda Qoraoʻzak, shim.-sharqda Kegeyli, shimolda Boʻzatov tu-manlaritumanlari, jan.-sharkda Amudaryo tumani bilan chegaradosh. Maydoni 1,0 ming km². AxolisiAholisi 43,5 ming kishi (2001). Tumanda 1 sha-harchashaharcha (Oqmangʻit), 6 ovul fuqarolari yigʻini (Arbashi, Baqanshaqli, Kerder, Samanbay, Taqirkoʻl, Qirontov) bor. Markazi —– Oqmangʻit shaharchasi.

Tabiati. Tuman hududi Qoraqalpogʻistonning markazida, quyi Amudaryoning sharqiy sohilidagi pasttekislikda joylashgan. Relyefi, asosan, pastbaland tekisliklar, gʻarbiy qismi Amudaryo botigʻi, sharqiy qismi qum doʻnglari va qator qum tepalaridan iborat. Balandligi 100 m. Shim. vajan.-gʻarbiy qismida yer usti Amudaryo oqizib keltirgan unumdor allyuvial va eol yotqi-ziklaridan tuzilgan. Asosan, botqoq, oʻtloqi-botqoq, oʻtloqi-taqir, Amudaryo boʻylarida esa sur-qoʻngʻir va oʻtloqi-choʻl tuproqlar tarqalgan. Bu yerlarda dehqonchilik va oʻrmon xoʻjaliklarini rivojlantirish uchun qulay sharoit mavjud. Tumanning jan. qismi geologik jihatdan Sulton Uvays togʻining davomi hisoblanadi. Lekin, relyefida uning togʻli xususiyati yaxshi saqlan-magan. Baland tepaliklar Amudaryo boʻyidagi kichik allyuvial pasttekisliklar bilan almashinib boradi. Tepaliklarningen! baland joyi 149 m (Beshtoʻbe). Land-shaft jihatidan tumanning bu qismi Qorakal-pogʻistonQoraqalpogʻiston Qizilquminingdavomidir. Tuman hududida sugʻorish kanallari, zovurlar (kollektorlar), turli xil katgalikdagi koʻtarmalar bor. Qurilish materiallaridan tosh, shagʻal, qum va gil kup. Tumandagi Nazarxon koʻli, Sapokkoʻl na b. bir necha kichik koʻllar xoʻjalik ahami-yatiga ega. Nazarxon, Choʻrtonboy, Saman-boy oʻrmon xoʻjaliklari mavjud (6,5 mhhi ga). Turangʻil daraxti yogʻochi mebel tayyorlashda ishlatiladi. Tuman qududida tabiiy kompleksni qayta tiklash va uning resurslaridan oqilona foydalanish boʻyicha ishlar qilinmoqda.

Yovvoyi oʻsimliklardan koʻproqoqsaksovul oʻsadi. Amudaryo qayirlarida turan-gʻil, terak, yulgʻun, jiyda, bugʻdoyiq, ajriq, qorabaroq, chiy, qamish, qoʻgʻa toʻqaylari bor. Qirlarda oq shuvoq. shoʻralar oʻsadi. Qamishzor va toʻqaylarla qobon, chiyaboʻri, quyon, ondatra, boʻrsik. qushlardan qirgʻovul, oʻrdak, chagʻalay. kaptar, qoʻton, bir qozon, qorabuzov (baklan), moʻylovli chittak, inuya, dehqonchumchuq, oq qanotli qizilishton, popushak, zargʻaldoq, tentakqush va boshqa bor. Sudraluvchilardan toshbaqa, kaltakesaklar, kalamush, sichqon va boshqa kemiruvchilar koʻp. Amudaryo va koʻllarda sazan, bakpa, laqqa, choʻrtan, oq amur va boshqa baliqlar serob. Iklimi keskin kontinenta. Qishda temperatura keskin pasayib ketadi. Yillik oʻrtacha temperatura 11°, yanvarda oʻrtacha temperatura —6–6,9°, iyunda 27°, eng past temperatura —32’–32’. eng yuqori temperatura 46°. Vegetatsiya davri 226 kun. Yillik yogʻin 92 mm. Yogʻinning45’g bahorda, 27% qishda tushadi. Asosiy sup tarmogʻi —– Amudaryo, Boʻzatov kanallari Tuman hududidan Qizketgan kanali ham oqib oʻtadi.

Xoʻjaligi. Sanoati aholiga madaniy-maishiy xizmat koʻrsatish korxonalaridan iborat. Qishloq xoʻjaligi Nukus shahri aholisini qishloq xoʻjaligi mahsulotlari bilan taʼminlashga ixtisoslashgan. Qishloq xoʻjaligi ning barcha tarmoqlari rivojlangan boʻlib, ularning asosiy yoʻnalishi mevachilik, tokchilik, poliz va sabzavotchilik, goʻsht va sut chorvachiligi, parrandachilik, sholikorlik, gʻallachilik va paxtachilikdan iborat. Tumanda bir qancha qoʻshma korxona (shu jumladan, Isroil-Oʻzbe-kiston issiqxonasi), boshqa sanoat korxonalari, kichik, xususiy korxonalar, aksiyadorlik jamiyatlari mav-jud. Qishloq xoʻjaligi ning yetakchi tarmoklari —– gʻallachilik va paxtachilik. Kartoshka va beda ham ekiladi. Tutzor, pichanzor va yaylovlar bor (2003). Tuman shirkat va shaxsiy xoʻjaliklarida 13,3 ming qoramol, 7,6 ming qoʻy va echki, 800 ot, shuningdek, parranda boqiladi.

Asfaltlangan avtomobil yoʻllarininguz. 100&nbsp;km. Nukus—Xalqobod—Nukus–Xalqobod– Chim-boy —– Taxtakoʻpir, Nukus —– Oqmangʻit —– Qozonketgan —– Qozondaryo, Nukus —– Xoʻjayli —– Qoʻngʻirot —– Moʻynoq yoʻnalishlarda muntazam avtobus qatnovi yoʻlga qoʻyilgan. Tuman hududidan temir yoʻl oʻtgan. Umumiy taʼlim maktablari, litseylar, kasb-hunar maktablari, kasb-hunar kollejlari faoliyat koʻrsatadi. 2 kasalxona va boshqa tibbiy muassasalari mav-judmavjud. Nukus tumanida "Orol", "Alpomish", "Umid" dam olish maskanlari bor.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>