Termiz: Versiyalar orasidagi farq

[[Mil. av. IV asr|Mil. av. 4]]—[[Mil. av. III asr|3-a.asr]]larda 10 ga maydonni egallagan Termizning qad. qalʼasi oʻrnida aholi manzili boʻlgan. [[Hofizi Abru]]yning yozishicha, shahar [[nom]]i "Taramastxa" (baqtriycha "narigi sohildagi manzil") soʻzidan olingan boʻlib, asrlar davomida turlicha atalib kelgan (mas., Antioxiya, Demetrias, Tarmid, Tarmiz, Tami, Tamo), [[X asr|10-a.asr]]dan T. deb atala boshlagan.

T. mil. av. 3—[[mil. av. II asr|2-a.asr]]larga kelib [[Baqtriya]]ning eng rivojlangan, [[siyosat|siyosiy]], [[iqtisodiyot|iqtisodiy]] va madaniy markazlaridan biriga aylandi. [[Ashyoviy dalil]]larga koʻra bu davrlarda shaharda [[meʼmorlik]] va [[hunarmandchilik]]ning bir qancha sohalari ([[kulolchilik]], [[degrezlik]] va metallsozlik, [[shisha]]<nowiki />sozlik), [[Salavkiylar]], [[Yunon-Baqtriya podsholigi|YunonBaqtriya]] [[shoh]]lari [[tovar]][[pul]] [[muomala]]si [[Movarounnahr]]ning boshqa shaharlariga qaraganda ancha oldin rivojlanganligidan dalolat beradi.

Termiz shahrining gullab yashnagan davri [[Kushonlar davlati|Kushonlar]] hukmronligi davriga toʻgʻri keladi. Bu davrda T. hududiy jihatdan kengayib, Shim. Baqtriyaning yirik shahriga aylangan. Shaharda shu davrga oid meʼmorlik va hunarmandchilik [[bino]]lari va namunalari, turli nafis [[sopol]] va shisha idishlar, fil suyagi, qimmatbaho metall va [[qimmatbaho toshlar|toshlar]]dan tayyorlangan [[zargarlik]] buyumlari kabi topilmalarning koʻplab qayd qilinishi buning dalilidir. Mas., [[Dalvarzintepa]]dan topilgan va fil suyaklaridan yasalgan [[shaxmat]] donalari ([[fillar|fil]] va [[hoʻkiz]]<nowiki />zebu shaklida) xrz. kunda yer yuzida aniqlangan eng qad. shaxmat donalari ([[milod|mil.]] [[II asr|2-a.asr]]) xisoblanadi. Oʻsha davrda T. Kushonlar davlatining muhim shahri va [[buddizm]]nint markazlaridan biri boʻlgan.

Shaharni Termizshoxlar [[idora]] qilgan. Oʻsha davrda T. [[Termizshohlar|Termizshoxlar]] hokimligining [[poytaxt]]i boʻlib turgan. [[Oʻrta Osiyo (arab istilosi)|Arablar bosib olgan davr]]da ([[686]]—[[704]]) T. 70 gektarga yaqin maydonni egallagan, [[toʻrtburchak]] shaklidagi qalʼadan iborat boʻlgan. [[X asr|10-a.asr]]da yozilgan "[[Hudud ul-Olam|Hudud ulOlam]]" [[asar]]ida T. "Jayxun boʻyidagi kurkam va obod shahar. Qalʼasi daryo boʻyida, ulkan [[bozor]]i mashhur, Xuttalon va [[Chagʻoniyon]] ahli shu yerda savdo qiladi", deb taʼriflangan.

10—[[XII asr|12-a.asr]] Boshlarida T. ravnaq topgan. [[Toxariston]]ning yirik shahri, hunarmandchilik va savdo markaziga aylangan. Bu davrda T. hududi 500 ga dan optik, maydonni egallagan. Shaharda bir qancha mahobatli binolar barpo etilgan. Shulardan Eski shahar qismida [[Termizshohlar saroyi]] saklanib qolgan.

T. vaqtvaqti bilan [[Gʻaznaviylar davlati|Gʻaznaviylar]], [[Qoraxoniylar davlati|Qoraxoniylar]], [[Qoraxitoylar davlati|Qoraxitoylar]], [[Saljuqiylar davlati|Saljuqiylar]], [[Xorazmshohlar davlati|Xorazmshohlar davlatlari]] tarkibida boʻlgan. [[1220]] yilda T. [[moʻgʻullar]] tomonidan vayron qilib tashlangan. [[Sharafuddin Ali Yazdiy|Sharafudsin Ali Yazdiy]]ning "[[Zafarnoma (asar)|Zafarnoma]]" asarida qayd qilinishicha, T. aholisi moʻgʻullarga qattik, qarshilik koʻrsatgan va shu bois shahar "Madinat urrijol" ("[[Mardlar]] shahri") deb ham atalgan. [[Moʻgʻullar istilosi]]dan soʻng , [[XIV asr|14-a.asr]]da T. [[Surxondaryo (daryo)|Surxondaryo]] sohiliga yaqin joyda yangidan qad. koʻtardi. Shahar oʻz oʻrnini bir necha bor oʻzgartirsada, asrlar davomida oʻz nomini Tarmita, AntioxiyaTarmita, Tarmiz, Tirmiz, Termiz koʻrinishlarida saklab kelgan.

[[Amir Temur]] Movarounnahrni egallagach ([[1370]]), T. Surxondaryo [[voha]]si bilan birga [[Temuriylar davlati|Temur davlati]] tarkibiga kirdi. 1407 yilda [[Temuriylar|Temuriy]] [[Xalil Sulton]] farmoni bilan daryo sohilidagi T. qalʼasi qayta tiklandi. Koʻp oʻtmay oʻz [[tanga]]larini zarb etadigan katta shaharga aylandi. [[1504]]—[[1505|05]] yillarda shaharni [[Shayboniyxon]] egalladi. Keyinchalik turli [[sulola]]lar tasarrufida boʻlib, [[XVIII asr|18-a.asr]]ning 2yarmida shahar oʻzaro [[urush]]lar natijasida butunlay vayron qilingan. Faqat, uning atrofidagi Pattakesar va Solihobod [[qishloq|qishlok]]lari saklanib qolgan.