Yorugʻlik tezligi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
kTahrir izohi yoʻq |
qisqartmalarni toʻliqlash (p1, v0.3) |
||
Qator 1:
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->'''Yorugʻlik tezligi''' - elektromagnit (jumladan, yorugʻlik) toʻlqinlarining tarqalish tezligi; [[Fizika|fizikaning]] asosiy doimiylaridan biri; har qanday fizik taʼsirlarning eng yuqori chegaraviy tarqalish tezligi; eng aniq qiymati s=299 792 458 ± 1,2 m/s (1980). Yo. t. moddiy jismlarning toʻliq energiyasini ularning massasi bilan bogʻlaydi: Ye=ts2. Yorugʻlikning muhitdagi tezligi s’ muhitlarning sindirish koʻrsatkichi p bilan bogʻlangan boʻlib, har doim s dan kichik boʻladi. Yo. t.ni bevosita va bilvosita aniqlash mumkin. Yo. t.ni dastlab 1676 yilda daniyalik astronom O. K. Ryomer aniqladi. U Yupiter sayyorasi yoʻldoshlarining tutilishlari orasidagi vaqt oʻzgarishiga qarab s=300 870 ± 2 700 km/s ga teng ekanligini topdi. Soʻngra (1728 yilda) ingliz astronomi J. Bradley yulduzlarning yorugʻlik aberratsiyalarini kuzatib Yo. t.ni anikdadi. Yerda Yo. t.ning qiymatini birinchi boʻlib 1849 yilda fransuz fizigi A. I. L. Fizo tishli gʻildiraklarning aylanishi natijasida hosil boʻlgan yorugʻlik nurining aniq masofaga borib qaytish vaqtini oʻlchash usuli orqali topdi. U olgan natija: 313 300 km/s. Keyingi qadamni 1862 yilda fransuz fizigi J. B. L. Fuko qoʻydi. U yurtdoshi D. Arago tomonidan 1838 yilda taklif qilingan aylana koʻzgu usulidan foydalangan holda tajriba utkazib, s = 298 000 ± 500 km/s ekanligini aniqladi. Fuko yorugʻlikning suvdagi tezligi havodagi tezligidan kamligini koʻrsatdi.
Fizo va Fuko usuliga moslashgan tajribalar keyinroq koʻp marta har xil oʻzgarishlar kiritilgan holda boshqa olimlar tomonidan ham oʻtkazilgan. Bular orasida amerikalik fizik A. Maykelson oʻzining aylanma prizma usulida Fizoning tishli gʻildirak va Fukoning aylanma koʻzgu usullaridagi kamchiliklarni bartaraf qilib Yo. t.ning "yangi" qiymatini topdi. Bu usul natijasi: s— 299 890 ± 60 km/s. Havoning bir jinsli emasligi Yo. t.ni aniqroq oʻlchashga taʼsir qiladi. Maykelson havosiz trubadan foydalanadi va s=299 796 ± 4 km /s natijani oladi (1926). Yo. t.ning bu qiymati oʻsha vaqtda eng toʻgʻrisi boʻlib, u fizik kattaliklarning xalqaro jadvaliga kiritilgan.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
|