Saʼdiy Sheroziy: Versiyalar orasidagi farq

Madrasani tugatgan S. Sharq mamlakatlari boʻylab 20 yillik sayohati davomida, Kichik Osiyo ya.o., Misr, Xuroson, Sharqiy Turkiston, Hindiston kabi mamlakatlarni baʼzan ulovda, baʼzan piyoda kezib chiqqan. Qiyinchiliklar bilan kechgan bu sayoxatlarida S. hayot ilmini chuqur oʻrganib, inson feʼlini butun murakkabligi bilan anglab, oʻz davrining koʻpni koʻrgan donishmand kishisi boʻlib yetishgan. 13-a.asr oʻrtalarida Sherozga kaytib kelgan S. dunyo tashvishlaridan oʻzini chetga olib, shahar chekkasidagi shayx Abu Abdulloh Hafif xonaqosida faqirona hayot kechirgan.

Fors-tojik adabiyotida S. maqomi juda yuksak. Xususan, Damashqda "Boʻston" ("Saʼdiynoma", 1257) va Sherozda "Guliston" (1258) asarlarini yozgan va sherozlik hukmdor Abubakr ibn Saʼd (1226—60) ga takdim qilgan. S. gʻazalni mustaqil janr darajasiga koʻtargan. U gʻazalchilikdagi oʻzigacha olib borilgan tajribalarni rivojlantirib, takomilga yetkazgan, keyin bu janrni Hofiz Sheroziy yuksak choʻqqiga olib chiqdi. S. gʻazallari 4 devondan iborat boʻlib, ular "Tayyibot" ("Latif gʻazallar"), "Badoyeʼ" ("Yangi gʻazallar"), "Xavotim" ("Xotima gʻazallar") va "Gʻazaliyoti qadim" ("Eski gʻazallar")dan iborat. S 2 tilda yoziladigan sheʼr turi — mulammaʼ (shiru shakar)ning ham asoschisi. Arab tilini yaxshi bilganligidan u arabcha misra va baytlarni forsiy bilan uygʻunlashtirib, ushbu shaklni ixtiro qilgan. S. tarjeʼband janrini ham rivojlantirgan. S. fors-tojik badiiy nasrining ham asoschisi hisoblanadi. Ungacha faqat maktublar, hujjatlar, ilmiy va tasavvufiy asarlar, adabiy harakterdagi tarixiy lavhalargina nasrda yozilgan. Bundan tashqari, shoirning "Sohibiya" asari, arabcha va forscha qasidalari, qitʼa, ruboiy va fardlari ham mashhur. Uning asarlari oʻsha davrda yaratilgan 2 "Kulliyot"i orqali saqlangan. Biri shoir vafotidan 37 y. soʻng Ali binni Ahmad binni Abubakr Besutun gomonidan tuzilgan "Kulliyot" boʻlib, 19 boʻlimdan iborat. Kitobning kirish qismida toʻplovchi "Kulliyot" ustida 7 y. ishlaganligini, koʻpchilikning maslahati va yordami bilan bu ishni amalga oshirganini yozadi. Ikkinchi "Kulliyot" 13-a.gaasrga oid boʻlib, kim tomonidan toʻplanganligi yozilmagan. Shu 2 manba asosida Eron olimi Muhammadali Furoʻgʻiy S. "Kulliyot"ini nashr ettirgan (1941). "Kulliyot"ga, diniyfalsafiy, nasriy asarlardan tashqari, "Guliston", "Boʻston", "Arab qasidalari", "Fors qasidalari", "Tarjibband", shuningdek, 4 devoni kiritilgan. Asar 18 boʻlimdan iborat boʻlib, 10 dan ortiq janrdagi asarlarni oʻz ichiga oladi.

S. oʻzidan keyingi Sharq adabiyotiga kuchli taʼsir koʻrsatgan. Shoir asarlari qadimdan oʻzbek xalqi orasida ham mashhur. "Boʻston" va "Guliston" madrasalarda asosiy darsliklar qatorida oʻqitilib kelgan. Navoiy "Devoni Foniy"da S. gʻazaliga 22 ta tatabbuʼ qilgan. Navoiyning "Mahbub ulqulub", Avloniyning "Turkiy guliston" asarlari bevosita S. taʼsirida yaratilgan. "Guliston" 1390—91 yildayoq Sayfi Saroyi tomonidan "Gulistoni bitturkiy" nomi bilan oʻzbek tiliga ijodiy tarjima qilingan. 19-a.asr 2-yarmida Ogahiy, 1909 y. Murodxoʻja domla, shuningdek, Sidqiy Xondayliqiy, Gʻafur Gʻulom, Muinzoda, Shoislom Shomuhamedov, Rustam Komilovlar oʻzbek tiliga tarjima qilganlar. "Boʻston" asari Chustiy tarjimasida nashr etilgan.