Gidrogeologiya: Versiyalar orasidagi farq

Yer osti suvlari haqidagi bilimlar qadim zamonlardan boshlab toʻplanib kelgan. Shaharlar bunyodga kelishi va obikor dehqonchilik rasm boʻlishi bilan G. tez rivojlandi. Miloddan 2—3 ming yil avval hozirgi Oʻrta Osiyo va Ozarbayjon, Misr, Hindiston, Xitoy kabi mamlakatlar hududida 100 m gacha chuqur quduqlardan suv olinganligi maʼlum. Oʻsha davrdayoq odamlar mineral suvlar bilan davolangan.. Beruniyning "Otilib chiqayotgan suvlarning tabiati toʻgʻrisida" risolasi G. ga oid dastlabki ilmiy asar hisoblanadi. Asarda Ustyurt, Sultonsanjar, Sariqamish, Sulton Uvaysdagi buloqlardan chiqayotgan suvlarning tabiati toʻgʻrisida maʼlumot berilgan. Uygʻonish davrida yer osti suvlari bilan Gʻarbiy yevropalik olimlaridan Agrikola, Palissi, Steno va b. shugʻullandilar. 19-a.asr oxiri — 20-a.ningasrning boshlarida grunt suvlarining tarqalish qonuniyatlari aniqlandi. 19-a.ningasrning oʻrtalarigacha G. geologiyaning tarkibiy qismi boʻlib rivojlandi, keyinroq alohida fan boʻlib ajraldi. G.ning rivojlanishiga fransuzlardan L. Darsi, J. Dyupyui, nemis olimlaridan E. Prins, K. Keylhaq, X. Xafyor, amerikalik olimlardan A. Xazen, O. Maynser, A. Leyn, rus geologlaridan S. P. Nikitin, I. V. Mushketov va b., 20-a.ningasrning 20-y.laridan V. P. Savarenskiy va O. Konge salmoqli hissa qoʻshdilar. 1925 y.da Oʻrta Osiyo davlat universitetida Oʻrta Osiyoda yagona G. kafedrasi tashkil etildi. Oʻzbekiston, Qirgʻiziston va Turkmaniston hududlarida gidrogeologik tadqiqot ishlari olib borildi. 1930 y.da kafedra qoshida yer osti suvlari byurosi va bu byuro asosida 1931 y.da Oʻzbekistan yer osti suvlari instituti tashkil qilindi. Oʻrta Osiyo, ayniqsa, Oʻzbekiston hududida keng miqyosda gidrogeologik tadqiqotlar oʻtkazildi va Oʻzbekistan hududining birinchi gidrogeologik haritasi tuzildi. 1934 y.da Yer osti suvlari instituti Oʻzbekistonning yagona gidrometeorologik xizmati tarkibiga qoʻshildi.

G. kompleks tadkikrtlar olib boruvchi fan boʻlib quyidagi tarmoqlarni oʻz ichiga oladi:Umumiy G. — yer osti suvlarining hosil boʻlishi, ularning fizik va kimyoviy xossalari va togʻ jinslari bilan oʻzaro aloqasini oʻrganadi. 20-a.asr ning 30—40-y.larida umumiy G.ning yangi sohasi paleogidrogeologiya (qad. geologik davrlardagi yer osti suvlari haqidagi taʼlimot) vujudga keddi; yer osti suvlari dinamikasi — tabiiy va sunʼiy omillar taʼsirida yer osti suvlarining harakatini oʻrganib, miqdorini aniqlaydi; yer osti suvlari tartibi va balansi haqidagi taʼlimot yer osti suvlaridagi oʻzgarishlar (sathi, t-rasi, kimyoviy tarkibi, harakati)ga oiddir; gidrokimyo — yer osti suvlari kimyoviy tarkibining vujudga kelish jarayonlari va ulardagi kimyoviy elementlarning migratsiya qonunlarini oʻrganadi. 1950-y.larda mustaqil yoʻnalish olgan radiogidrogeologiya — yer osti suvlarida radioaktiv elementlarning migratsiyasini tadqiq qiladi (A. P. Vinogradov, A. N. Tokarev, A. V. Shcherbakov);mineral sanoat suvlari va termal suvlar toʻgʻrisidagi taʼlimot — mineral suvlarning paydo boʻlishi va kimyoviy tarkibini aniqlaydi, ularning asosiy genetik turlarini tasniflaydi, mineral suvlar manbaini topib, ulardan foydalanish yoʻllarini oʻrganadi; yer osti suvlarini qidirish va razvedka qilish — sugʻorish va suv bilan taʼminlashni tashkil qilish, yer osti suvlarini topish borasida ish olib boradi; meliorativ G. — sugʻoriladigan va quritiladigan hududlardan q. x.da ratsional foydalanish maqsadida ularning gidrogeologik sharoitlarni yaxshilash metodlarini ishlab chikadi. Sugʻorish meʼyorlarini aniqlash, q. x.ni suv bilan taʼminlash, yer osti suvlari tartibini bashoratlash, tuproqning shoʻrlanishiga qarshi kurashishda meliorativ G.ning ahamiyati katta.