Gumbaz: Versiyalar orasidagi farq

Oʻrta Osiyoda saqlangan qad. meʼmoriy yodgorliklar — mahobatli jamoat binolari (saroy, masjid, xonaqoq, karvonsaroy, maqbara, hammom va boshqalar), sardobalarda G.ning balxi gumbaz, charxi gumbaz, chortark gumbaz, chorkunjak gumbaz, piltavor, gʻarovli, kuloqiy, mirzoiy, shalgʻamiy turlari, ayrimlarida qoʻsh (ichki va tashqi) G. ham mavjud. Saroy, masjid, Madrasa va boshqa binolar, maqbaralarning asosiy katta xonasi — xonaqohi mehrobiy G. bilan yopilgan. Balxi G. tuzilishi ancha sodda boʻlib, Madrasa, hammom, karvonsaroy oddiy xonalari, qaznoq va boshqalarda koʻp qoʻllanilgan. Chortark G. esa toʻgʻri toʻrtburchak shakldagi kichik xonalarda boʻladi. Oʻrta Osiyoda G.ning ilk namunalari Oqtepa (Toshkent), Afrosiyob (Samarqand) va Xorazm qalʼalarida uchraydi. 10 — 11-asrlarda xonaning devor burchagidagi bagʻali ravoq shaqlida boʻlib, ustiga G. oʻrnatilgan (q.qarang [[Somoniylar maqbarasi]]). 12-asrdan G.lar baland boʻlishiga ahamiyat berilgan. 14-asrdan murabba tarhli xonalar burchagiga ravoqli bagʻallar ishlana boshlagan, ichkarisi ganchkor muqarnaslar bilan bezatilgan, G.ning devorga tutash qismiga muqarnaslar ishlangan (q.qarang [[Yassavip majmuasi]]). 15-asrdan G. bilan devor ustiga gʻoʻlasimon va koʻp qirrali poygumbaz tiklanib, tepasiga qoʻsh G. bogʻlangan, G.lar tashqi tomoni gʻishtin, sirkor, koshinkor bezatilgan (q.qarang [[Amir Temur maqbarasi]]). 16-asrdan ichki G. shaqli yanada oʻzgardi, poygumbazlarga darchalar ochildi, qobirgʻali bezaklar paydo boʻldi. Zamonaviy binolarda G. temir-beton, armotsement, metall, plastmassadan ishlanmoqda (mas, Toshkentdagi Moviy gumbaz qahvaxonasi, Eski joʻva bozori). Meʼmoriy yodgorliklar G.larini taʼmirlashda milliy meʼmorlik materiallaridan tashqari, temir-betondan (mas, Toshkentdagi Yunusxon maqbarasi, Samarqanddagi Tillakori va Amir Temur jome masjidi, Imom al-Buxoriy majmuasi va boshqa G.lari), shuningdek, armotsement konstruksiyalardan (mas, Andijondagi jome masjid va boshqalar) foydalanilmoqda.