Oʻzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi: Versiyalar orasidagi farq

Oʻzbekiston SSR maʼmuriy jihatdan 1925-yilda dastlab 8 ta viloyat ([[Samarqand viloyati|Samarqand]], [[Toshkent viloyati|Toshkent]], [[Fargʻona viloyati|Fargʻona]], [[Xoʻjand viloyati|Xoʻjand]], [[Zarafshon viloyati|Zarafshon]], [[SurxandaryoSurxondaryo viloyati|Surxondaryo]], [[Qashqadaryo viloyati|Qashqadaryo]], [[Xorazm viloyati|Xorazm]]) va [[Tojikiston ASSR]] (1929-yilgacha Oʻzbekiston SSR tarkibida boʻlgan), 22 uyezd va 241 volostga boʻlingan. 1926-yilda maʼmuriy-iqtisodiy rayonlashtirish amalga oshirilgan.

Oʻzbekiston SSR siyosiy hayotida [[Oʻzkompartiya]] (1925-yil fevralda [[Buxoroda]] tuzilgan) yetakchi rol oʻynagan. OʻzSSR da hokimiyatning qonun chiqaruvchi oliy organi —– OʻzSSR Oliy Soveti (1937 yildan) hamda ijro qiluvchi va boshqaruvchi oliy organi —– OʻzSSR Ministrlar Soveti (1946 yildan) hisoblangan. Davlat hokimiyatining mahalliy organlari —– 2,5 yilga saylanadigan xalq deputatlarining oblast, rayon, shahar, posyolka, qishloq va ovul sovetlari boʻlgan. Biroq amalda hokimiyat Sovet Ittifoqi Kommunistik partiyasi (KPSS)ning respublikadagi boʻlimi —– Oʻzbekiston Kompartiyasi Markaziy Qoʻmitasi va markaz gumashtalari qoʻlida boʻlgan. OʻzKP(b) eʼtiborini sovet hokimiyatini mustahkamlashga, bosmachilik va mahalliy mulkdorlarga qarshi kurashga, sotsialistik industrlashtirishni amalga oshirishga, qishloq xoʻjaligini kollektivlashtirishga, madaniy inqilobni oʻtkazishga qaratgan.

Mehnat ahlining eng ommaviy tashkiloti —– kasaba uyushmalari ham partiya qoʻmitalariga toʻlatoʻkis qaram boʻlib qolgan. Mustabid tuzum yosh avlodni kommunistyk ruhda tarbiyalashga muntazam eʼtibor qaratgan. Bu ishlar bilan Butunittifoq leninchi kommunistik yoshlar soyuzi (VLKSM) ning Oʻzbekistondagi organi —– Oʻzbekiston leninchi kommunistik yoshlar soyuzi (OʻzLKSM) shugʻullangan.

* [[Fayzulla Xoʻjayev]] (1925—371925–37)

* [[Sulton Segizboyev]] (1937—381937–38)

* [[Abdujabbor Abdurahmonov|Abdujabbor Abdurahmonov]] (1938—461938–46-yilgacha)

* [[Abdujabbor Abdurahmonov]] (1946—501946–50)

* [[Abdurazzoq Mavlonov]] (1950—511950–51)

* [[Nuriddin Muhiddinov]] (1951—531951–53; 1954—551954–55)

* [[Usmon Yusupov]] (1953—541953–54)

* [[Sobir Kamolov]] (1955—571955–57)

* [[Mansur Mirzaahmedov]] (1957—591957–59)

* [[Orif Alimov]] (1959—611959–61)

* [[Rahmonqul Qurbonov]] (1961—711961–71)

* [[Narmaxonmadi Xudoyberdiyev]] (1971—841971–84)

* [[Gʻayrat Qodirov]] (1984—891984–89)

* [[Mirahad Mirqosimov]] (1989—901989–90)

* [[Vladimir Ivanov]] (1925—271925–27)

* [[Akmal Ikromov]] (1929—371929–37)

* [[Usmon Yusupov]] (1937—501937–50)

* [[Amin Niyozov]] (1950—551950–55)

* [[Nuriddin Muhiddinov]] (1955—571955–57)

* [[Sobir Kamolov]] (1957—591957–59)

* [[Sharof Rashidov]] (1959—831959–83)

* [[Inomjon Usmonxoʻjayev]] (1983—881983–88)

* [[Rafiq Nishonov]] (1988—891988–89)

* [[Islom Karimov]] (1989—911989–91)

* [[Yoʻldosh Oxunboboyev]] (1925—371925–37-yilgacha)

* [[Yoʻldosh Oxunboboyev]] (1937—431937–43)

* [[Abduvali Moʻminov]] (1943—471943–47)

* [[Amin Niyozov]] (1947—501947–50)

* [[Sharof Rashidov]] (1950—591950–59)

* [[Yodgor Nasriddinova]] (1959—701959–70)

* [[Nazar Matchonov]] (1970—781970–78)

* [[Inomjon Usmonxoʻjayev]] (1978—831978–83)

* [[Olimjon Salimov]] (1983—861983–86)

* [[Rafiq Nishonov]] (1986—881986–88)

* [[Poʻlat Habibullayev]] (1988—891988–89)

* [[Mirzaolim Ibrohimov]] (1989—911989–91)

Oʻzbekiston SSR Sovet Ittifoqiga paxta xom ashyosini yetkazib beruvchi asosiy respublika hisoblangan. Oʻzbekistonda yetishtirilgan paxtaning asosiy qismi Rossiyaning toʻqimachilik fabrikalariga qayta ishlash uchun yuborilgan va chet ellarga eksport qilingan. Oʻzbekiston sanoati, asosan, qishloq xoʻjaligi ehtiyojlariga xizmat qilishga yoʻnaltirilgan edi. Sanoatda qishloq xoʻjaligi mahsulotlariga dastlabki tarzda ishlov beradigan tarmoqlar asosiy oʻrinni egallaydi. Respublika xom ashyosining pirovard mahsuloti Sovet Ittifoqi sanoat markazlarida ishlab chiqarilar, binobarin, foydaning asosiy qismi ham oʻsha yerda qolardi. Shuningdek, Buxoro —– Ural va dunyoda eng uzun Oʻrta Osiyo —– Markaz gaz quvurlari orqali Oʻzbekistonning tabiiy gazi Rossiya SFSR va [[Sharqiy Yevropa]] davlatlariga joʻnatilgan. Lekin respublikadagi shahar va qishloqlarning aksariyat qismi gazlashtirilmagan edi. Oʻzbekistonda qazib olingan [[oltin]], [[uran]] va boshqa nodir metallarning eksportidan kelgan valyuta markazning xazinasiga tushgan. Respublikada ishlab chiqarilgan sanoat va qishloq xoʻjaligi mahsulotlari 42 ta mamlakatga eksport qilingan, lekin Oʻzbekiston SSR chet ellar bilan aloqa oʻrnatish, xorijiy firmalar va kompaniyalar bilan bevosita iqtisodiy shartnomalar tuzish huquqidan mahrum edi. Bunday vakolat faqat markazdagi Ittifoq ministrliklari va idoralari zimmasida boʻlgan.

Oʻzbekiston SSRda [[bolsheviklar]] partiyasi tomonidan XX asrning 20-yillar oxiri —– 30-yillar boshida amalga oshirilgan „madaniy inqilob“ oʻzbek milliy madaniyatiga qattiq zarba berdi. Markaz tomonidan oʻzbek xalqining urf-odatlari va asriy qadriyatlari zararli deb hisoblanib, ular man etildi. Shuningdek, sovet davrida [[Islom]] dini va uning qadriyatlari oyoqosti qilindi. [[Oʻzbek tili]] ikkinchi darajali tilga, [[rus tili]] esa davlat va asosiy muomala tiliga aylantirildi.

1929-yilda [[Eski oʻzbek yozuvi|arab imlosiga asoslangan oʻzbek yozuvi]] [[Oʻzbek lotin alifbosi|lotin]], 1940-yilda esa [[Oʻzbek kirill alifbosi|kirill]] imlosiga almashtirildi. 1993-yilning 2-sentabrida —– Sovet Ittifoqi parchalnib ketib, Oʻzbekiston mustaqillikka erishganidna keyin Oʻzbekistonda lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosini joriy etish toʻgʻrisidagi qonun qabul qilindi. Ammo yangi yozuvga oʻtish jarayoni haligacha oʻz yakuniga yetgani yoʻq.

Sovet davrida oʻzbek tilining ilk keng qamrovli [[Oʻzbek tilining izohli lugʻati (1981)|izohli lugʻati]] hamda oʻzbek tilidagi ilk umumiy ensiklopediya —– 14 jildli „[[Oʻzbek sovet ensiklopediyasi]]“ chop etildi, minglab xorij yozuvchi va shoirlarining asarlari oʻzbek tiliga tarjima qilindi.