'''Alpinizm''' (Alp tog‘i nomi-dan) —– sport turi, turli murakkab to‘siqlardan o‘tib tog‘ cho‘qqilariga ko‘tarilish. A. uch sinfdan —– traverslar (dovon oshish, tog‘ tizmalari va etaklari-danetaklaridan o‘tish), murakkab chiqish (tik tog‘larga chiqish) va baland tog‘larga ko‘tarilishdan iborat. A. sport turi bo‘libgina qolmay, kam o‘rganilgan tog‘larni ilmiy tadqiq etishga ham xizmat qiladi. A. tarixi 1786 yildan boshlanadi: o‘shanda shvey-sariyalik J. Balma va M. Pakkar Alp tog‘ining Monblan cho‘qqisiga ko‘tarilgan edilar. A. Markaziy Yevropadan boshqa o‘lkalarga, shu jumladan Rossiya va Osi-yoga tarqaldi. Alpinistlar birin-ke-tin Kavkaz, Tyaninan, Pomir, Oltoy tog‘larini zabt etdilar. 19-asrning oxi-rida Turkiston harbiy topograflari Chimyon tog‘iga —– 3309 m balandlikka ko‘tarildilar.20-yillarda O‘rta Osiyo davlat untida, Toshkent telegrafi, aloqa texnikumi va boshqajoylarda A. seksiyalari tashkil qilindi. 1938 y.yil O‘zbekistonda alpi-niada o‘tkazildi, uning 60 qatnashchisi Pskom tog‘ining 8 ta cho‘qqisini zabt etdi. 1970—801970–80 yillarda O‘zbekistonda 1500 ga yaqin kishi A. bilan shug‘ullandi. A.ning ommalashuvi va sportchilarning shuhrat qozonishida V. Abalakov, V. Ra-sek, V. Elchibekovlarning xizmati kat-ta. Keyingi paytda Toshkent sh.shahri, Toshkent, Farg‘ona, Namangan, Samarqand, Navoiy viloyatlarida A.ga e’tibor kuchaydi. Bir-gina Chimyonda o‘tkazilgan alpiniadada 1000 dan ortiq sportchi qatnashdi. Dunyo-dagi eng baland Everest (Jomolungma) cho‘qqisi (Himolay tog‘ida bal.balandligi 8848 m)ni zabt etish alpinistlarning ezgu orzusi hisoblanadi. Yangi zelandiyalik Edmund Xillari va sherp Norgey Tensing 1953 y.yil unga birinchi marta ko‘tarilganlar. O‘zbekistonda Everestni zabt etuvchi alpinistlar guruhi tuzildi. Bu guruh 1998 y.yil mayda cho‘qqiga chiqdi. 22 may kuni Rustam Rajabov birinchi bo‘lib Everest-niEverestni zabt etdi va u yerga O‘zbekiston davlat bayrog‘ini qadadi. Uning ketidan Oleg Grigorev, Sergey Sokolov, Xanif Bal-magambetov, Svetlana Baskakova, Ilyos Tuxvatullin, Andrey Fyodorov, Marat Usayev, Roman Mats, Andrey Zaikin, Alek-sey Dokukin cho‘qqiga ko‘tarildilar (eks-peditsiya rahbari Anatoliy Shabanov). 1977 y.yil alpinistlarimiz Markaziy Tyanshanning "Xontangri" (7010 m) va "G‘alaba" (7439 m) cho‘qkisini zabt etgan-dilar.
