Aminokislotalar: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k →‎Manbalar: turkum using AWB
k qisqartmalarni toʻliqlash (via JWB)
Qator 1:
[[FileFayl:AminoAcidball_rus.svg|thumb|300px|Aminokislotalar]]
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Aminokislotalar''' - moleku-lasida amin va karboksil guruhi bo‘lgan organik birikmalar, o‘simlik hamda hayvon oqsilining asosiy elementa hisoblanadi. A—A– rangsiz, suvda eruvchan kristall moddalar. 200 ta tabiiy A. ma’-lum. Lekin oqsillar tarkibida faqat 20 A. va ularning 2 ta amidi uchraydi. Qolganlari oqsillar tarkibiga kirmay-dikirmaydi. A.ning D-yoki L-qatorga tegishligini N va NH2 guruhning uglerod atomida qanday joylashganligi ko‘rsatadi. De-yarli barcha tabiiy A L-qatoriga kiradi. D-qatorga mansub A. tabiatda kamdan-kam bo‘lib, mikroorganizmlar tarkibida topilgan. Aning L-formasi o‘simliklar tomonidan yaxshi o‘zlashtiriladi va u moddalar almashinuvining bar-cha jarayonlarida qatnashadi, lekin D-formalarini o‘simliklar o‘zlashtira olmaydi, ba’zan ular moddalar almashi-nuvi jarayonlarini to‘xtatib qo‘yadi. Bu organizmning fermentativ sistemasi A.ning L-qatoriga moslashganligidan darak beradi. A. organizmda erkin holda va oqsillar yoki b. birikmalar tarkibida uchraydi. Oqsillar sintezi uchun a for-mali 20 A. proteinogen A. (lizin, gi-stidin, arginin, aspartat kislota, aspa-ragin, treonin, serii, glutamat kislota, glutamin, prolin, glitsin, alanin, siste-in, izoleysin, leysin, metionin, valin, tirozin, fenilalanin va triptofan)dan foydalaniladi. Oqsillar tarkibida uchraydigan A. esa ularning fermenta-tiv o‘zgarishi natijasida hosil bo‘ladi. Ayrim A. hayvon va odam organizmidan sintezlanmaydi. Bu almashinmaydigan aminokislotalardir. Odam organizmi uchun 8 (triptofan, fenilalanin, metio-nin, lizin, valin, treonin, izoleysin va leysin) almashinmaydigan A bor.O‘simliklar o‘zi uchun zarur bo‘lgan barcha azotli birikmalarni sintezlash qobiliyatiga ega. A. sintezi jarayonida ammiakli azot organik birikmalarga aylanadi. O‘simliklarda hosil bo‘lgan A. uzluksiz almashinib turadi. Ular asosan, oqsillar sintezi uchun sarfla-nadi, shuningdek, dekarboksillanishi, azot asoslari va boshqa birikmalar sintezi uchun ishlatilishi, aminogruppani aj-ratib yuborishi, to‘liq oksidlanishi va organizm uchun energiya manbai bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Ko‘pchilik A. tibbiyotda, chorvachilikda, shuningdek oziq-ovqat va mikrobiologiya sanoatida qo‘llaniladi. Hozir A.dan o‘g‘it sifatida ham foydalanilmoqda.Ahmad Ibrohimov.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
 
'''Aminokislotalar'''  molekulasida amin (~NH<sub>2</sub>) va karboksil (-SOON) guruhlari bor organikalik qoʻshlishlar:
 
: <big>H<sub>2</sub>N-CH<sub>2</sub>-COOH</big> (''aminsirka kislotasi (glitsin)'')
Qator 12:
== Aminokislotalarning klassifikatsiyasi ==
 
Kimyoviy tuzulishi boʻyicha aminokislotalar aminkarbon kislotalar boʻlib, ular tarkibida karboksil  COOH va amino  NH<sub>2</sub> guruhlari mavjud. Amino gruppa hamda proteinogen aminokislotalarda a-uglerod atomida joylashganligidan, a-aminokislotalar qatorini tashkil qiladilar. [[Peptidlar]] va, umuman [[oqsillar|oqsil]] molekulalarining aminokislota tarkibi yozilganda, ularning nomi boshlangʻich uch harfdan tuzilgan qisqartmalaridan foydaniladi. Masalan: Alanin  Ala, Fenilalanin  Fen.
 
== Nomlari va izomerlari ==
Aminokislotaning oddiy vakili  aminosirka kislotasi <big>NH<sub>2</sub>—SN–SN<sub>2</sub>—SOON–SOON</big>. Aminokislotalarning koʻpincha shakllanib ketgan trivialli nom bilan, masalan, [[aminosirka]] kislotasini glitsinlei nomlaydi.
 
Aminokislotalarning izomerlanishi uglerodning izomerlanishi bilan va amin guruhining joylashishi boʻyicha aniqlanadi. Nomlash uchun karboksil guruhi bar uglerod atomidan boshlab raqamlaydi:
 
[[FileFayl:Аминокислоты.png|center|600px]]
 
[[Peptidlar]] va, umuman [[oqsillar|oqsil]] molekulalarining aminokislota tarkibi yozilganda, ularning nomi boshlangʻich uch harfdan tuzilgan qisqartmalaridan foydaniladi. Masalan: Quyidagi jadvaldan koʻrishingiz mumkin.