Armaniston: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
qisqartmalarni toʻliqlash (v0.3)
k qisqartmalarni toʻliqlash (via JWB)
Qator 1:
{{Armaniston_info}}
'''Armaniston''' Respublikasi (''Hayastani Hanrapetutyun'')  [[Zakavkazye]]ning jan.janubiy qismida joylashgan mamlakat. Shimolda [[Gurjiston]], sharqda [[Ozarbayjon]], janubda [[Eron]], gʻarbda [[Turkiya]] bilan chegarador. 37 ta tuman, 27 ta shahar, 31 ta shaharcha bor . Maydoni 29,8 ming km². Aholisi 3,277 mln (2012). kishi. Poytaxti  [[Yerevan]] shahri. Davlat tuzumi. Armaniston  Demokratik respublika. Davlat boshligʻi  Prezident. Qonun chiqaruvchi oliy organi  Millat majlisi (1995-yildan). Oliy ijroiya va farmoyish beruvchi organi  Vazirlar Kengashi.
 
== Tabiati ==
Armaniston  togʻli mamlakat, relyefi murakkab, past-baland. Hududining 90 % ga yaqini dengiz sathidan 1000 m dan baland. Yer yuzasining dengiz sathidan eng yuqori nuqtasi 4090 m ([[Aragats]] togʻi), eng past nuqtasi 350 m. Respublikaning Shimolva Shimolsharqida [[Kichik Kavkaz]] tizmasi, janubdaArmaniston yassitogʻligi bor. Togʻ tizmalari oraligʻida Pambak va Shiroq vodiylari, [[Sevan]] havzasi, Armanistonning janubiygʻarbida  togʻlar oraligʻida  [[Ararat]] tekisligi joylashgan. Armanistonda mis-molibden, mis kolchedani, polimetall rudalar, oltin, temir rudasi, nefelin boʻyoklari, bentonit gillari, tosh tuz konlari bor. Binokorlik materiallari (marmar, dolomit, tuf, pemza, obsidion, per-lit) zaxiralari anchagina. Respublika subtropik mintaqada joylashgan. Armaniston iqlimi xilma-xil. Tekislik va togʻ etaklarida iyulning oʻrtacha temperaturasi 24°, 26°, yanvarniki  5°, yillik yogʻin miqdori 200 – 400&nbsp;mm. Plato va togʻ yon bagʻirla-ridabagʻirlarida iyulning oʻrtacha temperaturasi 18°, 20°, yanvarniki  4°, yillik yogʻin miqdori 500&nbsp;mm. Jan.Janubi-sharq va Shimol-sharqda iqlimi quruq subtropik. Armanistonda eng yuqori temperatura 42° (Araks vodiysida), eng past temperatura  46° (Shimol-gʻarbda). Qor qatlamining qalinligi 10  200 sm. Daryolarning koʻpi Araks daryosi irmoklaridir, faqat Armaniston Shimoldagi daryolar Kura daryo tizimiga kiradi. Armaniston daryolarida kema qatnay olmaydi. Daryolarning umumiy gidroenergiya zaxirasi 1700 ming kVt. Armanistonda yuzdan ortiq mayda koʻl bor. Eng kattasi  Sevan. Unda mashhur gulmohi (forel) baligʻi ovlanadi. Mingga yaqin mineral buloq bor. Ala xilma-xil tuproklar uchraydi; respublika maydonining yarmiga yaqini qora tuproqli. Togʻ etaklarida tikanli butalar, archa, tol, naʼmatak oʻsadi. Oʻrmon va butazorlar Armaniston hududining 12 % ni egallagan. Shim.Shimoli-sharqda buk, janubdadub va grab oʻrmonlari mavjud. Armanistonda umurtqali hayvonlarning 450 turi bor. Shundan 70 turi sut emizuvchilar, 300 turi parrandalar, 40 turi sudralib yuruvchilar, 23 turi baliqlardir. Qoʻriqxonalari: Dilijon. Xosrov va boshqalar Sevan milliy bogʻi bor<ref>{{cite web|url=http://www2.widener.edu/~msrothma/shengavitweb2.html Shengavit|datepublished=|title=Shengavit a Kura Araxes Culture Site in Yerevan on the Ararat hills, Republic of Armenia|lang=en| description =In those trenches he (''Hakop Simonyan'') isolated four distinct strata, the earliest from the late fifth millennium and the latest from the early to mid-third millennium BC.}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.distedu.ru/mirror/_hist/clarino2.narod.ru/arm4.htm|datepublished=|title=Земледельцы Северного Кавказа и Закавказья|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/659qZNr1K|archivedate=2012-02-02}}
</ref>..
 
== Aholisi ==
Armanistonning asosiy aholisi  [[armanlar]] (3 mln.dan ortiq). [[Ruslar]], [[kurdlar]], [[gruzinlar]], [[ukrainlar]] va boshqalar ham yashaydi. Aholining 69,5 % shaharlarda istiqomat qiladi. Rasmiy tili  [[Arman tili]]. Dindorlar asosan xristian-monofisiylardir. Yirik shaharlari  [[Yerevan]], [[Gyumri]], [[Vanadzor]].
 
== Tarixi ==
[[Fayl:Armenian Qarhunj01.jpg|250px|left|thumb]]
 
Arxeologik qazishlar natijasida hozirgi Armaniston yerlarida quyi paleolitning shell va ashel davriga oid tosh qurollari topildi<ref name="Map of Ptolemey">{{cite web|url=http://vashaktiv.ru/texts/maps/ptolemey.jpg|datepublished=|title=Карта Птолемея|discription=На ней которой можно увидеть надпись Armen. левее Мидии и выше Месапотамии|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/659qaR58X|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref name="Map of Herodot">{{cite web|url=http://dreamworlds.ru/uploads/posts/2010-07/thumbs/1278743314_karta-mira-po-gerodotu.jpg|datepublished=|title=Карта Геродота|discription=Карта Геродота на которой так же (но несколько южнее, чем у Птолемея) можно обнаружить Армению|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/659qnKHQY|archivedate=2012-02-02}}</ref>. Armaniston togʻ etaklarida toʻrtlamchi davrning birinchi yarmida ibtidoiy odamlar yashagan. Armanistonda neolit yodgorliklari, qishloq xoʻjalik va chorvachilikning dastlabki rivojidan dalolat beruvchi eneolit madaniyati ham ochilgan. [[1956-yil]] Sevan koʻlining suvi quritilib, arxeologik qazish ishlari oʻtkazilganda miloddan avvalgi 2 minginchi yilga oid tarixiy yodgorliklar topildi. [[Urartu]] quldorlik davlati madaniyati (miloddan avvalgi 9-asr) temir davrining yodgorligidir. Arman xalqi qadimgi hay, arman, urart va boshqalar qabilalarning birlashuvidan paydo boʻlgan. miloddan avvalgi 6-asrda arman qabilalari Urartu davlati yerlarini egallagan. miloddan avvalgi 6-asr oxirlarida Armaniston [[Eron]] [[Axomaniylar davlati]] tar-kibiga kirgan. Makedoniyalik Aleksandr Eron davlatini tor-mor keltirgach, Armaniston yerlari ham uning imperiyasiga qoʻshildi. miloddan avvalgi 4-asr oxirlarida Kichik Armanistonda va Ararat vodiysida mustaqil arman podsholiklari ajralib chiqdi. janubiy  gʻarbiy Armaniston va Jan.Janubiy Armaniston tobe podsholiklar sifatida [[Salavkiylar davlati]] tarkibiga kirdi. taxminan miloddan avvalgi 220 yil Ararat podsholigi bilan Jan.Janubiy Armaniston ningArmanistonning birlashuvidan Buyuk Armaniston tashkil topdi. Salavkiylarning rimliklarga qarshi kurashdagi magʻlubiyati (miloddan avvalgi 190 yil)dan foydalanib, Buyuk Armaniston bilan Sofena mustaqillikka erishdi. Armaniston [[Tigran II]] Artashes (miloddan avvalgi 1-asr) davrida savdo va ma-daniyati rivojlangan yirik davlatga aylandi. Mil. 1-asrdan Buyuk Armaniston Rim bilan Eron davlati oʻrtasida kurash maydoni boʻlib qoldi va inqirozga yuz tuta boshladi. 3-asr boshlarida Armanistonda feodal munosabatlar yuzaga kela boshladi. Ayniqsa, 4-asrda xristian dinining qabul qilinishi natijasida arman cherkovi feodalizmning qudratli tashkilotlariga aylandi. 387-yilda Armaniston Eron sosoniylari va Vizantiya oʻrtasida taqsimlandi. Armanistonning katta qismi Eronning vassaliga aylanib qoldi. 7-asrning 2-yarmida Armaniston [[arab xalifaligi]]ga boʻysundi. Arman xalqi bosqinchilarga qarshi bir necha bor (450  451, 482  484, 571  572, 747  750, 772  775, 850  855 yillar) qoʻzgʻolon koʻtardi. Milliy madaniyatni saqlab qolish uchun olib borilgan kurash natijasida arman feodal adabiyoti va meʼmorligi rivojlandi. 393 yilda [[Mesrop Mashtots]] arman alifbosini yaratdi. Arablarga qarshi uzoqdavom etgan kurash jarayonida bagratiylar podsholigi tashkil topdi. Bafatiylar sulolasiga asos solgan Ashot I davri (886  891)da arab xalifaligi va Vizantiya imperatori Armaniston mustaqilligini tan oldi. Ashot II (914  928) Sevan koʻli atro-fida arab qoʻshinini magʻlubiyatga uchratdi (921) va oʻzini Armaniston knyazlarining knyazi deb eʼlon qildi. Ashot III (953  977) mamlakatni birlashtirish, markazlash-gan hokimiyatni mustahkamlash siyosatini yurgizdi. Mamlakatda katta-katta inshootlar qurildi. Iqtisodiy va madaniy hayot yuksala boshladi. Dvin, Ani, Kars, [[Naxichevan]] hamda Van mamlakat-ningmamlakatning yirik madaniy shaharlariga aylandi. Lekin feodallarning bir-biriga qarshi urushi arman davlatini par-chalab yubordi. Vizantiya imperiyasining bosqinchilik siyosati esa mamlakatni tushkunlikka uchratdi. Armanistonni I-asrda saljuqiylar, 13-asrda moʻgʻullar, 14-asrda [[Amir Temur]] bosib oldi. 16  18-asrlarda [[Turkiya]] bilan Eron oʻrtasida kurash maydoniga aylandi. [[1555-yil]]da Turkiya bilan Eron oʻrtasida tuzilgan bitimga asosan Turkiya Gʻarbiy Armanistonning katta qismini, Eron esa Sharqiy Armanistonni oldi. [[1801-yil]]dan Sharqiy Armaniston Eron zulmidan ozod qilina boshladi. 1828-yilgi rus-eron urushi natijasida [[Erevan]] va [Naxichevan xonliklari [[Rossiya]]ga qoʻshildi. 1877  78 yillardagi rus-turk urushi natijasida Kars va Gʻarbiy Armanistonning ayrim hududlari Rossiyaga qoʻshib olindi. [[1917-yil]]da hokimi-yat dashnoklar qoʻliga oʻtdi. 1918-yil yezda Turkiya Brest sulhi shartnomasini buzib, Armanistonning katta qismini bosib oldi. [[1918-yil]] noyab.danoyabrda ularning oʻrnini ingliz qoʻshinlari egalladi. [[1920-yil]]da sovet hokimiyati oʻrnatiddi va Armaniston SSR tuzildi. [[1922-yil]]dan Armaniston Zakavkazye federatsiyasiga, 1936 yildan bevosita SSSR tarkibiga kirdi. [[1990-yil]] avpda Armaniston Oliy Kengashi uni Armaniston Respublikasi deb atash toʻgʻrisida qaror qabul qildi. [[1991-yil]] 24-sentabrda Armaniston mustaqil deb eʼlon qilindi. Oʻzbekiston Respublikasi bilan diplomatiya munosabatlarini [[1995-yil]] 27-okt.daoktabrda oʻrnatgan.
 
== Siyosiy partiyalari va jamoat tashkilotlari ==
Qator 22:
 
== Sanoati ==
Sanoatida aniq stanoklar, devorbop tuf materiallari, molibden konsentrati, mis kuporosi, koʻchma elektr stansiyalar, markazdan qochirma nasoslar, soatlar, tozalangan mis, kalsiy karbid, sirka kislotasi, sintetik kauchuk, avtopokrishkalar, temirchilik-press mashinalari, elektr motorlar, kompressorlar, gidronasoslar, liftlar, marmar, gilamlar, trikotaj, kiyim-kechak, poyabzal, meva konservalari, efir moyli mahsulotlar, vino-konyak ishlab chiqarish asosiy oʻrin tutadi. Elektr energetika sohasida Razdan, Yerevan issiklik elektr stansiyalari, 6 stansiyadan iborat Razdan kaskadi ishlab turibdi. Yiliga 9,5 mlrd. kVtKilovatt-soat elektr energiyasi ishlab chiqariladi. Asosiy sanoat markazlari: Yerevan, [[Gyumri]], Charensavan, Abovyan, Dilijon va boshqalar
 
== Qishloq xoʻjaligi ==
Qator 29:
== Transporti ==
[[Fayl:Station Yeraskh.JPG|thumb|right|250px|Elektropoezd]]
Mamlakatningumumiy yuk aylanmasida 56 % dan koʻprogʻi temir yoʻl ga toʻgʻri keladi. T.yillar uzunligi  640&nbsp;km. Umumiy foydalanishdagi avtomobil yoʻllari  7,7 ming km. Ham-masi qattiq qoplamali. Aviayoʻnalishlar Armanistonni MDH davlatlarining koʻpgina shaharlari bilan bogʻlaydi. Gaz quvuri tarmoklari bor.
 
== Kurortlari ==
[[Fayl:Pushkin Pass.jpg|thumb|300px|Lori viloyatidagagi oʻrmon]]
[[Arzni]], [[Jermuk]], [[Dilijon]], [[Saxkadzor]] va boshqalar Pul birligi  [[Dram]]<ref>http://www.unece.org/env/europe/monitoring/Armenia/ru/Part%20I%20_5.pdf</ref>.
 
== Xalq maorifi, ilmiy va madaniy-maʼrifiy muassasalari ==
Qator 39:
 
== Adabiyoti ==
Arman xalq ogʻzaki ijodidan koʻpgina namunalar yetib kelgan. Bulardan eng mashhuri „Sosunlik Dovud“ dostonidir. Unda [[armanlar]]ning bosqinchilarga qarshi kurashi aks etgan. Arman yozma adabiyoti 5-asrda yuzaga kelgan, bungacha yaratilgan adabiy asarlar armanlarning xristianlik diniga utishi payti (4-asr)da yoʻq boʻlib ketgan. Maʼrifatparvar olim Mesrop Mashtots yaratgan yozuv adabiyotning tez rivojlanishiga yoʻl ochdi. 10-asrga kelib, iqtisodiy hayot jonlanishi tufayli adabiyot va sanʼatda insonparvarlik ruhidagi asarlar paydo boʻla boshladi. 10  13-asrlardagi shoirlar Nerses Shnorali, Mxitar Gosh, Vardan Aygeksi ijo-dida uygʻonish davri gʻoyalari seziladi. 14  18-asrlarda Ovanes Tupkuransi, M. Nagash, G. Axtamarsi, N. Kuchak, N. Ovnatan, Sayat Nova kabi shoirlar dunyoviy adabiyot anʼanalarini davom ettirdilar. X. Abovyan yangi arman adabiyotiga asos soldi. 19-asr 60-yillaridan xalq hayotini aks ettiruvchi dramaturgiya rivojlana boshladi. [[Sundukyan Gabriel Mkrtichevich|G. Sundukyanning]] pyesalari sahnalashtirildi. 18-asr oxiri va 20-asr boshlarida H. Paronyan, [[Tumanyan Ovanes Tadevosovich|O. Tumanyan]], [[Isaakyan Avetik Saakovich|A. Isaakyan]], A. Akopyan, [[Shirvonzoda Aleksandr Minasovich|Shirvonzoda]] arman adabiyoti taraqqiyotiga katta hissa qoʻshdilar. 20-yillarda A. Vshtuni, G. Maari, V. Alazan, G. Saryan, S. Vauni kabi shoirlar keng omma orasida shuhrat qozondi. 30-yillarda arman adabiyoti E. Charens, A. Bakuns, M. Armen, V. Totovens, V. Norens, N. Zaryan, S. Taronsi, D. Demirchyan va M. Janan kabi adiblarning asarlari bilan boyidi. [[1932-yil]]da Armaniston Yozuvchilar uyushmasi tuzildi. Ikkinchi jahon urushidan keyin romanchilik rivojlandi, qator poetik asarlar yaratildi. G. Sevunsning „Tehron“, L. Gurunsning „Oltin tong“, R. Kocharning „Katta uy bolalari“, Armaniston Sanyanning „Tashnalik“ romanlari, A. Grashi, O. Sheroz, R. Ovanesyan, [[Kaputikyan Silva Barunakovna|S. Kaputikyanlarning]] sheʼriy toʻplamlari bosilib chiqdi. Oʻzbek yozuvchi va shoirlarining mashhur asarlari arman tilida nashr etilgan. Arman adabiyotining eng yaxshi namunalari ham oʻzbek tiliga tarjima qilinib, nashr etilgan.
 
== Meʼmorligi ==
Armaniston hududida eng qadimgi meʼmoriy yodgorliklar neolit davriga mansub. Urartu davridan (miloddan avvalgi 9  6-asrlar) [[Teyshebaini]] va [[Erebuni]] (Yerevan, miloddan avvalgi 782 yilda asos solingan), antik davrdan Artashat, Tigranakert shlarining qoldiklari, [[Garni]] qal`asi (mil. 1-asr) saqlanib qolgan. [[Ksenofont]] tasvirlagan toifadagi turar joy  glxatun (rejada toʻgʻri burchakli, zinali yogʻoch gumbazli uy) 20-asrgacha anʼana tarzida saqlanib keldi. Xristianlik qabul etilgach (301 yil), cherkovlar ([[Echmiadzin]]dagi katta butxona, 5-asr), istehkom qasrlar, hashamatli saroylar (Zvartnots, Aruch, Dvindagi) qurildi. Bu binolarayoning rejasi aniq, meʼmoriy shakl-larishakllari ixcham, bezaklari nafis. Uzunchoq yoki silindr shaklidagi gumbazli binolar (Zoravar, Ripsimdagi ibodatxonalar, Echmiadzindagi Gayane, hammasi 7-asr) barpo etildi. 9—129–12-asrlarda Armaniston meʼmorligi yuksak darajaga koʻtarildi. Shaharlarda mahobatli jamoat binolari va diniy inshootlar qurildi. Ani shahrida mustahkam mudofaa devorlari (989), Gagikashenda saroylar, ibodatxonalar (989—1010989–1010;meʼmor Trdat), Axtamar o.da saroy va cherkov (915—921915–921; meʼmor Manuel) barpo etildi. 12—1412–14-asrlarda jamoat meʼmorligi (mehmonxonalar, karvon-saroylar, koʻpriklar) rivoj topdi. Qoya toshlar orasini oʻyib hosil qilingan Gegard monastiri (Ayrivank) saqlanib qolgan. 14-asrda Armaniston meʼmorligida inqiroz boshlandi. Ammo bu davrda oʻzga mamlakatlarga borib oʻrnashib qolgan [[armanlar]] yashovchi joylarda arman ustalari ishtirokidagi qurilish rivojlandi ([[Feodosiya]], [[Lvov]]dagi arman ibodatxonalari, [[Kamenets-Podolskiy]], Lutskdagm imoratlar va boshqalar). Hozirgi zamon Armaniston meʼmorligi anʼanaviy milliy meʼmorlik, tabiiy va yangi ijtimoiy-maishiy sharoitlar asosida davom ettirilmoqda.
 
== Tasviriy sanʼati ==
Armaniston togʻlarida yashagan qabilalar va xalqlar ibtidoiy jamoa madaniyatining ham na bosqichlaridan oʻtishgan. Neolit davriga mansub qoya toshlariga ishlangan suratlar saqlanib qolgan. 4  6-asrlarga oad tasviriy sanʼat namunalari ham uchrai-diuchraidi (naqshli xotira lavhalar, sagʻanalarga oʻyilgan yozuvlar va boshqalar). Armaniston xaykaltaroshligi meʼmorlik bilan birga rivojlandi. Axtamar qasri (10-asr) bezaklari, Tate", Ani, Axtaldagi devoriy naqshlar bunga misol boʻla oladi. Miniatyura ham bir-muncha rivojlandi. 18-asrdan rassomlij ravnaq topdi. 19-asrning 20-yillarida Armaniston Rossiyaga qoʻshilishi tufayli rus sanʼatkorlarining taʼsiri kuchaydi. Rassom Akop Ovnatanyan (1806  81) millim rassomlikka asos soldi. 80-yillardan [[Ayvazovskiy Ivan Konstantinovich|I. Ayvazovskiy]], G. Bashinjagyan, Ye. Tatevosyan, V. Surenyans, Armaniston Shamshinyan .V sanʼatining rivojiga hissa qoʻshdlar. 20-asrda isteʼdodli rassom va haykaltaroshlar avlodi kamol topdi. M. Saryan, S. Agajanyan, Armaniston Kojoyan, Armaniston Urartu, S. Arakelyan, Ye. Kochar, T. Chubaryan kabi sanʼatkorlar yetishib chiqdi.
 
== Musiqasi ==
Necha ming yillik anʼanalarga ega boʻlgan qadimgi ozeri musiqasi asosan bir ovozli boʻlsa ham, ammo koʻp ovozlilik elementlari uchrab turgan. Oʻtmish musiqiy madaniyatining atoqli namoyandalari [[Komitas]] (6—76–7-asrlar" va Nerses Shnorali (12-asr) diniy malhiyalar va sharakanlar yozishgan. 17-asr oxirlaridan ashug (baxshi) lar sanʼati rivoj topdi (18-asrdagi mashhur baxshi  Sayat Nova). 19-asr 2-yarmida yangi kompozitorlik maktabi vujudga keldi. 1868 yil da TyildaT. Chuxajyan „Arshak II“ nomln birinchi arman operasini yaratdi. Xal taronalarini yevropacha kompozitsii vositalari bilan birga qoʻshish orqali oʻziga xos milliy uslub shakllana bor-dibordi (kompozitorlar: X. Kara Murza, M. Ekmalyan, N. Tigranyan, Komitas, [[Spendiarov Aleksandr Afanasyevich|A. Spendiarov]], R. Melikyan, A. Tigranyan va boshqalar). Ozeri xalq cholgʻu asboblari: puf-lab chalinadigan, kamonli, chertma, urma asboblardir. Chem-chem (yakka raqs), choror (duet), ver-ver, kochari (tuda raqs)lar keng tarqalgan. 19-asr boshlaridan yangi arman nota yozuvi (Armaniston Limonjyan ixtirosi) boshlandi. 19-asrning oxirgi choragidan xor qoʻshiklari rivojlandi, xalq taronalari, qoʻshiqlari qayta ishlandi. 20-asr boshlarida yangi musiqiy janrlar: simfoniya, balet, simfonik doston, kamer-cholgʻu musiqasi, ommaviy qushiq, spektakl va kinofilmlarga musiqa yozish rivojlandi. [[Xachaturyan Aram Ilich|A. Xachaturyan]], K. Zakaryan, V. Talyan, A. Ayvazyan va boshqalarlar turli janrlarda ijod qildilar. Yerevanda opera va balet teatri (1933), Musiqali komediya teatri (1942) barpo etildi. Armaniston filarmoniyasi tarkibida simfonik orkestr, torli kvartet, ashula va raqs dastasi, xor kapellasi, gusan ashula dastasi kabi ijodiy jamoalar bor. Davlat konservatoriyasi xamda Sanʼat institutining musiqa va xalq musiqa ijodiyoti boʻlimi malakali kadrlar tayyorlaydi. 1933 yilda Armaniston Kompozitorlar uyushmasiga asos solingan. Arman musiqasi Oʻzbekistonda keng yoyilgan. Oʻzbek davlat filarmoniyasining simfonik orkestri A. Babajanyanning „Qahramonlik balladasi“ni, E. Mirzoyanning simfoniyasini, A. Doluxanyan, A. Arutyunyan va boshqalarlarning asarlarini ijro etgan. Alisher Navoiy nomidagi Oʻzbek Davlat akademik katta opera va balet teatri Armaniston Xachaturyanning „Spartak“ baletini sahnalashtirgan.
<center>
<gallery caption= widths="150px" heights="190px">
FileFayl:Duduk.png|Duduk
FileFayl:Kyamancha 1622.jpg|Kyamancha
FileFayl:Shvi.jpg|Shvi
</gallery>
</center>
 
== Teatri ==
Arman teatr sanʼati miloddan avvalgi 1-asrda vujudga kelgan (miloddan avvalgi 69 yilda Tigranakertda teatr binosi qurilgan). Arman va yunon mualliflarining asar-lariasarlari sahnalashtirilgan. 4  11-asrlarda folklorxor va qorishma janrlarda ishlovchi teatr mavjud boʻlgan. 12-asrda cherkov va maktab teatrlari paydo boʻldi. 14-asrdan qadimgi arman teatri sekin-asta yoʻqolib bordi. 18-asrda sayyor truppalar tashkil etildi. 17  18-asrlarda oʻzga yurtlardagi (Moskva, Venetsiya, Vena, Madras, Kalkutta va boshqalar joylardagi) arman muhojirlari yangi arman teatrlarini yaratdilar. 19-asrda Armaniston teatr sanʼatida yuksalish davri boshlandi. Konstantinopol (1861), Tiflis (1863) va boshqalar shaharlarda dastlabki arman doimiy professional teatrlari vujudga keldi. Milliy dramaturglardan M. Peshiktashyan, S. Ekimyan, M. Patkanyan, G. Sundukyan ijodida realistik yoʻnalish qaror topdi. 20-asr boshlarida Yerevan drama teatri (1921; 1937 yildan Sundukyan nomidagi), Gyumrida A. Mravyan nomidagi teatr (1928), Yerevan Yosh tomoshabinlar teatri (1929), Vanadzor teatri (1931), Nor-Bayazet teatri (1935) tashkil topdi.
 
== Kinosi ==
Armanistonda dastlabki xronika kinolari 1907 yilda suratga olina boshlangan. 1923 yilda tashkil etilgan Armaniston „Davkino“si hozirgi [[Beknazarov Amo Ivanovich|A. Beknazarov]] nomidagi „Armenfilm“ deb ataladi. Badiiy filmlar 1925 yildan chiqarila boshlagan. Ular orasida „Namus“ (1925), „Xas-Push“ (1928) va birinchi tovushli film „Pepo“ (1935, barchasining rejissor A. Bek-Nazarov), „Shaxsan maʼlum“ (1958) va „Favqulodda topshiriq“ (1965, ikkala film rejissorlari  S. Kevorkov va E. Karamyan), „Salom, bu men!“ (1966, rejissor F. Davlatyan), „Quyosh ostidagi joy“ (1976, rejissor Armaniston Babayan) va boshqalar Mashhur arman aktyorlari  A. Jigarxanyan, G. Tonuns, M. Simonyan, M. Mkrtchyan. 1958 yilda Armaniston Kinematografchilari uyushmasi tuzilgan<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent 2000-yil</ref>.
 
== Manbalar ==