Lutfiy: Versiyalar orasidagi farq

L.ningLutfiyning hayot yoʻli singari, ijodiy taqdiri ham juda ibratli: u 99 yil yashagan. Umrining asosiy qismi oʻqish, oʻrganish va badiiy ijod mehnati bilan oʻtgan. Navoiyning[[Navoiy]]ning [["Majolis unnafois"]] tazkirasida maʼlumot berilishicha, L.Lutfiy umrining oxirlarida "oftob" radifli bir sheʼr yozgan, oʻsha zamonning koʻp shoirlari unga tatabbuʼ qilganlar, ammo ulardan hech biri L.ningLutfiyning "panjasiga panja" ura olmaganlar. Navoiyning yozishicha, L.Lutfiy 90 yoshdan oʻtganda, [[Abdurahmon Jomiy]] otigʻa radifi "suxan" sajʼ qasidaye aytib erdiki, zamon xushgoʻylari barcha xoʻbliqqa musallam" tutmishlar ([["Nasoyim ul-muhabbat"]]).

L.Lutfiy ham zohiriy-dunyoviy, ham diniytasavvufiydiniy tasavvufiy ilmlarni chuqur egallagan, davr va zamoniga ochiq nazar bilan qarashga qodir, haqiqat va maʼrifatga sodiq ijodkor edi. Navoiy soʻzi bilan aytganda, u "[[]]forsiy va turkiyda[[turkiy]]da naziri yoʻq" shoir boʻlgan. L.Lutfiy garchi oʻz ona tili — turkiy tilda yaratilgan sheʼrlari bilan mashhurlikka yetishgan boʻlsada, forsiyda ham oʻzining shoirlik iqtidori va mahoratiga koʻpchilikni iqror eta olgan. Ikkinchidan, L.Lutfiy sheʼriyat bilan tariqatni, majoz bilan haqiqatni uygʻunlashtirgan edi. Ammo u soʻnggi nafasigacha shoirlik burchi va ilhomiga sodiq qolib, [[oʻzbek sheʼriyati]] xazinasini biri biridan qimmatli nazm durdonalari bilan boyitdi. Shu bilan bir qatorda, shoirlik nechogʻlik "maʼruf va mashhur" boʻlmasin, "darveshlik tariqini dagʻi ilikdan" (Navoiy) chiqarmagan edi. Xuddi shu narsa uning nafaqat oʻz zamondoshlari va ijod ahli orasida, balki davr hukmdorlari oldida ham yuqori mavqega koʻtarilishiga bir asos boʻlgan.

Haqiqatan qam L.ningLutfiyning sheʼriyati — xilma-xil shakllardan tarkib topgan mazmundor, rangin sheʼriyat. Bizgacha shoirning 16—20-asrlar mobaynida koʻchirilgan turkiy devonining 33 qoʻlyozma nusxasi yetib kelgan boʻlib, ular [[Toshkent]], [[Dushanba]], [[Istanbul]], [[Tehron]], [[London]], [[Parij]], [[Sankt-Peterburg]] kutubxonalari va qoʻlyozma fondlarida saqlanadi. Olim E. Ahmadxoʻjayevning aniklashianiqlashi boʻyicha, L.Lutfiy kalamigaqalamiga mansub mavjud sheʼrlarning umumiy miqdori 2774 bayt yoki 5548 misradan ortiq. Ularning katta qismi (2086 bayti) gʻazal janrida yozilgan. Shuni alohida taʼkidlash lozimki, L.Lutfiy gʻazalnavis sifatida Sharq adabiyotida barqarorlashgan adabiy-estetik anʼanalar bilan xalq ogʻzaki ijodiyoti tajriba tamoyili va usullarini nihoyatda mohirlik bilan muvofiqlashtirgan. Shu boisdan ham uning gʻazallarida milliy his-tuygular nurlanib, insoniy dard, armon, qaygʻu va shodlik tasviri takrorsiz bir taʼsirchanlik kasb etgan. L.Lutfiy nainki gazallaridagʻazallarida, [[ruboiy]], [[tuyuq]], [[qitʼa]], fardga[[fard]]ga oʻxshash boshqa janrlardagi sheʼrlarida ham nafosat hissi shakllangan, did va sa-viyasisaviyasi baland kishilarning — zukko va hayotsevar xalq vakillarining fik-rufikru tuygʻularini tarannum etgan. Shoirning: Sensan sevarim, xoh inon, xoh inonma,Qondur jigarim, xoh inon xoh inonma, —kabi— kabi misralarini oʻqiganda, ularning bundan bir necha asr muqaddam yozilganiga baʼzan ishonish ham qiyin boʻladi. Chunki ular shu darajada sodda, ogʻzaki nutqqa yaqin va kitobiy bezakdorlikdan yiroq va samimiydir.

L.Lutfiy devonidagi bosh mavzu ishq va asosiy maqsad oshiqning hasbukasbu holini tasvirlashdan iborat boʻlsada, shoir deyarli har bir sheʼrida mavzuga yangicha yondashib, betakror ohanglar yaratadi, mohiyatiga mos poetik obrazlar topadi, bir-biriga oʻxshamaydigan badiiy sanʼatlarni qoʻllaydi. L.Lutfiy devonida tashbeh, talmeh, tazod, iyhom, xususan, irsoli masal sanʼati namoyon boʻlgan. L.Lutfiy ruboiy, tuyuq, qitʼalarini ham sanʼat namunasi maqomiga koʻtara olgan.

Yaqin-yaqingacha [["Gul va Navroʻz"]] dostoni L.Lutfiy asari deb kelingan edi. Keyingi tadqiqotlar natijasida bu doston muallifi [[Haydar Xorazmiy]] ekanligi aniqlandi. L.Lutfiy — turkiy sheʼriyatda maktab yaratgan sanʼatkor. Bu ijod maktabidan Alisher Navoiy va [[Mirzo Bobur]] saboq olishgan. [[Roqim]], [[Amiriy]], [[Sultonxon toʻra Ado]], [[Tabibiy]] singari shoirlarning devonlaridan.

L.Lutfiy gʻazallari ilhomida bitilgan muhammaslar joy olgan.

L.Lutfiy sheʼriyatining taʼsiri faqat [[Oʻrta Osiyo]] bilan chegaralanib qolmasdan, Yaqin va Oʻrta Sharq mamlakatlariga ham yetib borgan. Atoqli turk olimi [[M. F. KoʻprulizodaningKoʻprulizoda]]ning eʼtirof etishicha, L.ningLutfiyning sheʼrlari yolgʻiz chigʻatoy shoirlari orasida emas, balki "Harobot" muallifi [[Ziyo PoshogaPosho]]ga qadar boʻlgan [[usmonli turk shoirlari]] orasida ham zavq bilan oʻqilgan.