Malta: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
qisqartmalarni toʻliqlash (v0.3)
k qisqartmalarni toʻliqlash (via JWB)
Qator 5:
 
== Davlat tuzumi ==
M. — Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik tarkibiga kiruvchi respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1964 yilda qabul qilingan; unga 1974, 1987 yillarda tuzatish va oʻzgartirishlar kiritilgan. Davlat boshligʻi — prezident (1999 yil 4 apr.aprel dan Gvido de Marko); u parlament tomonidan 5 yil muddatga saylanadi. Qo-nun chiqaruvchi hokimiyatni Vakillar palatasi (bir palatali parlament), ijroiya hokimiyatni hukumat amalga oshiradi. Bosh vazirni prezident tayinlaydi.
 
== Tabiati ==
Malta o.ningjan. vajan.vajanubi-gʻarbiy qirgʻoklari tik, koʻp gor bor, shim.shimoliy va shim.Shimoli-sharqiy qirgʻoqlari past va qulay gavanlardir. Orollar, asosan, ohaktoshlar, gil tuproqlardan tashkil topgan. Platolar kup. Iklimi — Oʻrta dengiz iqlimi. Yozi issiq, quruq; qishi iliq, yomgʻirli. Fev.ningFevralning oʻrtacha temperaturasi 12°, avg .nikiavgustniki 25°. Oʻrtacha yillik yogʻin 530 mm ga yaqin. Oqar suvlari kam.
 
Aholisining 98% ga yaqini maltiylar; inglizlar va italyanlar ham yashaydi. Katolik dinihukmron. Rasmiy til — malta va ingliz tillari. Aholining 85% shaharlarda yashaydi. Yirik shaqarlari: Valletta, Birkirkara, Hamrun, Rabot, Viktoriya.
 
== Tarixi ==
M. hududida odamlar miloddan avvalgi 4ming yillikdan yashay boshlagan. Orol miloddan avvalgi 13-asrdan finikiylar, karfagenlar, rimliklar, milodiy 395— 870 yillarda Vizantiya, 870—1091 yillarda arablar koʻl ostida boʻlgan. 1091 yilda M. normannlar tomonidan bosib olindi, keyinroq Sitsiliyaga birlashtirildi. 1530 yil M.da ioannitlar (diniy ritsarlik) ordeni qaror topdi va u Malta ordeni deb ham atala boshladi. 1800 yil M.ni Buyuk Britaniya bosib olib, mustamlaka deb eʼlon qildi. 1869 yil Suvaysh kanali ochilganidan keyin orolning strategik ahamiyati oshdi va u Buyuk Britaniyaning Oʻrta dengizdagi qudratli harbiy dengiz bazasiga aylandi. Birinchi jahon urushidan keyin xalq, ozodlik harakatining oʻsishi natijasida 1921 yil Buyuk Britaniya M.ga oʻzini oʻzi boshqarish maqomini berishga majbur boʻldi, biroq 1930 yil u M.ni bu huquqdan yana maxrum etdi. Ikkinchi jahon urushidan keyin milliy ozodlik harakati kuchaydi. 1947 yilgi konstitutsiyaga muvofiq oʻzini oʻzi boshqarish huquqi qayta tiklandi. 1964 yil 21 sentabrda M. Hamdoʻstlik doirasida mustaqillikka erishdi. 1974 yildan respublika. 1979 yil M.da oxirgi ingliz harbiy dengiz bazasi tugatildi. 1987 yil konstitutsiyaga mamlakatning harbiy ittifoqlarga qoʻshilishini taqiqlovchi band kiritilgan. M. 1964 yildan BMT aʼzosi. OʻzROʻzbekiston Respublikasi bilan diplomatiya munosabatini 1993 yil 25 fevralda oʻrnatdi. Milliy bayramlari: 31 mart — Ozodlik kuni (1979), 21 sentabr — Mustaqillik kuni (1964), 13 dek.dekabr — Respublika kuni (1974).
 
== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ==
Qator 22:
Vallettada dengiz porti va xalqaro aeroport bor. Chetga toʻqimachilik mahsulotlari, vino, sabzavot, gul va boshqa chiqaradi. Chetdan oziq-ovqat, yoqilgʻi, kimyo mahsulotlari keltiradi. Tashqi savdodagi asosiy mijozlari: Germaniya, Buyuk Britaniya, Italiya. Pul birligi — Malta lirasi.
 
Maorifi, madaniy-maʼrifiy muassasalari. Maorif sohasi inglizcha tizim asosida tarkib topgan. Kichkintoylar uchun 2 yillik maktab va haqiqiy 6 yillik boshlangʻich maktabdan iborat boshlangʻich taʼlim va 7 yillik oʻrta taʼlim joriy etilgan. Davlatga qarashli bepul maktablardan tashkari, xususiy maktablar ham bor. 6 yoshdan 16 yoshgacha oʻqish majburiy. Valletgada M. qirollik untiuniversiteti (1592) mavjud. Bir qancha ilmiy jamiyatlar bor. Vallettada Milliy kutubxona, M. qirollik untiuniversiteti ku-tubxonasi, Gotso o.da ommaviy kutubxona, M. Milliy muzeyi, rasmlar galereyasi mavjud.
 
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. M.da nashr etiladigan yirik gaz.lar: "Malta gavernment gazett" ("Malta hukumat gazetasi", ingliz va malta tillarida chiqadigan gaz., 1813 yildan), "Orizont" ("Ufq", malta tilida chiqadigan kundalik gaz., 1962 yildan), "Alternativa" ("Muqobil", malta tilida chiqadigan gaz., 1989 yildan), "Tayme" ("Vaqt", ingliz tilida chiqadigan kundalik gaz., 1935 yildan), "Mument" ("Harakat", malta tilida chiqadigan haftalik, 1972 yildan), "Sandi tayme" ("Yakshanba vak,ti", ingliz tilida har yakshanbada chiqadigan gaz., 1922 yildan), "Torcha" ("Mashʼal", malta tilida chiqadigan gaz., 1944 yildan). "Malta Brodkasting Osoriti" (MVA) telekoʻrsatuv va radioeshittirish xizmati 1961 yilda tashkil etilgan.