Surinam: Versiyalar orasidagi farq

Surinam — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1987 y.yil 30 sent.sentabr da qabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident (2000 yildan Ronald Venetian), u parlament deputatlari tomonidan 5 y.yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni Milliy assambleya (bir palatali parlament), ijrochi hokimiyatni prezident va u tayinlaydigan vazirlar maxkamasi (vitseprezident bosh vazir hisoblanadi) amalga oshiradi.

Surinam hududining koʻp qismi Gviana yassitogʻligida (eng baland joyi — Vilgelmina togʻi, 1280 m) joylashgan. Shim.Shimoliy payettekislik, qisman botqoqyaikdan iborat. Asosiy foydali kazilmalari: boksit, oltin rudalari, neft; shuningdek, temir rudalari, marganets, xrom, kamyob metallar (berill, niobiy, tantal) rudalari, gaz konlari ham bor. Ikdimi subekvatorial, issiq va sernam. Oʻrtacha oylik tratemperatura 26—28°. Yillik yogʻin 2300– 3000 mm. Koranteyn, Maroni, Surinam daryolari sersuv, serostona, faqat quyi qismida kema qatnaydi. Pasttekislikning shim.shimoliy savanna, jan.dagijanubidagi va yassitogʻlikdagi laterit tuprokdarda doim yashil oʻrmonlar oʻsadi. Mamlakat hududining 90% oʻrmon bilan band. Oʻrmonlarda maymun, puma, tapir, yaguar, qushlar, sudralib yuruvchilar (jumladan, anakonda), savannada chumolixoʻr, zirhlilar va boshqa yashaydi. Braunsberg tabiiy bogʻi va bir necha qoʻriqhonalar bor.

Surinamda qadimdan indeyslar yashab kelgan. 1499 y.yil ispan dengizchisi Alonso de Oxeda bu yerga yetib kelgan. 1551 y.yil golland savdogarlari Surinam daryosi quyilish joyida qishloq qurishgan. 1593 y.yil Surinamni ispanlar, 1630 y.yil inglizlar, 1667 y.yil gollandlar bosib olgan. 1682 y.yil Niderlandiya hukumati Surinamni VestIndiya kompaniyasiga topshirgan, 1799 y.yil uni inglizlar bosib oldi. Plantatsiya xoʻjaligi tashkil qilish uchun Afrikadan qulnegrlar keltirila boshlandi. 1802 y.yil Amyen sulh shartnomasiga koʻra, Surinam Niderlandiyaga oʻtdi. 1863 y.yil Surinamda qulchilik bekor qilindi. 2-jahon urush davrida bu yerda Amerika qoʻshinlari joylashtirildi. 1945 y.yil 29 dek.dadekabrda Niderlandiya Qirolligi Surinamga ichki ishlar sohasida muxtoriyat huquqini berdi, tashqi siyosat va mudofaa masalalari Niderlandiya hukumati ixtiyorida qoldi. 1973 y.yil noyabrda Qonun chiqaruvchi kengashga oʻtkazilgan saylovda milliy partiyalar bloki gʻalaba qozondi. 1975 y.yil 25 noyabrda Surinam mustaqillikka erishdi. Oʻsha yil dek.dandekabrdan S—BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 25 noyabr — Mustaqillik eʼlon qilingan kun (1975).

Surinam milliy partiyasi, 1946 y.yil asos solingan; Milliy birlik va birdamlik uchun partiya, 1947 y.yil tashkil etilgan; Ilgʻor islohotlar partiyasi, 1949 y.yil tuzilgan; Milliy demokratik partiya, 1987 y.yil asos solingan; Yangilangan taraqqiyparvar partiya. Ilgʻor kasaba uyushma federatsiyasi S47; Ilgʻor ishchilar tashkiloti, 1948 y.yil tuzilgan; Surinam kasaba uyushmalari kengashi, 1987 y.yil asos solingan; Davlat xizmatchilari federatsiyasi; Surinam kasaba uyushmalari federatsiyasi, 1951 y.yil tuzilgan.

1976 y.yil 6—7 yohdan 12 yoshgacha boʻlgan bolalar uchun majburiy taʼlim joriy etilgan. Boshlangʻich maktabda oʻqish muddati 6 y.yil, oʻrta maktabda 5— 6 y.yil Davlatga qarashli maktablarda oʻqish bepul, xususiy oʻquv yurtlari ham bor. Darslar kreol, niderland, ingliz tillarida olib boriladi. Pedagog kadrlar 1 ped. va 2 oʻqituvchilar institutida tayyorlanadi. Paramariboda Surinam universiteti (1968 yildan), Tropiklar i.t.ilmiy tadqiqot instituti, Madaniyat markazi (kutubxonasi bilan), Surinam muzeyi (kutubxonasi bilan) ishlaydi.

"Vare tayd" ("Xaqiqiy vaqt", kundalik gaz.gazeta, 1957 yildan), "Vest" ("Gʻarb", kundalik gaz.gazeta, 1909 yildan), "Omxoog" ("Choʻqqi", katolik xaftanoma, 1955 yildan). Surinam axborot agentligi (SNA), milliy axborot mahkamasi, 1977 y.yil asos solingan; "Stixting RadioOmrup Suriname", hukumat tijorat xizmati, 1965 y.yil tuzilgan. "Surinamse Televisi Stixting", hukumat telekoʻrsatuv tijorat xizmati, 1965 y.yil tashkil etilgan.