|
== Tabiati ==
Malta o.ningjan.orolning janubiy vajanubi-gʻarbiy qirgʻoklari tik, koʻp gor bor, shimoliy va Shimoli-sharqiy qirgʻoqlari past va qulay gavanlardir. Orollar, asosan, ohaktoshlar, gil tuproqlardan tashkil topgan. Platolar kup. Iklimi — Oʻrta dengiz iqlimi. Yozi issiq, quruq; qishi iliq, yomgʻirli. Fevralning oʻrtacha temperaturasi 12°, avgustniki 25°. Oʻrtacha yillik yogʻin 530 mm ga yaqin. Oqar suvlari kam.
Aholisining 98% ga yaqini maltiylar; inglizlar va italyanlar ham yashaydi. Katolik dinihukmron. Rasmiy til — malta va ingliz tillari. Aholining 85% shaharlarda yashaydi. Yirik shaqarlari: Valletta, Birkirkara, Hamrun, Rabot, Viktoriya.
Maorifi, madaniy-maʼrifiy muassasalari. Maorif sohasi inglizcha tizim asosida tarkib topgan. Kichkintoylar uchun 2 yillik maktab va haqiqiy 6 yillik boshlangʻich maktabdan iborat boshlangʻich taʼlim va 7 yillik oʻrta taʼlim joriy etilgan. Davlatga qarashli bepul maktablardan tashkari, xususiy maktablar ham bor. 6 yoshdan 16 yoshgacha oʻqish majburiy. Valletgada M. qirollik universiteti (1592) mavjud. Bir qancha ilmiy jamiyatlar bor. Vallettada Milliy kutubxona, M. qirollik universiteti ku-tubxonasi, Gotso o.da ommaviy kutubxona, M. Milliy muzeyi, rasmlar galereyasi mavjud.
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. M.da nashr etiladigan yirik gaz.lar: "Malta gavernment gazett" ("Malta hukumat gazetasi", ingliz va malta tillarida chiqadigan gaz.gazeta, 1813 yildan), "Orizont" ("Ufq", malta tilida chiqadigan kundalik gaz.gazeta, 1962 yildan), "Alternativa" ("Muqobil", malta tilida chiqadigan gaz.gazeta, 1989 yildan), "Tayme" ("Vaqt", ingliz tilida chiqadigan kundalik gaz.gazeta, 1935 yildan), "Mument" ("Harakat", malta tilida chiqadigan haftalik, 1972 yildan), "Sandi tayme" ("Yakshanba vak,ti", ingliz tilida har yakshanbada chiqadigan gaz.gazeta, 1922 yildan), "Torcha" ("Mashʼal", malta tilida chiqadigan gaz.gazeta, 1944 yildan). "Malta Brodkasting Osoriti" (MVA) telekoʻrsatuv va radioeshittirish xizmati 1961 yilda tashkil etilgan.
== Meʼmorligi va tasviriy sanʼati ==
Malta va Gotso o.larida neolit davriga oid toshdan qurilgan noyob insho-otlar (Xal-Tarshin, Mnaydra va boshqalar) saqlanib qolgan. 16—18-asrlarda isteh-kom inshootlari barpo etilgan, M.ning yangi poytaxti — Valletta shahri qurila boshlagan, Mdina shahri uygʻonish va barokko meʼmorligi ruhida qayta qurilgan. Bu davrda jamoat binolari, cherkovlar, kayerlar barpo etilgan. 19-asr va 20-asr 1-yarmi imoratlari orasida Mostada barpo etilgan doyra shaklidagi gumbazli cherkov, Vallettadagi opera teatri, Gotso o.dagi Ta-Pinu bazilikasi alohida ajralib turadi.
M. hududidan neolit davriga oid sopol idishlar, tosh va terrakotadan yasalgan haykalchalar va h.k.larhokazolar topilgan. 17-asrda barokko va klassitsizm uslubida ishlaydigan mahalliy meʼmorlar va haykaltaroshlar yetishib chikdi (meʼmorlar J. Kassar, L. Gafa, S. Ittar, D. Gronye de Vasse, xaykaltarosh M. Gafa va boshqalar). MALTA — yuqori paleolit davri manzilgohi. Irkutsk shahridan 85 km gʻarbda, Malta qishlogʻi yaqinidagi Belaya daryosi sohilida joylashgan. 1928 yil M. M. Gerasimov topib, 1959 yilgacha oʻrgangan. Bir paytda mavjud boʻlgan turli xildagi yengil koʻchma turar joylar (chum, yertoʻla, yarim yertoʻla) ochilgan. M.liklar bugʻu, mamont, junli nosoroglarni ovlashgan. M.dan suyakdan ishlangan 20 ga yakin ayol maʼbudalari haykalchasi, uchib ketayotgan qushlar surati solingan hayvon suyagi parchalari, juda kup tosh va suyak qurollar (pichoq, igna, paykon) hamda 3—4 yoshli bola skeleti topilgan. Skelet atrofiga qizil oxra sepilgan. Qabr usti 3 ta tot taxta bilan berkitilgan. Qabrdan zebziynat buyumlari, suyakdan ishlangan qush haykalchalar, nayza, sanchqi va boshqa ashyolar topilgan. Ushbu yod-gorlik ibtidoiy jamiyatning matriarxat davriga oid boʻlib, oʻsha davr hayoti haqida tasavvur beradi.
== Adabiyot ==
|
