Muhammad: Versiyalar orasidagi farq

'''Muhammad (s.a.v.)''' , Muhammad ibn Abdulloh (570/571, Makka — 632, Madina) — [[Islom dini|islom]] dini va birinchi [[musulmon]]lar jamoasi asoschisidirlar. Musulmonlar eʼtiqodiga koʻra, Allohning oxirgi paygʻambari va uning elchisidirlar. Shu maʼnoda u zotni Rasululloh(Allohning elchisi), Rasuli Akram deb atash odat tusiga kirgan. Baʼzi diniy manbalarda Muhammad(s.a.v.)ningMuhammadning 99 nomi keltiriladi. Islom taʼlimotiga koʻra, Muhammad nomini aytgan yoki eshitgan kishi "sallalohu alayhi vasallam" (s.a.v.) yoki "alayhissalom" (a.s.) deb salovat aytib qoʻyish vojib hisoblanadi. Muhammad(s.a.v.) orqali odamlarga [[Qurʼon]] nozil qilingan.

[[Quraysh]] qabilasining hoshimiylar urugʻiga mansub, uncha boy boʻlmagan, lekin [[Makka]] zodagonlariga yaqin oilada tugʻilganlar. Muhammad (s.a.v.) ningMuhammadning bolalik va oʻsmirlik yillari haqidagi maʼlumotlar juda kam. Muhammad (s.a.v.) goʻdakligidayoq yetim qolganlar; tugʻilmasidan avval otalari Abdulloh, 6 yoshligida esa — onalari Omina vafot etgan. Muhammad (s.a.v.) niMuhammadni oʻz tarbiyasiga olgan bobosi Abdulmuttalib alayhissalom ham koʻp oʻtmay olamdan oʻtadi. Yetim bolani tarbiya qilishni amakisi [[Abu Tolib]] oʻz zimmasiga oladi. 12 yoshida Muhammad (s.a.v.) bir muddat Abu Tolibning podasini boqadi, keyin tijorat ishlariga jalb qilinadi. Abu Tolib Muhammad (s.a.v.) niMuhammadni 21 yoshida Huvaylid ibn Asʼadning qizi, badavlat beva ayol [[Xadicha bint Xuvaylid|Xadicha]] xonadoniga dastyorlikka beradi. Xadichaning savdo ishlari bilan shugʻullangan Muhammad (s.a.v.) [[Suriya]]ga safar qiladi, xususan, [[Halab]] va [[Damashq]] shaharlariga boradi. Muhammad (s.a.v.) 25 yoshlarida (595 yil) 40 yoshlarga borib qolgan Xadichaga uylanadilar. Muhammad (s.a.v.) danMuhammaddan Xadicha 3 oʻgʻil (Qosim, Tohir, Tayyib) va 4 qiz (Ruqiya, Zaynab, Ummu Kulsum, [[Fotima]]) koʻrgan. Ogʻillari goʻdakligidayoq vafot etgan. Qizlaridan Fotimagina Muhammad (s.a.v.) naslini davom ettirgan. Xadicha vafotidan soʻng Muhammad (s.a.v.) bir necha bor uylangan (lekin, Oyshadan boshqa bokira xotin olmagan), ulardan farzand koʻrmagan. Faqat joriyasi Moriyadan Ibrohim ismli oʻgʻli boʻlgan. U ham juda yoshligida olamdan oʻtgan.

Muhammad (s.a.v.) 40 yoshga toʻlganida oʻzini boshqacha seza boshlaydi. Yolgʻizlikni qoʻmsab, Makka yonidagi Hiro togʻida joylashgan gʻorga borib ibodat bilan mashgʻul boʻlar, oʻyga tolardi. Taxminan 610-yilda Muhammad (s.a.v.) Makkada oʻzining [[Alloh]]dan vahiy olayotganligini eʼlon qiladi. Buni birinchilardan boʻlib Xadicha, Muhammad (s.a.v.) ningMuhammadning amakivachchasi [[Ali Ibn Abu Tolib|Ali ibn Abu Tolib]], hamda asrandi oʻgʻli [[Zayd ibn Horisa]] eʼtirof etib imon keltirishgan. Koʻp oʻtmay, Makkaning eng nufuzli savdogarlaridan [[Abu Bakr]], [[Zubayr ibn Avvom|Zubayr]], Talha, Saʼd ibn Abu Vaqqos, [[Abdurahmon ibn Avf]] va [[Usmon Ibn Affon|Usmon ibn Affon]] Muhammad (s.a.v.) niMuhammadni chin paygʻambar deb tan olishgan. Muhammad (s.a.v.) izdoshlari jamoasi dastlabki paytlarda 50 kishidan oshmagan. Makkaning asosiy aholisi, ayniqsa, nufuzli qurayshliylar esa Muhammad (s.a.v.) taʼlimotini ochiqdan-ochiq dushmanlik bilan qarshi olgan. Buning natijasida Muhammad (s.a.v.) tarafdorlaridan 11 xonadon Habashiston (hozirgi [[Efiopiya]]) ga [[hijrat|koʻchib]] ketgan. Muhammad (s.a.v.) jamoasiga jasur jangchilar sifatida tanilgan Hamza va [[Umar ibn Xattab|Umar ibn Xattobning]] qoʻshilishi jamoaning mavqeini oshirdi. Ayni vaqtda quraysh zodagonlarining Muhammad (s.a.v.) va uning tarafdorlariga dushmanligi yanada kuchaydi. 620 yilda Xadichaning, soʻngra Abu Tolibning vafotidan soʻng Makkada vaziyat yomonlashadi, Muhammad (s.a.v.) muayyan xatar ostida qoladi. Har yilgi anʼanaviy Makka ziyoratiga kelgan yasriblik Avs va Hazraj qabilalarining vakillari Muhammad (s.a.v.) bilan uchrashib, sodiqlik bildirishadi va yordam qilishga vaʼda berishadi, Muhammad (s.a.v.) niMuhammadni [[Madina (shahar)|Yasribga]] koʻchib borishga daʼvat qilishadi. Avval Muhammad (s.a.v.) ningMuhammadning izdoshlari (asʼhoblar) oʻz oilalari bilan quraysh zodagonlaridan maxfiy ravishda guruh-guruh boʻlib koʻchadi. Oxirida Muhamadning oʻzi Abu Bakr bilan joʻnab ketadi. 622 yildada yuz bergan bu koʻchish payti (arab, [[hijrat]])dan musulmonlar erasi — [[hijriy yil]] hisobi boshlanadi. Yasrib esa Madina an-Nabiy ("Paygʻambar shahri") yoki qisqacha, Madina deb ataladigan boʻldi.

Madinada birinchi [[masjid]] qurildi, islom arkonlari ishlab chiqila boshlandi, [[Kaʼba]] [[qibla]] qilib belgilandi. Jamoani jipslashtirish va uni kengaytirish uchun makkalik mushriklarga qarshi kurashish zarur edi. Makkaliklarga qarshi uyushtirilgan iqtisodiy urush ular farovonligining asosiy manbai boʻlgan savdo karvonlari ishini chippakka chiqardi. 624 yilda Badr quduqlari oldida [[Badr jangi]], 625 yilda Uhud togʻi etagida [[Uhud jangi|Uhud jang]]<nowiki/>lari boʻldi. 626 yilda makkaliklar madinaliklarga uzil-kesil zarba berish maqsadida yirik harbiy safarga otlanishdi. Muhammad (s.a.v.) Madinani uzoq qamal sharoitiga tayyorladi, shahar atrofiga chuqur xandaqlar qazildi va u yerlarga kamonchi oʻqchilar joylashtirildi. Kutilmagandagi izgʻirin, kuchli shamollar qamal qiluvchilarni toliqtirdi, ular orasida nizolar boshlandi. Natijada Madina qamali bekor qilindi, bu gʻalaba Madina jamoasini yanada jipslashtirish bilan birga, unga yangi-yangi badaviy qabilalarning qoʻshilishiga olib keldi. Hijratning 6-yilida makkalik quraysh zodagonlari mavjud muammolarni kelishuvchilik yoʻli bilan bartaraf etish uchun Muhammad (s.a.v.) bilan tengma-teng muzokara olib borishga majbur boʻlishdi (qarang [[Xudaybiya bitimi]]). Madinaga qarshi kurashning yetakchilaridan biri boʻlgan Abu Sufyon Muhammad (s.a.v.) tarafiga oʻtdi. 630 yilda Makka Muhammad (s.a.v.)gaMuhammadga jangsiz taslim boʻldi, makkaliklar Muhammad (s.a.v.) jamoalariga qoʻshildi. 631 yildda koʻp qabilalar Muhammad (s.a.v.)gaMuhammadga boʻysundi va islomni qabul qildi. Hijratning 10-yili (632 yil martida) Muhammad (s.a.v.) oʻz oila aʼzolarini olib, Madina atroflaridagi 100 mingdan ortiq kishi bilan Makkaga birinchi va oxirgi marta ziyorat ([[haj]])ga bordi. Bu [[vidolashuv haji]] boʻlgan. Mana shu ziyorat Makkaning islom dini markazi sifatidagi mavqeini uzil-kesil hal etdi. Oʻshandan buyon oʻtgan barcha asrlar davomida musulmonlar bu shaharni ziyorat qiladi. Haj safaridan 81 kun keyin uzoq davom etmagan kasallikdan soʻng Muhammad(s.a.v.) Madinada vafot etdi. Paygʻambar (a.s.)niMuhammadni oʻz hujrasiga dafn qilishgan, maqbarasi keyinchalik u yerda qurilgan katta masjid ichida qolgan, musulmonlarning ziyoratgohiga aylantirilgan.

Muhammad (s.a.v.) ningMuhammadning hayoti va tarjimai holi siyratda, uning soʻzlari va qilgan ishlari haqidagi rivoyatlar [[hadis]]larda bayon etilgan. Islom taʼlimotida Muhammad (s.a.v.) komil inson sifatida taʼriflanadi. Sunnat paygʻambarning hayoti barcha musulmonlar uchun namuna boʻlishi kerakligi taʼkidlanadi. Islom anʼanasida Muhammad (s.a.v.) hech qanday gʻayritabiiy, ilohiy xususiyatga ega emasligi, balki hamma kabi oddiy odam, lekin Allohning chin va oxirgi paygʻambari ekanligi qayd etiladi.

Muhammad (s.a.v.) ningMuhammadning shaklu-shamoyillari, siyratu-sifatlari, insoniy fazilatlari, boshqa paygʻambarlardan farq etadigan xususiyatlari toʻgʻrisida u bilan birga yurgan, suhbatlaridan bahramand boʻlgan sahobalar hamda nikohida boʻlgan ayollari tomonidan naql qilingan rivoyatlar asosida koʻplab asarlar bitilgan. Ulardan [[Termiziy Abu Iso|Abu Iso Termiziyning]] "Shamoili nabaviya", Muhammad (s.a.v.) Busiriyning "Qasidai burda", Abu Jaʼfar Barzanjiyning "Mavlidin-Nabiy", Muhammad (s.a.v.) ibn Solihning "Muhammadiya", Mavlono Muʼinning "Siyari sharif", Akbarobodiyning "Nodirul-meʼroj", Sayyid Mahmud Taroziyning "Shirin kalom", "Nurul kalom", "Nurulbasar" va boshqa koʻplab mu-alliflarning asarlarini misol qilib keltirish mumkin. Imom Termiziyning "Shamoili Muhammadiyya" kitobi ular ichida qadimiyligi va rivoyatlarining sahihligi bilan ajralib turadi. Unda Muhammad (s.a.v.) ningMuhammadning jismoniy va axloqiy xususiyatlariga batafsil taʼrif berilgan. Maslan, ikki kiftlari oʻrtasida "Muhammadun rasululloh" deya bitilgan muhri nubuvvatlari boʻlgani, soch-soqollarining oqu-qorasi nechta boʻlganidan tortib, kiyim-kechaklari, oyoq kiyimlari, taqqan uzuklari, qilich-qalqonlari, salla-choponlari, yegan va yoqtirgan taomlari, ovqatdan oldin va keyin oʻqigan duolari, suv ichishlari, xushboʻy narsalarni isteʼmol qilishlari, soʻzlashish odoblari, xulq-odoblari, kulish va hazil-mutoyibalari, musiqa va sheʼriyatga munosabatlari, ibodat va riyozatlari, tilovat va munojotlari, yotish-turishlari, tibbiyotga munosabatlari, kundalik tirikchiliklari, nomlari, umrlarining miqdori, xastalik va vafotlari, qoldirgan meroslari va boshqa sifatlari toʻgʻrisida alohida-alohida bob va fasllar orqali bayon etilgan. Jismoniy tuzilishlari toʻgʻrisida jumladan shunday naql qilinadi: "Ul zotning boʻylari unchalik novcha ham, past ham emas, bosh, qoʻl, oyoq va kiftlari yoʻgʻon, yuzlari qizgʻish, koʻzlari katta, oqi juda oq, qorasi oʻta qora, oʻtkir, sochlari quloqlarining yumshoqlarigacha yopib, yelkalariga tegib-tegmay turar, boʻyinlari sochlari orasidan tovlanib, goʻyo kumush koʻzdek koʻrinib turar, terlasalar, marjondek terlaridan muattar hid taralar, biror kishiga qayrilib qaramoqchi boʻlsalar boshlarinigina burib qaramay, balki butun gavdalari bilan oʻgirilib qarar edilar. Old tomonlarini qanday koʻrsalar, orqa tomonlarini ham shunday koʻrar edilar".