Qoʻrqit ota kitobi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Olaf Studt (munozara | hissa) + 49 × [[]]; +Turkum:Adabiyot; +Turkum:Kitoblar; +Turkum:Folklor; -{{no iwiki}} |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 1:
[[Image:1999, December, 29. The 1300th Anniversary of Kitabi Dede Gorgud.jpg|400px|right]]
'''"Kitobi Dada Qo‘rqud"''' („Kitab-i Dadam Qorqud ala lisan-i taifa-i Og‘uzan“ (O‘g‘uz qabilalarining tilida Dadam Qo‘rqud kitobi) <ref name="R1" /> — o‘g‘uz turk dostoni. <ref name="R2" /> Ozarbayjon xalq adabiyotining eng qadimiy yozma obidasi (XI-XII asrlar).
Anʼanaga ko‘ra „Kitobi Dada Qo‘rqud“da dostonlarning muallifligi Dada Qo‘rqudga tegishli deyiladi. XIV asr tarixchilaridan Oybek ad-Davadori va Fazlulloh Rashidaddin Dada Qo‘rqudning Muhammad (s.a.v.) davrida yashaganini va turklar tomonidan elchi sifatida yoniga jo‘natilganini yozganlar. Doston muqaddimasida ham Dada Qo‘rqudning Muhammad payg‘ambar zamonida yashagani qayd etiladi.<ref name="R3" />
== Kitob tarixi ==
Ildizi mifologik dunyoqarashga borib taqaluvchi Dada Qo‘rqud dostonlari XI asrda „Kitobi Dada Qo‘rqud“ nomi bilan qog‘ozga tushirilgan, qo‘limizga yetib kelgan nusxalar esa XVI asrda ko‘chirilgan qo‘lyozmalardir. Obidani ilk bora tadqiqotga jalb etgan nemis sharqshunosi Fridrix fon Ditsin fikricha, bu yerdagi baʼzi mifologik syujetlar, masalan, Tepako‘z obrazi Gomerning „Odisseya“ dostonidagi Polifem obrazi bilan qiyoslaganda qadimiyroq hisoblanadi. Hozirgacha „Kitobi Dada Qo‘rqud“ning ikki qo‘lyozmasi maʼlum. Bulardan biri — nemis sharqshunosi F.fon Dits tomonidan Istanbuldan Germaniyaga olib borilgan va Drezden shahri kutubxonasiga sovg‘a qilingan bir muqaddima va o‘n ikki bo‘ydan (dostondagi alohida-alohida hikoyalar bo‘y deb nomlanadi) iborat bo‘lgan Drezden nusxasi, narigisi esa XX asrning 50-yillarida Vatikanda topilgan bir muqaddima va olti bo‘ydan iborat nusxadir.
Fanga XIX asrdan maʼlum bo‘lgan „Kitobi Dada Qo‘rqud“ning faqatgina ikki qo‘lyozmasi (Drezden va Vatikan) maʼlum. Drezden nusxasi<ref name="R4" /> ustida keyinroq „Kitab-i Dadam Qorqud ala lisan-i taifa-i Og‘uzan“ (O‘g‘uz qabilalarining tilida Dadam Qo‘rqud kitobi) deb yozilgandi va yangi bir nusxasi asosi 1556-yil avgustda qo‘yilgan Drezdendagi Qirol Kutubxonasidan olingan, 1972-yil avgustda Bokuga olib kelinib, Ozarbayjon Fanlar Akademiyasiga beriladi va Qo‘lyozmalar Institutida kengroq tafsilotlar bilan tadqiq etilgan. Bu nusxa muqaddima va 12 bo‘ydan, Vatikan nusxasi<ref name="R5" /> esa ayni muqaddima va 6 bo‘ydan iborat. Bundan ko‘rinib turibdiki, har 2 nusxa qadimiyroq nomaʼlum bir nusxadan ko‘chirilgan. Ozarbayjon FA Qo‘lyozmalar Institutida „Dada Qo‘rqud“ning dunyodagi uchinchi qo‘lyozma nusxasi tayyorlandi.
„KITOBI DADAM QOʻRQUT“ („Qoʻrqut [[ota]] [[kitob]]i“) — [[oʻrta asrlar]] [[Oʻgʻuznoma|oʻgʻuz eposi]]ning yuksak namunalaridan biri. Uning tarkibiga kirgan [[hikoya]] va [[doston]]larning ayrimlari [[VII asr|7]]—[[VIII asr|8-asr]]larda ogʻzaki ravishda yaratila boshlangan. Asosiy dostonlari [[IX asr|9]]—[[X asr|10-asr]]larda [[oʻgʻuzlar]] [[Sirdaryo]]ning quyi [[oqim]]lari va [[Orol dengizi]] atroflarida yashagan davrlarda [[yuza]]ga kelgan. Ular bu ulkan [[yodgorlik]]ning tarkibida hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻlib, Qoʻrqut haqidagi [[afsona]] va [[rivoyat]]larning ogʻzaki ravishda [[Turkiston]] [[xalq]]lari orasida keyingi davrlargacha saklanib qolishiga sabab boʻlgan.
Oʻgʻoʻz [[qabila]]larining [[saljuqiylar]] rahnamoligida Gʻarbga siljishi natijasida ilgari yaratilgan dostonlar va rivoyatlarga yangilari qoʻshilib, [[Kavkaz]] va [[Kichik Osiyo]]da Koʻrqut va Qozonbek (Solor K°zon) haqida butun bir dostonlar [[turkum (majmua)|turkum]]i vujudga keldi. Ogʻzaki ravishda yaratilgan va kuylanib kelingan bu [[asar]]lar bizga nomaʼlum shaxs tomonidan oʻzonlar ([[baxshi]]lar)dan yozib olinib, [[XV asr|15-asr]] oʻrtalarida „Kitobi dadam qoʻrqutQ.“ga tartib berilgan. Ogʻzaki kuylanib kelingan dostonlar „Kitobi dadam qoʻrqutQ.“ tarkibiga kiritilganda, ularga muayyan bir [[adabiyot|adabiy]] ishlov berilgan.
„Kitobi dadam qoʻrqutQ.“ kirish qism va 12 ta boʻy (doston)dan iborat. Kirish qismida Koʻrqut ota haqida maʼlumotlar berish bilan birga uning [[nom]]idan bir qancha otalar soʻzi (xalq [[maqol]]lari) keltirilgan. Kitobga kiritilgan dostonlar quyidagilardir: 1. Dirsaxon oʻgʻli Boʻgʻochxon. 2. Solor Qozon uyining talon-toroj boʻlganligi. 3. Boyburabekning oʻgʻli Bamsi Bayrak. 4. Qozonbek oʻgʻli Oʻrozbekning tutqun boʻlgani. 5. Duxoxoʻja oʻgʻli Dali Domrul. 6. Kanglixoʻja oʻgʻli Xontoʻrali. 7. Qozilikxoʻja oʻgʻli Yaganak. 8. Basatning Tepakoʻzni oʻldirganligi. 9. Bagil oʻgʻli Emron. 10. Ushunxoʻja oʻgli Sakrak. 11. Solor Qozonning tutqun boʻlgani va oʻgʻli Oʻroz qutqargani. 12. Ichoʻgʻoʻzning Tashoʻgʻoʻzga itoat etmagani va Bayrakning [[oʻlim]]i.
„Kitobi dadam qoʻrqutK“ning ikki [[qoʻlyozma]]si bizgacha yetib kelgan. Ular [[Drezden]] va [[Vatikan shahri|Vatikan]] [[kutubxona]]larida saqlanadi. Bu qoʻlyozmalarni [[olim]]lar 19-asrdan boshlab oʻrganib keladilar. Uni [[rus tili]]ga dastlab [[Bartold Vasiliy Vladimirovich|V.V. Bartold]] tarjima qildi va 1894—1904 yillarda 1—3 va 5-dostonlarini [[asl nusxa]] bilan birgalikda nashr etdi (1962 yilda toʻla ravishda nashr etildi). [[Turkiya]]da dastlab Kilisli Muallif Rifat 1916 yilda toʻla ravishda nashr etdi. Undan keyin Oʻrxon Shoyiq Koʻkyoy, Muharram Ergin nashrlari yuzaga keldi. [[Ozarbayjon]]da ham 1939 yildan beri muntazam ravishda nashr etilib, oʻrganilib kelinadi. [[Oʻzbekiston]]da esa 1939 yilda [[Hodi Zarifov|Hodi Zarif]] kitob tarkibidagi uchinchi doston „Bamsi Bayrak“ni „Oʻzbek folklori“ majmuasida nashr etgan, xolos.
„Kitobi dadam qoʻrqutQ.“ [[dunyo]] [[miqyos]]ida keng oʻrganilib kelinayotgan, oʻgʻoʻz va boshqa [[turkiy xalqlar]] [[tarix]]i, [[folklor]]i, [[etnografiya]]sini oʻrganishda katta ahamiyatga ega asarlardan biridir.
== Bo‘y (doston)larda mifologik dunyoqarash ==
[[Image:Dede qorqut r.jpg|400px|right]]
Dada Qo‘rqud dostonining bir qator bo‘ylarida mifologik dunyoqarash izlariga duch kelishimiz mumkin. Masalan, „Dali Do‘mrul“ dostonida o‘lim eʼtiqodining eski qoldiqlari va buning doston qog‘ozga tushirilgan davrdagi diniy qarashlarga ko‘ra maʼno berilishi o‘ziga joy topgan. Bu yerdagi Azroil obrazi dostonning bir qancha boshqa bo‘ylarida bo‘lganidek, asarga Islom qabul qilinishidan keyin kiritilgan va eposning umumiy ruhiga moslashtirilgan. Bu jihatiga ko‘ra ushbu bo‘y o‘lib-tiriluvchi tangrilar haqida qadimiy shumer, bobil, misr afsona va miflari bilan joy almashadi.
Dada Qo‘rqud bo‘ylarining asosiy mohiyatini yurt va xalqning himoyalanishi, xayr kuchlarini tamsil etuvchi qadimiy o‘g‘uzlarning yot elli ishg‘olchilarga — yomon kuchlarga qarshi hayot-mamot jangini o‘z ahamiyatini hozirgacha yo‘qotmagan bir qancha axloqiy-didaktik qarashlar tashkil etadi. O‘tgan asrning 50-yillarida sovet totalitar rejimining ideologik bosimi ostida „Dada Qo‘rqud“ eposi milliy adovatni qo‘zg‘atuvchi adabiy manba sifatida taqiqlangan, faqat 60-yillar boshlarida „oqlangan“ edi.
== Dastlabki tarjima ==
"Kitobi Dada Qo‘rqud" eposining bizga yetib kelgan qo‘lyozma nusxalarining ko‘chirilish tarixi XVI asr deb taxmin qilinadi. Bo‘ylarda o‘rta asrlar dostonlarimiz sifatida nasr va sheʼr parchalari navbatlashsa ham ushbu sheʼr parchalari o‘rta asrlarning poetika qonunlariga juda kam mos keladi. Baʼzi tadqiqotchilar fikricha, „Kitobi Dada Qo‘rqud“da vaqti bilan baʼzi boshqa qadimiy turkey dostonlar kabi boshdan-oxirigacha sheʼr bilan yozilgan, keyinchalik xotiralarda asosiy motivlar qolganligi sababli qog‘ozga tushirilganda nasr ko‘rinishida qayta tiklangan. Obida haqida ilk bora nemis olimi F.Dits maʼlumot bergan va „Tepako‘z“ bo‘yini nemis tiliga tarjimasi bilan chop etgan (1815). T.Noldeke asari Drezden nusxasi asosida chopga tayyorlashni xohlagan. V.V.Bartold 1894-1904-yillarda asarning 4 bo‘yini rus tiliga o‘girib nashr qilgan. U 1922-yilda dostonning to‘liq tarjimasini tugatgan, ushbu tarjima 1950-yilda Bokuda (H. Arasli va M.Tahmasb muharrirligi asosida), 1962-yilda esa Moskvada nashr etilgan.
== O‘g‘uzlar orasida ==
1952-yilda E.Rossi Vatikan kutubxonasida asarning yangi nusxasini topib, italyancha tarjimasi bilan birga nashr qildi. „Kitobi Dada Qo‘rqud“ Turkiyada ilk bora 1916-yilda Kilisli Muallim Rifat, Ozarbayjonda esa 1939-yilda akademik H.Arasli tomonidan nashr qilingan. Keyinchalik asar ingliz, nemis va fors tillariga tarjima qilingan, Angliyada, Shvetsariyada, AQShda va Eronda chop etildi. 1951-yilda „Kitobi Dada Qo‘rqud“ Ozarbayjonda va Turkmanistonda „xalq dushmani“ deb eʼlon qilindi va o‘qilishi taqiqlandi. „Rivojlangan“ sotsializm jamiyatida feodalizm davridan qolgan sanʼat namunasiga „joy topilmadi“. Ozarbayjonda 1957-yilda, Turkmanistonda 1980-yilda qayta tiklandi.
== Kitob mavzusi ==
"Kitobi Dada Qo‘rqud" dostonlari XI-XII asrlarda va avvalroq Ozarbayjonda yuz bergan hodisalardan hikoya qiladi. Dostondagi hodisalarning aksariyati Temirqopi Darband, Barda, Ganja, Darashom, Alinja, Qoratog‘, Go‘kcha ko‘li, Qarachuq tog‘i va boshqa joylarda yuz beradi. „Kitobi Dada Qo‘rqud“ni qog‘ozga ko‘chirgan shaxs Dada Qo‘rqudni bu dostonlarining yaratuvchisi hamda ishtirokchisi sifatida taqdim etadi. Bayot elidan chiqqan bu donishmandni o‘g‘uzning mushkul masalalarini hal qilib, kelajakdan shu tarzda xabar berganini ko‘rsatadi. Baʼzi maʼlumotlarga ko‘ra, Dada Qo‘rqud qabri Darbandda joylashgan. XVII asrning taniqli sayyohlari Avliyo Chalabiy<ref name="R6" /> va Adam Olearining<ref name="R7" /> „Sayohatnoma“larida bu faktga duch kelish mumkin. <ref name="R8" />
== Kitobda joy olgan shaxslar ==
"Kitobi Dada Qo‘rqud" bo‘ylarida shijoat ko‘rsatgan yigitlarga nom beradi, qiyin vaqtlarda xalq yordamiga keladi, o‘zining dono maslahatlari bilan ularga yo‘l ko‘rsatadi. Dada Qo‘rqud nomi, ayni paytda, qo‘muz bilan bog‘liq. Dostonlarda o‘g‘uzning keksa (Qozonxon, Dirsaxon, Qozilikxo‘ja, Bagil, Boybajon, Aruz, Qoragune) va yosh (Bayrak, Uruz, Basat, Yaynak, Sagrak, Qorabudoq, Emron) naslga mansub qahramonlardan so‘z yuritiladi. Qahramonlik ruhi obidaning asosiy g‘oyasini tashkil etadi. „Kitobi Dada Qo‘rqud“ paydo bo‘lgan davrning odat-anʼanalari, ko‘chmanchi hayot tarsi va boshqalar haqida tarixiy-etnografik maʼlumot bilan boyitilgan. „Kitobi Dada Qo‘rqud“ ayolga yuksak ehtiromi bilan ajralib turadi. Eposning qahramonlik ruhi ayol obrazlarining harakatlarida ham ochiq-oydin ko‘rinib turadi. Dostonda ona obrazi alohida diqqatni jalb etadi. Ozarbayjon xalq badiiy tafakkurining obidasi bo‘lgan „Kitobi Dada Qo‘rqud“ dostonlarining poetik tili badiiy tasvir vositalariga boy. Ularda xalq tilining nozikliklaridan, maqollar, masal va idiomatik ifodalardan keng, mahorat bilan foydalanilgan. „Kitobi Dada Qo‘rqud“ Ozarbayjon turkchasining tarixini o‘rganish jihatidan boy manba hisoblanadi.
== Galereya ==
<center>
<gallery>
Kitabi-Dədə Qorqud dastanının 1300 illiyinə həsr olunmuş qızıl sikkə-üz.gif|Kitobi Dada Qorug'ning dostonining 1300 yilligiga bag'ishlangan oltin tanga (oldingi ko'rinish)
Kitabi-Dədə Qorqud dastanının 1300 illiyinə həsr olunmuş qızıl sikkə-arxa.gif|Kitobi Dada Qorug'ning dostonining 1300 yilligiga bag'ishlangan oltin tanga (orqa ko'rinishi)
Kitabi-Dədə Qorqud dastanının 1300 illiyinə həsr olunmuş gümüş sikkə-üz.gif|Kitobi Dada Qorug'ning dostonining 1300 yilligiga bag'ishlangan kumush tanga (oldingi ko'rinish)
Kitabi-Dədə Qorqud dastanının 1300 illiyinə həsr olunmuş gümüş sikkə-arxa.gif|Kitobi Dada Qorug'ning dostonining 1300 yilligiga bag'ishlangan kumush tanga (orqa ko'rinishi)
</gallery>
</center>
== Filmografiya ==
=== Ozarbayjon ===
* Dada Qo‘rqud (film, 1975)
* Kitobi Dada Qo‘rqud. Sakrayin dostoni (film, 1990)
* Dada Qo‘rqudni izlab (film, 2000)
* Dirsaxon oʻgʻli Boʻgʻochxon dostoni (film, 2000)
* Solor Qozon uyining talon-toroj boʻlganligi haqida doston (film, 2001)
* Kitobi Dada Qo‘rqud. Basat va Tepako‘z (film, 2003)
* Haydar Aliyev va „Kitobi Dada Qo‘rqud“ (film, 2012)
=== Turkiya ===
* Dada Qo‘rqud hikoyalari (multfilm).
* Dada Qo‘rqud hikoyalari (film): Bamsi Beyrek, Dali Domrul, Solor Qozon asirlikka tushdi, Oruz asir o‘ylari.
== U to‘g‘risida yozilganlar ==
* „Kitobi Dada Qo‘rqudning tekstologik tadqiqi“ (monografiya). Shamil Jamshidov — Fuzuliy nomidagi Qo‘lyozmalar Instituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ dostonining Drezden nusxasi. Tartib, muqaddima va sharhlar. Ahmad Shmeydan (Berlin Universiteti professori).
* Xalq madaniyati ko‘zgusi. „Kitobi Dada Qo‘rqud“ dostoni haqida ilmiy-ommabop kitobcha. Ozarbayjon, turk, rus, ingliz, nemis, fransuz, fors va arab tillarida. Bakir Nabiyev va Yashar Qorayev — Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“. Rangli foto-albom. Qisqacha matn — (bir necha tilda). Elchin Afandiyev va Nazim Ibrahimov.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ poetikası (monografiya). Bahlul Abdulla — Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ va qadimiy turk dostonchilik anʼanalari. Elmiddin Alibeyzoda — Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ — tarixiy semantika. Rustam Kamol — Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ va Ozarbayjon folklori. Oruj Aliyev — Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“. Epos tadqiqiga bag‘ishlangan maqolalar to‘plami. Tuzuvchi va redaktor Yashar Qorayev — Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti.
* Ona tilimizning qadimiy obidasi. Maqolalar to‘plami. Tuzuvchi va redaktor A. Axundov — Nasimiy nomidagi Tilshunoslik Instituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ dostonining izohli lug‘ati. Mualliflar kollektivi. Redaktor Og‘amuso Axundov.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ dostonining statistik tahlili. Redaktorlar Og‘amuso Axundov va Mas’ud Mahmudov — Nasimiy nomidagi Tilshunoslik Instituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ dostoni tili. Abdulazal Temirchizoda — Redaktor Bakir Nabiyev.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ va qadimiy yunon dostonlari. Ali Sultonli — Redaktor Bakir Nabiyev.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ (nafis tartibotda, lotin alifbosi bilan, rangli illustratsiyali ilmiy-tanqidiy matn) — Samad Alizoda.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ (rus tilida, Vasiliy Bartold tarjimasida , 1951-yil, Boku nashri).
* „O‘g‘uz qahramonlik dunyosi“ (Ozarbayjon tilida) — Xoliq Ko‘ro‘g‘li.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ — povest. Anar.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ poetikasi (rus tilida). Komil Valiyev.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ bibliografiyasi. — Komil Valiyev, H. Mammadov.
* „Sir ichida doston yoxud sirli Dada Qo‘rqud“ — Kamol Abdullayev — Ozarbayjon Davlat Tillar Instituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ (maktab kutubxonasi seriyasidan)— Shamistan Mikoyilov — Ozarbayjon Ilmiy Tadqiqot Pedagogik İnstituti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“. Tofiq Hojiyev — Mammad Amin Rasulzoda nomidagi Boku Davlat Universiteti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ (Tangrichilikdan islomga) — Nizomiy Jafarov — Mammad Amin Rasulzoda nomidagi Boku Davlat Universiteti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“un leksikası — Ismoil Mammadov — Mammad Amin Rasulzoda nomidagi Boku Davlat Universiteti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ sintaksisi — Elmira Hasanova, Tofiq Hojiyev — Mammad Amin Rasulzoda nomidagi Boku Davlat Universiteti.
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“da Naxchivon joy nomlari — Safarali Babayev.
* „Dədə Qorqud antologiyasi“ — (5 jildda).
* Tuzuvchilar: Farhod Zeynalov, Samad Alizoda. „Kitobi Dada Qo‘rqud“: [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_1988_Part_1.pdf '''I qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_1988_Part_2.pdf '''II qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_1988_Part_3.pdf '''III qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_1988_Part_4.pdf '''IV qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_1988_Part_5.pdf '''V qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_1988_Part_6.pdf '''VI qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_1988_Part_7.pdf '''VII qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_1988_Part_8.pdf '''VIII qism''']. Boku: „Oltin Sharq“ matbaasi, 1988.
* Muharrem Ergin tartibi bilan „Kitobi Dada Qo‘rqud“: [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi_Ergin_Part_1.pdf '''I qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi_Ergin_Part_2.pdf '''II qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi_Ergin_Part_3.pdf '''III qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi_Ergin_Part_4.pdf '''IV qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi_Ergin_Part_5.pdf '''V qism''']. Istanbul: „Milli Eğitim Basımevi“, 1969.
* Muharrem Ergin tartibi bilan „Kitobi Dada Qo‘rqud“: [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi-1_Part_1.pdf '''I qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi-1_Part_2.pdf '''II qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi-1_Part_3.pdf '''III qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi-1_Part_4.pdf '''IV qism'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/Dede_Korkut_Kitabi-1_Part_5.pdf '''V qism''']. Anqara Universiteti Nashr uyi, 1964.
* Ettore Rossi. Kitab-i Dede Qorqut: [http://aton.ttu.edu/pdf/IL_Kitab-i_Dede_Qorqurt_Part_1.pdf '''I parte'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/IL_Kitab-i_Dede_Qorqurt_Part_2.pdf '''II parte'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/IL_Kitab-i_Dede_Qorqurt_Part_3.pdf '''III parte'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/IL_Kitab-i_Dede_Qorqurt_Part_4.pdf '''IV parte'''], [http://aton.ttu.edu/pdf/IL_Kitab-i_Dede_Qorqurt_Part_1.pdf '''V parte''']. Biblioteca apostolica vaticana.
* Kitobi Dada Qo‘rqud. Asl va soddalashtirilgan matnlar, Boku, „Lider nashriyot“, 2004, 376 s. <nowiki>ISBN 978-9952-416-08-2</nowiki>
* Kitobi Dada Qo‘rqud. Ensiklopedik lug‘at. Boku, „Lider nashriyot“, 2004, 364 s. <nowiki>ISBN 978-9952-416-13-9</nowiki>
* Dada Qo‘rqud dostonlari (bolalar va o‘smirlar uchun). Parlaq İmzalar. Boku, 2016. 264 s. <nowiki>ISBN 978-9952-4940-1-3</nowiki><ref name="R9" />
* „Kitobi Dada Qo‘rqud“ Boltiqbo‘yi xalqlari tilida". Mahir Hamzayev. Boku, „Fan va taʼlim“ nashriyoti, 2017, 116 s. ISBN 978-9952-8176-6-9
== Shuningdek qarang ==
* [[:az:Koroğlu|Ko‘ro‘g‘li]]
* [[:az:Əsli və Kərəm|Asli va Karam]]
* [[:az:Dastani-Əhməd Hərami|Dostoni Ahmad Haromiy]]
== Xorijiy oʻtishlar ==
* [http://www.youtube.com/watch?v=jWOQ7fNKa5w '''Tog‘rul Narimanbeyovning memorial „Dada Qo‘rqud“ ko‘rgazmasi''']
* [http://dede.musigi-dunya.az/ Dada Qo‘rqud Ensiklopediyasi]
* [http://e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=5175&doctype=0 ''"Kitobi Dada Qo‘rqud" dostonining 1300 yillik yubileyi bo‘yicha Davlat Komissiyasining tadbirlar rejasi haqida.''. '''e-qanun.az'''] {{az}}
* Lewis, Geoffrey (Ed.) (1974). The Book of Dede Korkut. Harmondsworth: Penguin, pp. 20-21
* [http://dede-qorqud.net/ „Dada Qo‘rqud“ ilmiy-adabiy to‘plami] {{az}}
* {{OʻzME}}
== Manbalar ==
<references>
<ref name="R1" >[http://web.archive.org/web/20050525145131/http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/008/061/550.htm BSYe. 1970. „Kitabi dede Korkud“]</ref>
<ref name="R2" >[http://feb-web.ru/feb/ivl/vl3/vl3-5882.htm Oguzskiy epos Kitabi dede Korkud]</ref>
<ref name="R3" >[http://www.mct.gov.az/?/az/azculture/view/68/ Qadim adabiyot]</ref>
<ref name="R4" >[http://digital.slub-dresden.de/id280873166 Mscr.Dresd.Ea.86]</ref>
<ref name="R5" >[http://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.turc.102 Vat. turc. 102]</ref>
<ref name="R6" >[http://www.anl.az/el/latin_qrafikasi/axe/dede_qorqud.pdf (sah. 286)]</ref>
<ref name="R7" >[http://www.anl.az/el/latin_qrafikasi/axe/dede_qorqud.pdf (sah. 274)]</ref>
<ref name="R8" >Dada Qo‘rqud Kitobi. „Lider nashriyot“. Boku-2004.</ref>
<ref name="R9" >[https://www.facebook.com/notes/parlaq-imzalar-n%C9%99%C5%9Friyyat%C4%B1/d%C9%99d%C9%99-qorqud-dastanlar%C4%B1/570761769752605 Dada Qo‘rqud dostonlari]</ref>
</references>
{{commonscat|Dede Korkut}}
[[Turkum:Adabiyot]]
| |||