Encyclopædia Britannica: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
Tahrir izohi yoʻq
Qator 78:
3-nashrdan beri „Britannica“ga tanqidchilar yuqori baho berib kelyapti.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995">{{cite book | last = Sader | first = Marian | coauthors = Lewis, Amy | year = 1995 | title = Encyclopedias, Atlases, and Dictionaries | publisher = R. R. Bowker (A Reed Reference Publishing Company) | location = New Providence, New Jersey | isbn = 0-8352-3669-2}}</ref><ref name="library_association_1996">{{cite book | year = 1996 | title = Purchasing an Encyclopedia: 12 Points to Consider | edition = 5th | publisher = Booklist Publications, American Library Association | isbn = 0-8389-7823-1 | author = reviews by the Editorial Board of Reference Books Bulletin ; revised introduction by Sandy Whiteley.}}</ref> AQSHda 3- va 9-nashrlarning noqonuniy nusxalari tayyorlangan.<ref name="kogan_1958" /> „Britannica“dagi maqolalar noqonuniy koʻchirilib tayyorlangan birinchi ensiklopediya „[[Dobson's Encyclopædia]]“dir.<ref>{{cite book | last = Arner | first = Robert D. | year = 1991 | title = Dobson's Encyclopaedia: The Publisher, Text, and Publication of America's First Britannica, 1789–1803 | publisher = University of Pennsylvania Press | location = Philadelphia | isbn = 0-8122-3092-2}}</ref> 14-nashrdan keyin Time jurnali „Britannica“ni „kutubxona boshchisi“ deb nomlagan.<ref>{{cite news | url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,732859-1,00.html | title = Patriarch Revised | work= [[Time (magazine)|Time]] | volume = XIV | number = 13 | date = 23 September 1929 | pages = 66–69}}</ref> Bir reklamada [[William Beebe]]ning „Britannica“ni solishtirib boʻlmaydi, chunki unga mos raqib yoʻq" degan soʻzlari ishlatilgan.<ref>{{cite news | title = A Completely New Encyclopaedia (''sic'') Britannica | work= [[Time (magazine)|Time]] | volume = XIV | number = 12 | date = 16 September 1929 | pages = 2–3}}</ref> „Britannica“ ingliz adabiyotida koʻp tilga olingan. Masalan, [[Arthur Conan Doyle]]ning [[Sherlok Xolms]] haqidagi „Qizil boshli liga“ hikoyasida. Bu hikoyani „Britannica“ning 200 yilligida Gilbert Inglefield tilga olgan.<ref name="EB_bicentennial" />
 
„Britannica“ bilimni umumlashtirtuvchiumumlashtiruvchi ensiklopediya sifatida shuhrat qozongan.<ref name="thomas_1992">{{cite book| last = Thomas | first = Gillian | authorlink = Gillian Thomas | year = 1992 | title = A Position to Command Respect: Women and the Eleventh Britannica | publisher = [[Rowman & Littlefield|Scarecrow Press]] | isbn = 0-8108-2567-8}}</ref> Baʼzi odamlar bilimlarini chuqurlashtirish uchun „Britannica“ni boshdan-oyoq oʻqib chiqishga qaror qilishgan. Buning uchun 3 yildan 22 yilgacha vaqt sarflashgan.<ref name="kogan_1958" /> 1797-yil [[Fat′h Ali Shah Qajar]] shoh boʻlganida unga „Britannica“ning 3-nashri toʻplami berilgan va u ensiklopediyani boshidan oxirigacha oʻqib chiqqan. Bundan keyin shoh oʻzining rasmiy unvoniga "Eng Buyuk Shoh va Encyclopædia „Britannica“ning ustasi" nomini qoʻshgan.<ref name="EB_bicentennial">{{cite book | year = 1968 | title = Banquet at Guildhall in the City of London, Tuesday 15 October 1968: Celebrating the 200th Anniversary of the Encyclopædia Britannica and the 25th Anniversary of the Honorable William Benton as its Chair and Publisher | publisher = [[Encyclopædia Britannica, Inc.|Encyclopædia Britannica International, Ltd.]] | location = United Kingdom}}</ref> Yozuvchi [[George Bernard Shaw]] ilmiy maqolalardan tashqari 9-nashrni butunlay oʻqib chiqqanini aytgan.<ref name="kogan_1958" /> [[Richard Evelyn Byrd]] 1934-yil [[Janubiy qutb]]ga qilgan 5 oylik sayohati davomida „Britannica“ni oʻqish uchun olib olgan. [[Philip Beaver]] dengizda qilgan sayohati davomida „Britannica“ni oʻqigan.
 
Yaqinda boʻlsa Esquire jurnali muharriri [[Philip Beaver]] 2002-yilgi nashrni oʻqib chiqqan. Bu haqida 2004-yil chiqqan „Bilagʻon: Bir odamning dunyodagi eng aqlli odam boʻlish uchun qilgan kamtar intilishi“ ({{lang-en|„The Know-It-All: One Man's Humble Quest to Become the Smartest Person in the World“}}) kitobida yozgan. Faqat ikkita inson „Britannica“ning ikki mustaqil nashrlarini oʻqib chiqqan: yozuvchi [[C. S. Forester]]<ref name="kogan_1958" /> va ishbilarmon [[Amos Urban Shirk]]. Shirk 11- va 14-nashrlarni oʻqigan. 11-nashrni har kech uch soat oʻqigan va 4 yarim yil deganda oʻqishni bitirgan.<ref>{{cite news | title = Reader |work=The New Yorker | volume = 9 | date = 3 March 1934 | page = 17}}</ref> „Britannica“ning koʻp bosh muharrirlari kitobni boshdan-oyoq oʻqib chiqishgan deb ishoniladi. Bular orasida [[William Smellie]] (1-nashr), [[William Robertson Smith]] (9-nash) va [[Walter Yust]] (14-nashr) bor.
Qator 87:
=== Qamrovi ===
[[Fayl:Britannica 1. baskı.JPG|thumb|right|150px|Encyclopædia Britannica, 1-nashr]]
„Britannica“da mavzular „[[Propædia]]“dagi „Bilimning qisqacha sxemasi“ga qarab tanlanadi.<ref name="propedia_preface" /> „Britannica“da jugʻrofiya („[[Macropædia]]“ning 26 %i), biografiya (14 %), biologiya va tibbiyot (11 %), adabiyot (7 %), fizika va astrnomiyaastronomiya (6 %), din (5 %), sanʼat (4 %), gʻarb falsafasi (4 %) va huquqshunoslik (3 %) haqida maqolalar yozilgan.<ref name="kister_1994" /> Bir izlanishga koʻra „[[Micropædia]]“da geografiya boʻyicha maqolalar 25 % ni, ilm boʻyicha — 18 % ni, ijtimoiy fanlar boʻyicha — 17 % ni, biografiyalar — 17 % ni, boshqa gumanitar fanlar boʻyicha maqolalar qolgan 25 % ni tashkil qiladi.<ref name="sader_1995" /> 1992-yil bir taqrizchi: "mavzularning koʻlami, chuqurligi va universalligi boʻyicha „Britannica“ga teng keladigakeladiganf ensiklopediya yoʻq, " — deb yozgan.<ref>{{cite book | last = Lang | first = JP | year = 1992 | title = Reference Sources for Small and Medium-Sized Libraries | edition = 5th | publisher = American Library Association | location = Chicago | page = 34 | isbn = 0-8389-3406-4}}</ref>
 
„Britannica“da maqolalar bir xil chuqurlikda yoritilmagan. Masalan, [[Buddizm]] va boshqa koʻp dinlar „[[Macropædia]]“da bitta maqolada berilgan. [[Xristian dini]] boʻyicha 14 maqola berilgan va bu din haqidagi barcha maqolalarning yarmini tashkil qiladi.<ref name="macropaedia_2007">{{cite book | year = 2007 | title = The New Encyclopædia Britannica | edition= 15th edition, ''[[Macropædia]]''}}</ref> Shunday boʻlsa ham, „Britannica“ni gʻarbdagi oʻquvchilarga taklif qilinadigan eng betaraf ensiklopediya deb baholashgan.<ref name="kister_1994" /> Yana barcha davrda yashagan ayollar haqida yozilgan biografiyalar ham olqishlanadi.<ref name="sader_1995" />
Qator 95:
=== Muharrirlarning maqola tanlashi ===
 
„Britannica“ muharrirlarining ishi koʻpincha tanqid qilinadi. Hajmi deyarli oʻzgarmagani uchun ensikopediyadaensiklopediyada baʼzi maqolalarga joy ajratish uchun boshqalarini qisqartirish yoki olib tashlashga toʻgʻri kelgan. Bu koʻpincha muammo chiqargan. 15-nashr birinchi chiqqanida (1974-1985) bollar adabiyoti, [[Joachim du Bellay]], harbiy unvonlar haqidagi maqolalar qisqartirilgani va yoʻq qilingani qoralangandi. Bundan tashqari, yapon biografiyalarini notekis taxlash kabi xatolarga yoʻl qoʻyilgani aytilgandi.<ref name="Newsweek_1974" /> Koʻrsatkichning yoʻq qilingani va maqolalarning „[[Micropædia]]“ va „[[Macropædia]]“ boʻlimlariga boʻlingani ham qattiq tanqid qilingandi.<ref name="kister_1994" /><ref name="15th_criticism" /> Bir tanqidchi ilk 15-nashr haqida: "maʼlumot saqlashdan koʻra tuzilishini oʻzgartirishga intiluvchi muvaffaqiyatsizlik, " — deb yozgan.<ref name="Newsweek_1974">{{cite journal | last = Prescott | first = Peter S. | title = The Fifteenth Britannica | journal = Newsweek | date = 8 July 1974 | pages = 71–72}}</ref> [[American Library Association]] xodimlari 1992-yilgi „Macropædia“dan koʻpgina taʼlim boʻyicha maqolalar va [[psixologiya]] haqidagi maqola olib tashlanganini bilib hayron qolishgan.<ref name="library_association_1992">{{cite book | year = 1992 | title = Purchasing an Encyclopedia: 12 Points to Consider | edition = 4th | publisher = [[Booklist]] Publications, [[American Library Association]] | isbn = 0-8389-5754-4 | author = reviews by the Editorial Board of Reference Books Bulletin ; revised introduction by Sandy Whiteley.}}</ref>
 
„Britannica“ koʻpincha hissa qoʻshuvchi tanlashda adashadi. Bunga muhim misol 3-nashrning (1788-1797) bosh muharriri [[George Gleig]] [[Isaac Newton]]ning gravitatsiya teoriyasini qabul qilmagani va gravitatsiyaning sababi olov klassik elementidir deb yozganidir.<ref name="kogan_1958" /> Shunday boʻlsa ham, „Britannnica“ his-tuygʻu va ishonchlar bilan bogʻliq mavzularga ilmiy yondoshibyondashib kelyapti. Masalan, 9-nashrda [[William Robertson Smith]]ning din haqidagi maqolalarida shunday qilingan. Xususan, Smithning [[Bibliya]] tarixiy xatolarga egaligi haqidagi maqolalariga (1875) ilmiy yondoshilganyondashilgan.<ref name="kogan_1958" />
 
Muharrirlar tanqid qilinganiga yana boshqa bir misol Britannica muharrirlar hay’ati aʼzosi [[Wendy Doniger]]ning<ref>{{cite web|url=https://corporate.britannica.com/board/doniger.html |title=Encyclopædia Britannica Board of Editors |work=Encyclopædia Britannica|accessdate=16 August 2012}}</ref> [[Hinduizm]]ga bergan salbiy taʼrifidir.<ref>Ramaswamy, Krishnan ed. ''[[Invading the Sacred]].'' 2007. New Delhi. Rupa and co.</ref><ref>[http://magazine.uchicago.edu/0412/features/index.shtml „The Interpretation of Gods“], by Amy Braverman, University of Chicago Magazine: 97:2 (2004)</ref> „Britannica“da Hinduizm haqidagi maqolalari umuman olganda tanqidga uchrab kelyapti.<ref>{{cite web|url=http://www.hinduismtoday.com/blogs-news/hindu-press-international/encyclopaedia-britannica-will-review-its-hinduism-article/8506.html|title=Encyclopædia Britannica Will Review Its Hinduism Article|work=[[Hinduism Today Magazine]]|date=16 May 2009|accessdate=16 March 2011}}</ref>
Qator 103:
=== „Encyclopædia Britannica“ tanqidi ===
[[Fayl:2ndBritannica.jpg|thumb|left|350px|Encyclopædia Britannica, 2-nashr]]
„Britannica“ni nashrlar eskirgan sari tanqid qilishadi. Ensiklopediyaning yap-yangi nashrini chiqarish juda qimmat boʻlgani uchun muharrirlar yangi nashr chiqarishni iloji boricha choʻzishgan (odatda 25 yilgacha).<ref name="encyclopaedia_1954" /> Masalan, muntazam yangilash metodiga qaramasdan 14-nashr 35 yildan soʻng (1929-1964) eskirib qoldi. 1964-yil Amerikalik fizik [[Harvey Einbinder]] oʻzining „Britannica mifi“<ref>{{cite book | last = Einbinder | first = Harvey | authorlink = Harvey Einbinder | year = 1964 | title = The Myth of the Britannica | publisher = Grove Press | location = New York | isbn = 978-0-384-14050-9}}</ref> ({{lang-en|„The Myth of the Britannica“}}) kitobida ensiklopediyani tanqid qilganidan keyin „Britannica“ ishchilari yangi nashr ustida ishlay boshlashgan va bunga 10 yil sarflashgan.<ref name="kister_1994" /> Bir tanqidchi „eskirgan yoki tahrir qilinishi kerak boʻlgan maqola topish qiyin emas“,- deb yozgan. Unga koʻra, „Macropædia“dagi uzun maqolalar „Micropædia“dagi qisqa maqolalarga qaraganda koʻproq eskiradi.<ref name="kister_1994" /> „Micropædia“ berilgan maʼlumot baʼzan „Macropædia“ga toʻgʻri kelmadyikelmaydi, chunki ikkovidan biri yangilanmay qolgan boʻlishi mumkin.<ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" /> „Macropædia“dagi biografiyalar maqolalardan koʻra koʻproq eskirishi tanqid qilinadi.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" />
 
2010-yil Irlandiya Bilim Va Fan Boʻlimi „Britannica“ning onlayn versiyasiga toʻlash haqida qaror chiqardi. Bundan keyin „Britannica“da irland grajdanlar urushi haqidagi maqoladagi xatolik payqaldi. Soʻngra mamlakatdagi ommaviy axborot vositalarida bu xatolik keng muhokama qilindi.<ref>{{cite news|url=http://www.independent.ie/national-news/britannica-errors-spark-unholy-row-2045150.html |title=Britannica errors spark unholy row|work=[[Irish Independent]] |date= 3 February 2010|accessdate=30 August 2010 |first=Grainne |last=Cunningham}}</ref><ref>Sheehy, Clodagh (4 February 2010). [http://www.herald.ie/national-news/are-they-taking-the-mick-its-the-encyclopedia-that-thinks-the-civil-war-was-between-the-north-and-south-2048016.html „Are they taking the Mick? Itʼs the encyclopedia that thinks the Civil War was between the north and south“]. ''Evening Herald'' (Dublin).</ref>