Abdulla Qodiriy: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Olaf Studt (munozara | hissa)
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1:
[[File:Stamps of Uzbekistan, 2004-07.jpg|thumb|Abdulla Qodiriy]]
'''Abdulla Qodiriy''' (asosiy [[taxallus]]lari: Qodiriy, Julqunboy) ([[1894]].[[4-oktabr|4.10]]-[[Toshkent]]-[[1938]].[[10-aprel|10.4]]) - — [[XX asr|XX a.]] yangi [[oʻzbek adabiyoti]]ning ulkan namoyandasi, [[oʻzbek romanchiligi]]ning asoschisi; 20-yillardagi muhim ijtimoiy-madaniy jarayonlarning faol ishtirokchisi. Bogʻbon [[oila]]sida tugʻilgan. Otasi Qodirbobo (1820—1924) xon, [[bek]]lar qoʻlida [[sarboz]]lik qilgan, rus bosqini paytida ([[1865]]) [[Toshkent mudofaasi]]da qatnashgan. Otasi boshidan oʻtgan sarguzashtlar Abdulla Qodiriyning qator [[asar]]lari, xususan [[tarixiy janr|tarixiy]] romanlarining yuzaga kelishida muhim rol oʻynagan. Abdulla Qodiriy musulmon maktabida ([[1904]]—[[1906|06]]), [[rus-tuzem maktablari|rus-tuzem maktabi]]da ([[1908]]—[[1912|12]]), [[Abulqosim madrasasi|Abulqosim shayx madrasasi]]da ([[1916]]—[[1917|17]]) taʼlim oldi; [[Moskva]]dagi adabiyot kursida ([[1925]]—[[1926|26]]) oʻqidi. Yoshligidanoq qadimgi Sharq madaniyati va adabiyoti ruhida tarbiya topgan; [[arab tili|arab]], [[fors tili|fors]] va [[rus tili|rus tillarini]] oʻrgangan. [[Jahon adabiyoti]]ni ixlos bilan mutolaa qilgan. Oilasi kambagʻallashganligi sababli bolalikdan mustaqil [[mehnat]] qila boshladi, turli kasblarni egalladi, mahalliy [[savdogarlar]]ga [[kotib]]lik va [[gumashta]]lik qildi ([[1907]]—[[1915|15]]). 1917 y. [[Oktyabr toʻntarishi|Oktyabr davlat toʻntarishi]]dan soʻng Eski shahar ozuqa qoʻmitasining sarkotibi ([[1918]]), "[[Oziq ishlari]]" gazetasining [[muharrir]]i ([[1919]]), Kasabalar [[shoʻro]]sining sarkotibi ([[1920]]), "[[Mushtum]]" jurnalining tashkilotchilaridan va [[tahrir hayʼati]] aʼzosi ([[1923]]—26). Abdulla Qodiriy ijodiy [[faoliyat]]ining boshlanishi 1910y.larning oʻrtalariga toʻgʻri keladi. "[[Sadoi Turkiston]]" gazetasining [[1914]] y. [[1-aprel|1 aprel]] sonida Abdulla Qodiriy imzosi bilan "Yangi„Yangi masjid va maktab"maktab“ sarlavhali xabar bosiladi. Bu boʻlajak [[adib]]ning [[matbuot]]dagi dastlabki chiqishi edi. Oradan koʻp oʻtmay, uning "Toʻy"„Toʻy“, "Ahvolimiz"„Ahvolimiz“, "Millatimga"„Millatimga“, "Fikr„Fikr aylagil"aylagil“ kabi [[sheʼr]]lari, "[[Baxtsiz kuyov]]" [[drama]]si, "[[Juvonboz]]" [[hikoya]]si chop etiladi (1914—15). Abdulla Qodiriy ijodining dastlabki namunalari boʻlgan bu asarlar millatparvarlik, [[maʼrifat]]<nowiki />parvarlik ruhida yozilgan boʻlib, [[jadidchilik]] [[gʻoya]]lari bilan sugʻorilgandir. Muallif unda xalqning zabun holatidan kuyib soʻzlaydi, millatni uygʻonishga daʼvat etadi, fikrlashga chorlaydi. Abdulla Qodiriyning "[[Uloqda]]" hikoyasi (1916) avvalgi asarlari bilan tenglashtirib boʻlmaydigan darajada yuqori boʻlib, <nowiki>XX</nowiki> a. tongidagi oʻzbek [[realizm (sanʼat)|realistik]] adabiyotining choʻqqisi, realistik hikoyaning eng yaxshi namunasi hisoblanadi.
 
Abdulla Qodiriyning 1917 y. Oktyabr toʻntarishidan keyingi faoliyati asosan matbuot bilan bogʻlangan. Uning 1919—25 yillar oraligʻida yozgan [[maqola]]lari soni 300 atrofida. Abdulla Qodiriyning publitsistik chiqishlari avvalo oʻsha davrning tarixiy [[hujjat]]i, zamonasining [[solnoma]]si. 20-yillar oʻrtalarida yozilgan "[[Kalvak Mahzumning xotira daftaridan]]", "[[Toshpoʻlat tajang nima deydir?]]" [[satira|satirik]] hikoyalar turkumida yozuvchi kulgusi "xarakter„xarakter kulgusi"kulgusi“ darajasiga koʻtarildi. Muallif bunda hayotdagi, odamlar tabiatidagi muayyan salbiy [[hodisa]]larni sof [[mafkura]]viy nuqtai nazardan turib, nuqul biryoqlama qoralash, fosh etish yoʻlidan bormay, xarakter va hodisalarni xolis turib, murakkabligi, ziddiyatlari bilan koʻrsatishga jazm etadi.
 
Abdulla Qodiriy shoʻro hokimiyatining dastlabki yillarida qizgʻin jurnalistik faoliyati bilan barobar oʻzbek adabiyotidagi birinchi roman  "[[Oʻtkan kunlar]]"ni“ni yaratdi (1919—20). Romandan boblar 1922 y. "[[Inqilob]]" jurnalida eʼlon etildi. 1924—26 yillari har bir boʻlimi alohida-alohida kitob holida bosildi. "Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“ yaratilgan davr oʻzbek xalqi uchun [[millat]]ning erki, ozodligi, [[mustaqillik|mustaqilligi]], jahondagi oʻrni masalasi hayot-mamot ahamiyatiga molik edi. Abdulla Qodiriy mintaqamiz [[taraqqiyot|taraqqiy]]<nowiki />parvar [[ziyolilar]]i safida turib ona yurtning, millatning taqdiri ustida astoydil qaygʻurdi, oʻzicha najot yoʻlini izladi. Avvaliga u [[bolsheviklar]]ning yolgʻon vaʼdalariga ishondi, ammo adib bu vaʼdalar qogʻozda qolib ketayotganini, yovuz mustamlaka siyosati mohiyat-eʼtibori bilan oʻzgarmay qolayotganini, munofiqona tus olayotganini, el orasida buzgʻunchilik, fitna, sinfiy-mafkuraviy adovat avj oldirilib, birodarkushlik urushi boshlanib ketganligini, shoʻrlik xalq bu qonli siyosatning qurboni boʻlayotganini oʻz koʻzi bilan koʻrdi. Ayniqsa, [[Qoʻqon muxtoriyati]]ning tor-mor etilishi koʻpgina hur fikrli ziyolilar qatori Abdulla Qodiriyning qalbini larzaga soldi. Adib "Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“ romani orqali xalqning milliy ongini uygʻotmoqchi boʻldi, "tariximizning„tariximizning eng kir, qora kunlari" kunlari“ — yurtni mustamlaka balosiga giriftor etgan keyingi "xon zamonlari"„xon zamonlari“ — <nowiki>XIX</nowiki> a. oʻrtasidagi mudhish tarixiy jarayonlar haqida soʻz ochib, bu ayanchli haqiqatdan xalqqa saboq bermoqchi boʻldi.
 
"Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“ romanining maʼnomundarija doirasi nihoyatda keng . Unda xilma-xil insoniy taqdirlar, ijtimoiy-siyosiy, maʼnaviy-axloqiy, oilaviyishqiy muammolar qalamga olingan. Biroqular orasida yurtning , millatning taqdiri, mustaqilligi masalasi alohida ajralib turadi. Binobarin elyurtning mustaqilligi, birligi masalasi romanning pafosini tashkil etadi. Asarning bosh qahramonlari Otabek va Yusufbek hojilar shu yurt istiqloli, faravonligi, osoyishtaligi yoʻliga hayotini, jonini tikkan fidoyi kishilardir. "Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“ bamisoli ulkan va tiniq koʻzgu, unda oʻzbek millatining muayyan tarixiy sharoit, vaziyatdagi turmushi, urf-odatlari, ruhiy-maʼnaviy dunyosi, boʻy-basti, qiyofasi keng koʻlamda aniq-ravshan gavdalantirilgan. "Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“, bir qarashda, anʼanaviy ishq dostonlarini ham eslatadi. Unda Otabek bilan Kumushning ishqiy sarguzashtlari, fojiasi juda katta mahorat bilan tasvir etilgan. Asardagi ishqiy sarguzashtlar kitobxonni hayajonga soladi, Otabek bilan Kumushning goʻzal baxtini barbod etgan omillar kishini chuqur oʻyga toldiradi. Muallif oshiqlarning ishqiy sarguzashtlari bahonasida muayyan tarixiy davrni  — [[Turkiston]]ning rus bosqini arafasidagi ahvoli, qora kunlarini koʻz oldimizda gavdalantiradi. Qodiriy ishqiy sarguzashtlar koʻrinishida oʻlkaning tutqunlikka tushishining bosh sababi jaholat, qoloqlik va oʻzaro ichki nizolardir degan fikrni gʻoyat ustalik bilan aytadi. Garchi romanda adib shaxs harakteri va qismatini muhit, sharoit, ijtimoiy muammolar bilan chambarchas aloqadorlikda tasvir va taxlil etsada, inson shaxsining muhit va sharoitga bogʻliq boʻlmagan tugʻma, sirli-sehrli gʻaroyib shevalariga ham eʼtiborni tortadi. Bu jihatdan bir oila, bir xil sharoitda tugʻilib voyaga yetgan sajiya-harakter, surat va siymo vajidan ikki olam  — egachisingil Zaynab va Xushroʻybibi obrazlarining talqini gʻoyat ibratlidir. Biri mute, itoatkor, nuqul oʻzgalar izni bilan ish koʻradi; ikkinchisi esa dadil, mustaqil, oʻz baxti va taqdiri uchun faol kurash olib boradi. Yozuvchi bu ikki shaxs harakteriga xos tugʻma xususiyatlarni shargʻlash bilangina cheklanmaydi, bunday hislatlarning oʻsha kimsalar, qolaversa oʻzgalar taqdiriga koʻrsatgan taʼsiri, fojeiy oqibatlarini ham ifoda etadi. Oʻzini boshqalar ixtiyoriga topshirib qoʻygan Zaynab shu ojizligi tufayli oʻz baxtiga zomin boʻlibgina qolmay, yana oʻsha ojizligi tufayli oʻzgalar qutqusi orqasida beixtiyor jinoyatga qoʻl uradi  — Kumushga zahar beradi. Mustaqillik, dadillik  — yaxshi hislat, biroq unga xudbinlik aralashsa baloi azimga aylanishi mumkin. Xushroʻybibi oʻz baxti uchun kurashadi; shaxsiy manfaatlari yoʻlida hech narsadan qaytmaydi; birovlarning koʻz yoshlari hisobiga, oʻzgalarning baxtiqaroligi evaziga oʻz baxtini tiklaydi. Romandagi Oʻzbek oyim obrazi ham nihoyatda tabiiy va goʻzal siymolardan biridir. Dumbul tabiat bu ayol oʻgʻli Otabek, qolaversa kelinlari  — Kumush, Zaynab taqdirlarining chigʻallashib ketishi, oxiri fojiaga yuz tutishida bosh sababchi ekani ayon. Biroq har qancha gunohkor boʻlmasin, oʻta andishali adib uni keskin qoralashga tili bormaydi. Nima boʻlganda ham, Oʻzbek oyim, baribir ona...ona… Ayni paytda rostgoʻy, realist yozuvchi onaning pala-partish, dovdir xattiharakatlaridan, tabiatidagi ayrim kamchiliklaridan koʻz yumib oʻtolmaydi. Bu borada adibga xalqona yumor qoʻl keladi. Bu obraz tasviri boshdan-oyoq ajib serjilo  — ham kinoya-kesatiqgarga, ham ardoq-mehrga toʻla yumor bilan yoʻgʻrilgan. Xullas, "Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“ romani toʻqima qahramonlarning hayotiylik kasb etishi va tarixiy voqealarga uygʻunligi jihatidan ham, mujassamot butunligi va tilidagi nafosati jihatidan ham oʻzbek adabiyoti xazinasidagi durdonalar qatoridan oʻrin olgandir. "Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“ oʻzbek adabiyotida ilk roman boʻlishining oʻzi bilanoq ilgari bosilgan katta qadam edi. Unda realizmning asosiy tamoyillari yuqori badiiy saviyada amalga oshirildi. Roman, umuman, oʻzbek adabiyotida yetuk realizmga asos soluvchilik rolini oʻynadi.
 
Abdulla Qodiriy ikkinchi yirik asari "[[Mehrobdan chayon]]"ni“ni 1928 y. fevralda yozib tugatdi. Roman 1929 y. [[Samarqand]]da bosilib chiqdi. Garchi bu roman mavzui ham <nowiki>XIX</nowiki> a. hodisalari  "xon„xon zamonlari"zamonlari“ davridagi oʻzboshimchaliklarni koʻrsatishga qaratilgan boʻlsada, unda roman yozilgan davr ruhi kuchli. Asarni "Mehrobdan„Mehrobdan chayon"chayon“ deb atash, ziyoli ulamolarni qahramon qilib tanlashdan murod muqaddas dargoh  — sajdagohdan chiqqan, oʻsha dargohga nomunosib munofiq, qallob, tuban kimsalarga, hasadgoʻy, eʼtiqodsiz kishilarga ishoradir. Romanda Anvar bilan Raʼnoning sevgi sarguzashti, qalb nazokati shoirona tarannum etilgan. Maktabdor Solih mahdumning yumoristik obrazi adabiyotshunoslikda yozuvchining jiddiy yutugʻi, kashfiyoti sifatida eʼtirof qilingan.
 
Garchi "Mehrobdan„Mehrobdan chayon"dachayon“da davr zugʻumi muayyan darajada sezilsa ham, adibda goho tarafkashlik mayllari koʻrinsada, amalda realizm mavqeida turgan, tarixiy haqiqatni mumkin qadar haqqoniy ifodalashga intilgan. Yozuvchining "Mehrobdan„Mehrobdan chayon"dagichayon“dagi realistik mahorati Solih maxdum obrazida juda yorqin namoyon boʻlgan. Romanda muallif yengil hazil-mutoyiba, kulgi-yumor, piching , kinoya-kesatiq, hajv orqali maxdum tabiatiga xos "maqtab„maqtab boʻlmaydigan"boʻlmaydigan“ xususiyatlarni batafsil koʻrsatadi. Bunday xususiyatlarning ichki va tashqi ijtimoiy ildizlarini ham ochadi. Ayni paytda mahdumning "hamma„hamma nuqsonlarini yuvib ketarlik"ketarlik“ fazilatini ham taʼkidlaydi: "nima„nima boʻlganda ham maxdum oʻz zamonasining eng oldingi domlalaridan, [[Qoʻqon]] aksariyatining savodxon boʻlishlariga sababchi ustozlardan"ustozlardan“. Romandagi Anvar bilan Raʼno obrazlari, bir qarashda, romantik qahramonlarday taassurot beradi. Barkamollik  — aql-zakovat, doʻstga, sevgiga sadoqat, erk, adolat yoʻlidagi shijoat bobida ular afsona, doston qahramonlarini eslatadilar. Ishqiy mulohazalar bobida bu ikki yosh juda erkin, oralaridagi gap-soʻzlar bir qadar kitobiy, shoirona...shoirona… Masalaga sinchiklab qaralsa, Anvar va Raʼnodagi favqulodda, kitobiy tuyulgan hislatlar, ularning "gʻayritabiiy"„gʻayritabiiy“ xatti-harakatlari mantiqan va ruhiy jihatdan asoslangan. Ular maktab koʻrgan, yaxshi tarbiya, chuqur bilim olgan, Sharqning yuksak madaniyati, gumanistik gʻoyalarini oʻzlari uchun chin eʼtiqod, bosh maqsad qilib olgan odamlardir. Adib asar personajlari qismati bilan bogʻliq holda muhim tarixiy hodisalar, shaxslar, sarguzashtlar haqida ham maʼlumot beradi. Solih maxdumning kechmishi, ota-bobolari qismati bahonasida keltirilgan Amir Umarxonning kanizi toʻgʻrisidagi hikoya, haq ishlari uchun jabr ko‘rgan Sayidxon, mulla Siddiq va Moʻminjonlarning achchiq qismati, Xudoyorxon tarixi toʻgʻrisidagi maʼlumotlar, Ogʻacha oyim sarguzashtlari, xon harami, xotinlari, oʻrdadagi qullar haqidagi aniq maʼlumotlar asarda salmoqli oʻrin tutadi. Ular bilan tanishganda hujjatli-tarixiy, publitsistik asar oʻqiyotganday boʻlasiz. Yozuvchi baʼzan qahramonlari tabiatini, xususan haramdagi qizlar fojiasini hazil-mutoyiba, oʻyin-kulgi orqali ochib beradi. Ammo bu kulgili boʻlib tuyulgan hodisalar zamirida jiddiy insoniy drama va shafqatsiz haqiqat yotadi. Xullas, "Mehrobdan„Mehrobdan chayon"chayon“ hayot haqiqatini "orttirmay„orttirmay va kamitmay"kamitmay“ oʻz holicha jamiki qirralari, tovlanishlari bilan gavdalantirgan, xarakterlar olamini, ruhiyatini oʻziga xos ohanglar, boʻyoqlar vositasida kashf etib bergan oʻxshashi yoʻq badiiy obidadir.
 
Abdulla Qodiriyning tarixiy romanlari 20-yillardagi yangi oʻzbek adabiyoti oldida turgan murakkab gʻoyaviy-badiiy muammolarning juda koʻpini yechib berib, adabiy taraqqiyotning tezlanishiga xizmat etdi. Keyinroq oʻzbek adabiyotining atoqli vakillari qatoriga koʻtarilgan [[Oybek]], [[Gʻafur Gʻulom]], [[Abdulla Qahhor]] Abdulla Qodiriy ijodining katta taʼsiri ostida yetuk yozuvchi boʻlib yetishdilar. Abdulla Qodiriy ijodining milliy adabiyotlarga taʼsirini tojik, turkman, qozoq va qirgʻiz adabiyotining [[Sadriddin Ayniy]], M. Avezov, X. Deryayev, [[Chingiz Aytmatov]] singari yirik vakillari ham qayta-qayta qayd etishgan. Nemis adabiyotshunoslari N.Tun, I. Baddauf, amerikalik tadqiqotchilar E. Olvort, [[Xristofor Murfi]], asli eronlik amerika olimi [[Eden Nabi]] Abdulla Qodiriy ijodi boʻyicha jiddiy ishlar qilganlar. Abdulla Qodiriy ijodidagi chuqur mazmunni jozibador va ravshan shaklda ifoda eta olish, hayotdan yirik va salmoqli voqealarni tasvir uchun tanlay olish, hayotdagi dramatik vaziyatlarga eʼtibor, shaklning ixchamligi va katta prozada ortiqchaliklardan xoli ifodaning ustunligi, soʻzning maʼnoga mosligi va yorqinligi, hammadan ham muhimi  — kishilar harakteridagi muhim xususiyatlarni koʻra olish va tasvir eta bilish yosh adabiy avlod uchun doimo ybrat namunasi boʻlib kelmoqda. Oybek aytganidek, "Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“ romanida yozuvchi til ustida katta mahorat koʻrsatadi. Romanning tili haqiqatan boy, boʻyoqli, sodda, ifoda kuchi zoʻr, ommaga anglashilarlik bir tildir. Oʻzbek adabiy tilining shakllanishida bu asarning roli, shubhasiz, katta. Abdulla Qodiriy yosh adabiy avlodni doimo jahon realistik adabiyotidan oʻrganishga chaqirar, oʻzi ham jahon klassiklarini mutolaa etish va ularning asarlarini oʻzbekchaga tarjima qilish jarayonida realizm ustalaridan oʻqib-oʻrganib borar edi. Adib oʻz kasbi haqida toʻxtalib shunday degan edi: "Yozuvchiliqda„Yozuvchiliqda bir qonun bor: hammadan ilgari maʼno, undan soʻng shu maʼnoni ifoda qilish uchun soʻz qurish, soʻzgina emas, sanʼatkorona, yaʼni shundogʻ soʻzki, aytmoqchi boʻlgan fikringizning ifodasi uchungina maxsus yaratilgan boʻlib, yasama boʻlmasin. Mana shu shartni bajarib, bu jihatdan taʼmin etilgach, boshqa masalalarga oʻtishga haq olgan boʻlasan..."boʻlasan…“.
 
Abdulla Qodiriy 30-yillardagi murakkab sharoitda ham ijodni davom ettirdi. 1934 y. qishloq hayotidan "[[Obid ketmon]]" qissasini yozdi. Asardagi Obid obrazi oʻzbek adabiyotidagi noyob hodisa. Uni oʻzbek xalqining mehnat, dehqonchilik madaniyati bobidagi yetukligi timsoli, deyish mumkin. Yozuvchi bu obraz tasvirida oʻsha davrda odat tusiga kirgan tor "sinfiylik"„sinfiylik“ doirasidan ancha chetga chiqib, umuminsoniy qadriyatlarni ardoklash yoʻlidan boradi; xolis turib qishloq xoʻjaligini jamoalashtirish harakatining bir qancha tomonlarini haqqoniy koʻrsatdi; ichki muammo  — ziddiyatlarni ochib berdi, kolxoz tuzumi oxir-oqibatda odamlardagi tashabbusni, shaxsiy egalik, manfaatdorlik tuygʻusini soʻndirishligini aytdi. Qodiriyning mazkur qissasini oʻzbek adabiyotidagi birinchi "ishlab„ishlab chiqarish"chiqarish“ qissasi, Obidni esa birinchi ishbilarmon odam obrazi deyish mumkin. Abdulla Qodiriy bu oʻrinda iqtisod, xoʻjalik masalalarining bilimdoni, tadqiqotchisi sifatida ham koʻrinadi; asar bosh qahramonining harakteri, ruhiy olami asosan mehnatda, xoʻjalik ishlarida ochiladi.
 
Abdulla Qodiriy zukko tilshunos, zabardast tarjimon sifatida ham katta ishlar qildi. U tatar fizik olimi [[Abdulla Shunosiy]]ning "Fizika"„Fizika“ (1928), [[Gogol]]ning "Uylanish"„Uylanish“ (1935), [[Anton Chexov]]ning "Olchazor"„Olchazor“ (1936) asarlarini oʻzbekchaga tarjima qildi. [[Qozon]]da bosilgan "Toʻla„Toʻla ruscha-oʻzbekcha lugʻat"nilugʻat“ni (1934) tuzishda ishtirok etgan.
 
Abdulla Qodiriy asarlari, ayniqsa romanlari, jahon miqyosida tez tarqaldi. "Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“ ozarbayjon tilida 1928 yilda, "Mehrobdan„Mehrobdan chayon"chayon“ tojik tilida 1935 yilda, "Obid„Obid ketmon"ketmon“ rus tilida 1935 yilda nashr etildi. Shundan buyon bu asarlar rus, qozoq, uygʻur, tatar, arab, italyan, ingliz, nemis va boshqa tillarda qayta-qayta nashr etilib kelayotir.
 
Abdulla Qodiriyning 44 yillik umri, 20 yillik ijtimoiy va ijodiy faoliyat davri keskin kurashlar, taʼqibu tahdidlar ichida oʻtdi. Rostgoʻy adib sho‘ro davri haqidagi badiiy asarlarida, publitsistikasida shoʻro voqeligiga xos ziddiyatlarni, siyosatdagi xato va kamchiliklarni xolis turib koʻrsatishga jazm etdi. Ammo uning bu urinishlari birin-ketin zarbaga uchray boshladi. 1926 y. "Mushtum"da„Mushtum“da bosilgan "Yigʻindi„Yigʻindi gaplar"gaplar“ hajviyasidagi tanqidiy mulohazalari uchun "aksilinqilobiy„aksilinqilobiy harakat qilganlik"daqilganlik“da ayblanib qamoqqa olinadi, turli boʻxtonlar bilan sudlanadi. Sudda u mardona turib oʻz shaʼnini himoya qiladi. "Obid„Obid ketmon"ketmon“ qissasi ham shoʻro mafkurachilariga maʼqul kelmaydi, keskin tanqidga uchraydi; "ideologik„ideologik buzuqliklar va xatolar"gaxatolar“ga toʻla, "siyosiy„siyosiy tutruqsiz"tutruqsiz“ asar sifatida baholanadi. Yozuvchining tarixiy romanlari esa asosiy pafosi  — millat taqdiri, birligi, el-yurt qaygʻusi, mustaqilligi, shaxs erki, ijtimoiy adolat uchun kurash gʻoyalari bilan yoʻgʻrilganligi tufayli ham hukmron mafkuraga zid asarlar boʻlib chiqdi. Millat ruhini yorqin aks ettirgan, xalqning, oʻzga millat kitobxonlarining sevimli asarlariga aylangan bu romanlar shoʻro davri siyosati uchun zararli kitoblar sifatida bot-bot qoralandi. 30-yillar oʻrtalariga kelib, bu mashʼum kampaniya avjiga chiqdi. Nihoyat, Abdulla Qodiriy 1937 y. 31 dekabr kuni xibsga olindi. 9 oylik qamoqdagi soʻroq-tergov, qiynoq, xoʻrlikdan soʻng Choʻlpon, Fitrat kabi maslakdoshlari bilan birga qatl etildi. Qodiriy xibsga olingach, asarlari "zararli"„zararli“ sanalib oʻtda yoqildi, kutubxonalardan yoʻqotildi, ularni oʻqish ta'qiqlanditaʼqiqlandi. Abdulla Qodiriy Alisher Navoiy nomidagi Oʻzbekiston Respublikasi Davlat mukofoti (1991), "Mustaqillik"„Mustaqillik“ ordeni bilan taqdirlandi (1994). Abdulla Qodiriy nomidagi Oʻzbekiston Respublikasi Davlat mukofoti taʼsis etilgan. Toshkent Davlat Madaniyat institutiga, Toshkentdagi madaniyat va istirohat bogʻiga, respublikaning turli shaharlari ko‘chalariga, respublikamizdagi koʻplab madaniyat muassasalariga uning nomi berilgan. "Oʻtkan„Oʻtkan kunlar"kunlar“ va "Mehrobdan„Mehrobdan chayon"chayon“ romanlari asosida kinofilmlar (1969, 1996, 1973) va koʻp seriyali telefilmlar yaratilgan. Oilalarda farzand tugʻilsa, Abdulla Qodiriy romanlari qahramonlari nomlarini qoʻyish rasm boʻlgan. Eng muhimi, Abdulla Qodiriy, uning hayoti, ijodi haqidagi bor haqiqatni aytish, yozish, asarlarini asl holida "tahrirsiz"„tahrirsiz“ chop etish uchun yoʻl ochilgan.
 
Ac: Toʻla asarlar tuplami [6 jildli], 1-jild, T., 1995; [Oʻtgan kunlar. Mehrobdan chayon. Roʻmonlar.], T., 1992; Obid ketmon. T., 1960; Kichik asarlar, T., 1969; Gʻirvonlik Mallavoy, T., 1987.
Qator 29:
 
== Ilmiy adabiyotlar ==
* Oybek, Asarlar [19 jildli], 16-jild (Abdulla Qodiriyning ijodiy yoʻli), T., 1979; Qodiriy H., Otam haqida, T., 1983; Abdulla Qodiriy zamondoshlari xotirasida, T., 1988; Boqiy N., Qatlnoma, T., 1992; Qoʻshjonov M., Oʻzbekning oʻzligi, T., 1994; Normatov U., Qodiriy bogʻi, T., 1995; Normatov U., "Oʻtgan„Oʻtgan kunlar"kunlar“ hayrati, T., 1996. Umarali Normatov, Bahodir Karimov.
* Qoʻshjonov M. Abdulla Qodiriyning tasvirlash sanʼati. T.: Fan, 1966.
* Qoʻshjonov M. Oʻzbekning oʻzligi. T., 1994.