Umarxon: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
|||
Qator 1:
'''Umarxon''', Amir Umarxon, Amiriy (1787– [[Qoʻqon]] – 1822) – [[Qoʻqon xoni]] (1810–1822), zullisonayn shoir. [[Norboʻtabiy]]ning oʻgʻli. Oʻzbeklarning ming urugʻidan. Boshlangʻich savodini oilada chiqarib, keyin madrasada tahsil olgan. Yoshligidan saroy xizmatiga jalb qilingan: akasi – Qoʻqon xoni [[Olimxon]]ning davlatni boshqarish ishlarida faol ishtirok etgan. Olimxon 1807–1808-yillarda unga [[Fargʻona vodiysi|Fargʻona]] hokimligini topshirgan. Shu yillarda u [[Andijon]] hokimi Rahmonqulibiyning qizi Mohlaroyim ([[Nodira]])ga uylangan. Umarxon vafotidan soʻng taxtga oʻgʻli [[Muhammad Ali-xon]] chiqdi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
==
Hokim tabaqalar Olimxonning Toshkentda koʻtarilgan gʻalayonni bostirish uchun qoʻshin tortganligidan foydalanib, fitna uyushtiradilar va 1810-yil Umarxonni xon qilib koʻtaradilar, Olimxon esa oʻldiriladi. Umarxon [[Qoʻqon xonligi]] hududini kengaytirish, hokimiyatni mustahkamlash siyosatini olib boradi. Buxoro amiriga qarashli Turkiston shahar (1815), [[Oʻratepa]]ni (1817) bosib olgan. [[Sirdaryo]] boʻyidagi yerlarda Yangiqoʻrgʻon, Julek, Qamishqoʻrgʻon, Oqmachit, Qoʻshqoʻrgʻon nomli harbiy istehkomlar qurdirgan. Ular [[Oʻrta Osiyo]]ni [[Rossiya]] bilan bogʻlaydigan muhim savdo yoʻlida joylashgan edi. U Rossiya bilan diplomatik munosabatlar oʻrnatishga harakat qilgan. Umarxon davrida [[Qoʻqon]], [[Toshkent]], [[Turkiston (shahar)|Turkiston]], [[Chimkent]], [[Sayrom|Sayram]], Avliyootada masjid va madrasalar qurilib, qabristonlar tartibga keltirilgan. Shahrixon shaharchasi barpo etilgan, yangi qishloqlar vujudga kelgan. Xon amaldorlarining talonchilik siyosatiga qarshi Chimkent va Sayramda koʻtarilgan qoʻzgʻolon bostirilgan. 19-asrning 1-yarmida Qoʻqonda oʻziga xos ilmiy-madaniy muhit vujudga kelgan – uning boshida turgan maʼrifatparvar hukmdor Umarxon ilm, madaniyat, sanʼat, adabiyot, turli kasb-hunarlarning rivojiga katta eʼtibor bergan, madrasalarda oʻqish-oʻqitish ishlarini yaxshilagan, turli hunar maktablari ochilishini qoʻllab-quvvatlagan.
== Ijodi ==
▲Hokim tabaqalar Olimxonning Toshkentda koʻtarilgan gʻalayonni bostirish uchun qoʻshin tortganligidan foydalanib, fitna uyushtiradilar va 1810-yil Umarxonni xon qilib koʻtaradilar, Olimxon esa oʻldiriladi. Umarxon [[Qoʻqon xonligi]] hududini kengaytirish, hokimiyatni mustahkamlash siyosatini olib boradi. Buxoro amiriga qarashli Turkiston shahar (1815), [[Oʻratepa]]ni (1817) bosib olgan. [[Sirdaryo]] boʻyidagi yerlarda Yangiqoʻrgʻon, Julek, Qamishqoʻrgʻon, Oqmachit, Qoʻshqoʻrgʻon nomli harbiy istehkomlar qurdirgan. Ular [[Oʻrta Osiyo]]ni [[Rossiya]] bilan bogʻlaydigan muhim savdo yoʻlida joylashgan edi. U Rossiya bilan diplomatik munosabatlar oʻrnatishga harakat qilgan. Umarxon davrida [[Qoʻqon]], [[Toshkent]], [[Turkiston (shahar)|Turkiston]], [[Chimkent]], [[Sayrom|Sayram]], Avliyootada masjid va madrasalar qurilib, qabristonlar tartibga keltirilgan. Shahrixon shaharchasi barpo etilgan, yangi qishloqlar vujudga kelgan. Xon amaldorlarining talonchilik siyosatiga qarshi Chimkent va Sayramda koʻtarilgan qoʻzgʻolon bostirilgan. 19-asrning 1-yarmida Qoʻqonda oʻziga xos ilmiy-madaniy muhit vujudga kelgan – uning boshida turgan maʼrifatparvar hukmdor Umarxon ilm, madaniyat, sanʼat, adabiyot, turli kasb-hunarlarning rivojiga katta eʼtibor bergan, madrasalarda oʻqish-oʻqitish ishlarini yaxshilagan, turli hunar maktablari ochilishini qoʻllab-quvvatlagan. Oʻzi ham Amiriy taxallusi bilan sheʼrlar yozgan. Uning atrofida 70 dan ortiq shoir yigʻilgan. 1821-yilda [[Fazliy Namangoniy]] Umarxon amriga binoan, 63 shoirning sheʼrini oʻz ichiga olgan „[[Majmuai shoiron]]“ toʻplamini tuzgan. Uni ulugʻlab qasidalar yozish, gʻazallariga tatabbuʼlar bogʻlash bu shoirlar ijodida yetakchi oʻrin tutgan.
Umarxon Amiriy taxallusi bilan sheʼrlar yozgan. Uning atrofida 70 dan ortiq shoir yigʻilgan. 1821-yilda [[Fazliy Namangoniy]] Umarxon amriga binoan, 63 shoirning sheʼrini oʻz ichiga olgan „[[Majmuai shoiron]]“ toʻplamini tuzgan. Uni ulugʻlab qasidalar yozish, gʻazallariga tatabbuʼlar bogʻlash bu shoirlar ijodida yetakchi oʻrin tutgan.
Oʻzbekiston FA Alisher Navoiy nomidagi Adabiyot muzeyining matnshunoslik va yozma yodgorliklarni nashr etish boʻlimining ilmiy xodimlari tomonidan Umarxonning turli davrlarda koʻchirilgan 26 ta qoʻlyozma devoni hisobga olinib, ularning ilmiy tavsifi berilgan. Bu qoʻlyozmalar Sankt-Peterburg, [[Toshkent]], [[Samarqand]] va [[Buxoro]] kutubxonalarida saklanadi. Oʻzbekiston FA Sharqshunoslik instituti qoʻlyozmalar fondida U.ning 17 ta qoʻlyozma devoni mavjud. Bundan tashqari, litografik usudda chop etilgan devonlari va shoir sheʼrlaridan namunalar berilgan bayozlar bor.
| |||