|
'''Antenna''' (lot. antenna – hashorat mo‘ylovi) – elektromagnit to‘lqinlarini fazoga tarqatuvchi (uzatuvchi A.antenna) yoki qabul qiluvchi (qabul qiluvchi A.antenna) qurilma. Har qanday uzatuvchi A.niantennani qabul qiluvchi A.antenna o‘rnida yoki, aksincha, qabul qiluvchi A.niantennani uzatuvchi A.antenna o‘rnida ishlatish mumkin, chunki ularning hamma elektr xususiyatlari bir xil. Uzatuvchi A.antenna uzatgich moslama energiyasini elektro-magnitelektromagnit to‘lqinlari energiyasiga, qabul qiluvchi A.antenna elektromagnit to‘lqinlari energiyasini yuqori chastotali tok ener-giyasigaenergiyasiga aylantiradi. Bundan tashqari, uzatuvchi A.antenna energiyani muayyan tekislik va yo‘nalishda tarqatish xususiyatiga, qabul qiluvchi A.antenna turli yo‘nalishdan ke-luvchikeluvchi to‘lqinlarni saralash xususiya-tigaxususiyatiga ega bo‘ladi. Qabul qiluvchi A.ningantennaning bu xususiyati yo‘nalish bo‘yicha tanlash deyiladi. A.ningAntennaning ishlash tarzi ochiqteb-ranishochiqtebranish konturining elektromagnit to‘lqinlarini tarqatishiga asoslangan.Chastotalar diapazoniga qarab A.larantennalar 545uzunuzun, o‘rta, qisqa va ultraqisqa to‘lqin A.larigaantennalariga bo‘linadi. A.larningAntennalarning tuzilishi va shakli ularning qanday maqsad uchun mo‘ljallanganligiga bog‘liq. Uzun va o‘rta to‘lqin A.lariningantennalarining asosi yetarlicha uzun (va baland), tik o‘rnatilgan o‘tkazgichdan iborat. Past chastotalar diapazoni uchun mo‘ljallangan A.larantennalar simlardan yasalgan murakkab moslama (1-rasm), yuksak va ultrayuksak chastotalar diapazoni uchun mo‘ljallangan A.larantennalar linza va karnay sha-klidagishaklidagi moslamadir. Vazifasiga ko‘ra, A. larantennalar quyidagi guruhlarga bo‘linadi: a) radioeshitirish stansiyalari Axiantennasi; b) radioaloqa stansiyasi Axiantennasi; v) televizion A.larantennalar; g) radiolokatsiya va radioteleme-xanikaradiotelemexanika A.lariantennalari; d) radioastronomiya Axiantennasi. Bu A.larningantennalarning tuzilishi bir-biridan farq qilishiga qaramay, barchasida simmetrik yoki simmetrikmas vibrator bo‘ladi. Simmetrik vibrator o‘zaro teng ikkita o‘tkazgich bo‘lib, ularning bir uchiga o‘tkazgich yoki priyomnikdan keladigan fider liniyasi ulanadi. O‘tkazgichning uzunligi uzatilayotgan radioto‘lqinlar uzunligining yarmiga (o‘lcham yarim to‘lqin uzunligiga) teng bo‘lgan vibra-torlarvibratorlar A.antenna texnikasida kupkoʻp ishlatiladi. Simmetrikmas vibrator faqat bitta o‘tkazgichdan iborat. Shuning uchun fider liniyasining ikkinchi uchi yerga ulani-shiulanishi kerak. Ko‘rsatkichlari: yo‘nalganlik diagrammasi, kuchaytirish koeffitsi-yentikoeffitsiyenti, tarqatilgan to‘lqinlarning qutb tekisligi, f.i.k., ta’sir balandligi va hokazo Tuzilishiga ko‘ra, A.larantennalar gorizontal, vertikal, magnitli, qiya, rombsimon, parabolik, di-elektriklidielektrikli va hokazo xillarga bo‘linadi. Olisdagi stansiyalardan signallarni qabul qilishda va uzatishda gorizontal hamda vertikal A.danantennadan, kichik ("cho‘ntak") va ko‘tarib yuriladi-ganyuriladigan radiopriyomniklarda signallarni qabul qilishda magnitli A.danantennadan (3-rasm) foydalaniladi. Magnitli A.antenna radio-to‘lqinlarningradioto‘lqinlarning magnitli tashkil etuvchilarini yaxshi sezadi. Bunday A.antenna magnit material (ferrit) dan yasalgan sterjendan iborat bo‘lib, unga priyomnik tebra-nish konturining induktivlik g‘altagi o‘rnatilgan. Ult ra qisqa to‘lqinlarda ancha murakkab yo‘naltirilgan A.danantennadan foydalaniladi. Ular metall sterjenlarga simmetrik mahkamlanib botiq ko‘zgular ko‘rinishida yasaladi. Qisqa to‘lqin tarqatuvchi va kdbul qiluvchi eng sodda A.antenna o‘lchami yarim tulkin uzunligiga teng simmetrik vibratordir. Vibrator energiyani asosan gorizontga nisbatan biror burchak ostida o‘tuvchi tekislikda tarqatadi (vibrator o‘z o‘qi va yer sirti bo‘ylab energiya tarqatmaydi), vibratorning yo‘nalganligi juda kam. Vibratorning yo‘nalganligini orttirish uchun ko‘p qavatli sinfaz va rombsimon Alar yasaladi. Ko‘p qavatli sinfaz A.antenna gorizon-talgorizontal joylashgan, ikki bo‘lagining o‘lchami yarim to‘lqin uzunligiga teng vibra-torlardirvibratorlardir. Ulardan bitgasi tarqatgich, ikkinchisi qaytargich hisoblanadi. Qaytargich vibrator to‘lqinni bir to-monlamatomonlama tarqatadi. Rombsimon A simdan yasalgan va keng to‘lqin diapazonida ishlaydi.A.lar Antennalar metr, desimetr, santimetrli to‘lqinlar A.antenna siga bo‘linadi, mas, shleyf antenna va direktorli A.larantennalar (4-rasm). Shleyf A.antenna uchlari tutashtirilgan, pa-rallelparallel joylashgan, o‘lchami yarim to‘lqin uzunligiga teng 2 ta vibratordan tuzil-gantuzilgan. Direktorli A.antenna esa gorizontal tekislikda joylashgan faol (aktiv) va sust (passiv) vibratorlardir. O‘lchami yarim to‘lqin uzunligiga teng vibrator yoki shleyf A.antenna faol tarkatgich vazifasini ba-jaradi. Udiametri yetarlicha katta, yaxlit yoki naysimon silindrik o‘tkazgichdan yasaladi. Suct vibratorlar (old tomonda – direktor, or-qada – reflektorlar)ning bo‘lishi A.ningantennaning yo‘nalganligini oshiradi. U tor polosalidir. Optik turdagi A.larantennalar – ko‘zgu va linzalar san-timetrli to‘lqinlar A.larigaantennalariga kiradi. Ko‘zgu metalldan, linza dielektrikdan yasaladi. Ular qaytargich (projektorlarning ko‘zgusi kabi) vazifasini bajaradi va sferik (silindrik) to‘lqinga ay-lantiradi. Bunday A.larantennalar radiolokatsiya, 546radioastronomiya va radioreley aloqada keng ishlatiladi (qarang Radiolokatsiya).Radioreleyli aloqada, kosmik radioaloqada, radioastronomiya va boshqa sohalarda o‘ta yuqori chastotali parabolik antenna keng tarqalgan. U parabola shaklidagi metall ko‘zgu va tarkatgichdan iborat (qarang Aloqa). Tarqatgich sifatida kucheiz yo‘naltirilgan A.antenna (karnaylar, kichik reflektorli vibratorlar, spirallar va boshqalar) ishlatiladi.Energiyani biror fazoviy burchak-ka to‘plab tarqatish xususiyati A.ningantennaning yo‘nalganligi deyiladi. U yo‘nalish dia-grammasi (Antenna )da ifodalanadi. Antennaning f.i.k. ko‘paytmasi A.ningantennaning kuchaytirish koeffitsiyenti deyiladi. Radioeshitti-rish va televideniyeni A.larsizantennalarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ular imkoni boricha baland quriladi. O‘zbekiston, Rossiya, Fransiya, Angliya va boshqa mamlakatlarda eng baland teleantennalar bor. Mas, Mo-skvadagiMoskvadagi Ostankino teleminorasining balandligi 533,3 m, Toshkentdagi teleminoraning balandligi 375 m.
== Adabiyotlar ==
|
